موضوع: بیماری‌های معده

نهمین درمان تخمه یا رودل، کاهو است، کاهو صاف کننده خون است و علاوه بر این هضم‌کننده غذا است و سبب خواب می‌شود. پیامبر (ص) می‌فرمایند: «كل الخس ، فإنه يورث النعاس ويهضم الطعام.»[1] یعنی «کاهو بخورید زیرا سبب خواب‌آلودگی می‌شود و غذا را هضم می‌کند.»

دهمین درمان سویق است، در روایت آمده: «أكلنا عند الرضا (ع) رؤوسا ، فدعا بالسويق ، فقلت : إني قد امتلات ، فقال : إن قليل السويق يهضم الرؤوس وهو دواؤه.»[2] یعنی «نزد امام رضا (ع) سر (کله‌پاچه) خوردیم، امام خواست که برایش سویق بیاورند، من عرض کردم که سیر شدم، امام فرمودند مقدار اندک سویق کله‌پاچه را هضم می‌کند و درمان آن است.» به‌احتمال‌زیاد مراد از سویق در این روایت همان سویق گندم و جو است.

یازدهمین درمان نان خشک است، در روایت آمده: «إن الأترج لثقيل ، فإذا أكل فإن الخبز اليابس يهضمه من المعدة.»[3] یعنی «بالنگ سنگین است و اگر کسی بالنگ بخورد نان خشک آن را هضم می‌کند.» البته مراد از نان خشک، نانی است که در تنور خشک‌شده باشد.

در روایت آمده: «إني أكلت قبل أن آتيك أترجا بعسل وأنا أجد ثقله لأني أكثرت منه، فقال: يا غلام انطلق إلى الجارية فقل لها: ابعثي إلينا بحرف رغيف يابس من الذي تجففه في التنور فاتي به فقال لي: كل من هذا الخبز اليابس فإنه يهضم الأترج فأكلته ثم قمت فكأني لم آكل شيئا.»[4] یعنی «من بالنگ خوردم با عسل و سنگینی آن را احساس می‌کنم چون زیاد خوردم، امام فرمودند ای غلام برو نزد فلان خانم و بگو برای ما یک‌تکه نان خشک که در تنور خشک کرده بفرستد، آن را آوردند و امام فرمودند این را بخور زیرا نان خشک بالنگ را هضم می‌کند، پس آن را خوردم و سبک شدم و از جایم برخاستم مانند آنکه هیچ‌چیز نخورده بودم.» البته به عقیده بنده اترج که در روایت آمده کل مرکبات را شامل می‌شود و اختصاص به بالنگ ندارد.

دوازدهمین درمان زنیان است، در روایت آمده: «من أراد أكل الماست ولا يضره فليصب عليه الهاضوم، قلت له: وما الهاضوم قال: النانخواه.»[5] یعنی «کسی که می‌خواهد ماست بخورد و به او ضرر نزند روی ماست هاضوم بریزد، سؤال کردم هاضوم چیست؟ امام فرمودند نانخواه است.» در این روایت از کلمه فارسی یعنی ماست استفاده‌شده.

صاف بودن دیواره معده

دیواره معده باید زبر و دارای پرز باشد تا بتواند غذا را هضم کند و اگر صاف باشد بیماری است.

اولین درمان آویشن است، در روایات بسیار به آویشن سفارش شده و این داروی خاص حضرت امیرالمؤمنین (ع) است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «ان الصعتر ينبت زئير المعدة.»[6] یعنی «آویشن سبب رویش پرز معده می‌شود.»

امام کاظم (ع) می‌فرمایند: «كان دواء أمير المؤمنين (ع) الصعتر، وكان يقول: إنه يصير للمعدة خملا كخمل القطيفة.»[7] یعنی «داروی شاخص حضرت امیرالمؤمنین (ع) آویشن بوده و می‌فرمودند برای معده پرز به وجود می‌آورد مانند پرز قالی.» بهترین روش مصرف آویشن این است که آن را آسیاب کنید و با نمک بخورید.

