< فهرست دروس

درس طب استاد تبریزیان

95/07/05

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: ادامه بحث حجامت – اقسام حجامت – حجامت تبیغ

 

عرض شد حجامت درمان یک سوم بیماری ها است. یعنی یک سوم بیماری ها ناشی از غلبه خون است. اگر یک سوم را قبول نکنیم، حداقل یک چهارم بیماری ها معلول غلبه دم است.

روایت می‌فرماید بیماری، دم و بلغم و مره است. مره به معنای صفراء و سوداء است. اگر مره را به صفراء و سوداء معنا کردیم هر کدام منشاء یک چهارم بیماری ها می‌شوند.

بنابراین نقش حجامت معلوم می‌شود. حجامت می‌تواند جایگزین درمانِ یک چهارم بیماری ها بشود.

پیامبر(ص) از حجامت به عنوان دارو یاد کرده است. روایتی را هم کلینی و هم شیخ صدوق نقل کرده اند:

الدَّوَاءُ أَرْبَعَةٌ الْحِجَامَةُ وَ السُّعُوطُ وَ الْحُقْنَةُ وَ الْقَيْ‌ء[1]

یعنی دارو چهار چیز است حجامت و ریختن دارو در بینی و تنقیه و استفراغ

البته در کتاب کافی به جای «قی»، «نوره» آمده است.

مهم این است که از حجامت به عنوان دارو یاد شده است. بلکه پیامبر از این بالاتر فرموده است که اثر دارو یعنی شفاء حاصل است. چون مصرف کردن دارو گاهی بهبودی به همراه ندارد:

شِفَاءُ أُمَّتِي‌ فِي‌ ثَلَاثٍ آيَةٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ الْعَزِيزِ أَوْ لَعْقَةٍ مِنْ عَسَلٍ‌ أَوْ شَرْطَةِ حَجَّام‌[2]

درمان امت من در سه چیز است آیه ای از قرآن یا عسل و یا تیغ حجامت کننده است.

خود قرآن تصریح دارد:

﴿وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنين‌﴾[3]

یعنی و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است براى مؤمنان، نازل مى‌كنيم‌.

شفاء به معنای اثر دارو و خوب شدن است.

چرا پیامبر (ص) فرمود حجامت برای خصوص امت من شفاء است؟ به این جهت است که مسلمانان اعتقاد به حجامت پیدا می‌کنند. حجامت دارو است و با اضافه شدن اعتقاد به آن درمان صد در صد می‌شود. این همه روایت متواتر در مورد حجامت وارد شده است، ایمان پیدا می‌کنند که حجامت درمان است و با ایمان پیدا کردن و انجام دادن آن درمان می‌شوند.

البته پیامبر(ص) حقیقت درمان بودن حجامت را برای کل عالم بیان می‌کند و اختصاص به امت ندارد.

در جریان آن عمل جراحی که پیامبر نپذیرفت فرمود:

إِنْ يَكُنْ فِي شَيْ‌ءٍ شِفَاءٌ فَفِي شَرْطَةِ الْحَجَّامِ‌ أَوْ شَرْبَةِ عَسَل‌[4]

یعنی اگر در چیزی درمان باشد پس در تیغ زدن حجامت کننده یا نوشیدن عسل است.

در عمل جراحی درمان نیست یا اینکه جراحی عمل خوبی نیست بلکه درمان موثر حجامت یا عسل است. بقیه داروها به دلیل عوارض داشتن و داشتن مشکلاتی که به مرور زمان معلوم می‌شود، نه فقط شفاء نیستند بلکه ضرر و آسیب می‌رسانند.

می‌بینیم که نتیجه‌ی این داروهای شیمیایی بیماری مردم است. سرطان و دیابت و فشارخون زیاد شده است. بنابراین داروهای شیمیایی درمان نیستند بلکه درمان چیزی است که خوب کند و عوارض نداشته باشد.

پیامبر (ص) در بیان درمان بودن حجامت هیچ مبالغه ای نداشته است و بعض از روایات حجامت صحیح السند است که توسط راویان ثقه و راستگو نقل شده است که هیچگاه این افراد دروغ و تحریف ندارند.

در روایت دیگر آمده است:

إِنْ كَانَ فِي شَيْ‌ءٍ مِمَّا يَتَدَاوَوْنَ‌ بِهِ‌ خَيْرٌ فَفِي بَزْغَةِ حَجَّامٍ أَوْ لَذْعَةٍ بِنَار[5]

اگر در چیزی خیری باشد پس در تیغ زدن حجامت کننده و یا داغ کردن داغ کننده است.

جمله شرطیه مفهوم دارد. یعنی در داروهای طب های دیگر مانند طب چینی و طب شیمیایی خیری نیست. بنابراین دنیا چه بخواهد و چه نخواهد، باید به این سنخ درمان برگردد.

اگر می‌بینیم امروزه تمام دنیا حجامت انجام می‌شود که بیشترین سایت حجامت در آمریکا است به جهت این است که درمان حق، حجامت است.

یک نفر نقل کرده است که حجامت در کره بسیار زیاد است. به همین جهت است که بشر روزی به این سنخ درمان بر می‌گردد.

اولین کسی که به این سفارش عمل کرد خود پیامبر(ص) است. اولین کسی که حجامت کرد و به مقدار زیاد حجامت کرد پیامبر(ص) است:

مَا وَجِعَ‌ رَسُولُ‌ اللَّهِ‌ ص وَجَعاً قَطُّ إِلَّا كَانَ فَزَعُهُ إِلَى الْحِجَامَة[6]

یعنی هیچ وقت پیامبر(ص) مبتلا به هیچ درد و بیماری نشد مگر اینکه به حجامت پناه می‌برد.

پیامبر(ص) سفارش کننده به حجامت است و خود او اولین کسی است که به این سفارش عمل کرده است. طبق این روایت اگر نگوییم تمام بیماری ها را درمان می‌کند، حداقل بیشتر بیماری ها را درمان می‌کند.

بنابراین بشر اگر کاری کرده است که جلوی حجامت گرفته بشود و اعتقاد مردم را با ترفندهایی به حجامت از بین برده است، خسارت و ضرر جدی به مردم دنیا زده است و نتیجه‌ی آن زیاد شدن بیماری ها و ضعیف شدن بنیه ها در مقابل بیماری ها بود.

وظیفه‌ی ما این است که اعتقاد از بین رفته را حداقل به مسلمانان برگردانیم و در مورد