دومین درمان زنیان و مغز گردو است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «أربعة أشياء تجلو البصر وتنفع ولا تضر ، فقيل له : ما هي؟ فقال : السعتر والملح والنانخواه والجوز إذا اجتمعن ، فقيل له : ولاي شيء تصلح هذه الاربعة إذا اجتمعن؟ فقال : النانخواه والجوز يحرقان البواسير ويطردان الريح ويحسنان اللون ويخشنان المعدة ويسخنان الكلى ...»[8] یعنی «چهار چیز است که بینایی را جلا می‌دهند، نفع دارند و ضرر ندارند‌، سؤال شد این چهار چیز چیست؟ امام فرمودند آویشن و نمک درصورتی‌که باهم جمع شوند و زنیان و گردو درصورتی‌که باهم جمع شوند، سؤال شد این چهارتا چه فایده‌ای دارد درصورتی‌که جمع شوند؟ امام فرمودند زنیان و گردو بواسیر را می‌سوزانند و باد را از بدن طرد می‌کنند و رنگ رخسار را زیبا می‌کنند و معده را زبر می‌کنند و کلیه را گرم می‌کنند ...» زنیان و مغز گردو را باید به مقدار مساوی باهم استفاده کرد و حداقل هر شب یک قاشق غذاخوری مصرف نمود. ترکیب زنیان و گردو برای بواسیر نر مفید است.

خشکی دیواره معده

دیواره معده باید نرم باشد و اگر خشک باشد نوعی بیماری است.

امام صادق (ع) می‌فرمایند: « أربعة أشياء تجلو البصر وتنفع ولا تضر ، فقيل له : ما هي؟ فقال : السعتر والملح والنانخواه والجوز إذا اجتمعن ، فقيل له : ولاي شيء تصلح هذه الاربعة إذا اجتمعن؟ ... والسعتر والملح يطردان الرياح عن الفؤاد ويفتحان السدد ويحرقان البلغم ويدران الماء ويطيبان النكهة ويلينان المعدة ...»[9] یعنی «چهار چیز است که بینایی را جلا می‌دهند، نفع دارند و ضرر ندارند‌، سؤال شد این چهار چیز چیست؟ امام فرمودند آویشن و نمک درصورتی‌که باهم جمع شوند و زنیان و گردو درصورتی‌که باهم جمع شوند، سؤال شد این چهارتا چه فایده‌ای دارد درصورتی‌که جمع شوند؟ ... امام فرمودند آویشن و نمک بادی که روی قلب فشار آورده را طرد می‌کند و راه بسته‌شده را باز می‌کنند و بلغم را می‌سوزانند و مدر هستند و دهان را خوش‌بو می‌کنند و معده را نرم می‌کنند ...»

آویشن را باید آسیاب کرد و مقدار نمک باید به‌اندازه نیاز باشد و لازم نیست با آویشن برابر باشد.

بلغم و مره در معده

از روایات استفاده می‌شود که معده دارای بلغم و مره (سودا و صفرا) است، احتمال دارد که این مواد به دیواره معده چسبیده باشند یا احتمال دارد که در ته معده جمع شوند و یا احتمال دارد که در دیواره معده باشند. وجود این مواد در معده سبب اختلال در فعالیت معده می‌شود.

اولین درمان سویق است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «السويق يجرد المرة والبلغم من المعدة جردا و يدفع سبعين نوعا من أنواع البلاء.»[10] یعنی «سویق بلغم و مره را از معده جارو می‌کند جارو کردنی و پیشگیری می‌کند از هفتاد نوع بیماری.» سویق را باید به مقدار دو قاشق غذاخوری ناشتا مصرف نمود.

دومین درمان کندر است، امام رضا (ع) می‌فرمایند: «استكثروا من اللبان واستفوه وامضغوه وأحبه ذلك إلي المضغ ، فإنه ينزف بلغم المعدة وينظفها ويشد العقل ويمرئ الطعام.»[11] یعنی «زیاد از کندر استفاده کنید و آن را بجوید و جویدن آن نزد من محبوب‌تر از خوردن آن است، زیرا این بلغم معده را خارج می‌کند و معده را تمیز می‌کند و مغز را تقویت می‌کند و غذا را هضم می‌کند.» مراد از کندر بیشتر کندر نر است، با توجه به روایت وجود بلغم در معده سبب ضعف مغز و مشکل در هضم غذا می‌شود. در روایت عبارت ینظف بکار رفته که به معنی خون‌ریزی است همچنین به معنی خارج کردن آب چاه هم هست، اگر مراد معنی اول باشد می‌توان نتیجه گرفت که بلغم در دیواره معده است و کندر آن را برطرف می‌کند و اگر معنی دوم مراد باشد می‌توان گفت که بلغم در ته معده یا چسبیده به دیواره آن است و کندر آن را از داخل معده خارج می‌کند، به عقیده بنده احتمال دوم صحیح‌تر است. به عقیده ما مزاج عضو درست نیست بلکه مزاج در کل بدن یکسان است و این‌طور نیست که در دیواره معده بلغم بیشتر شود بلکه نهایتاً احتمال دارد به علت ماندن بعضی مواد غذایی در معده یا علل دیگر، در داخل معده بلغم جمع شود.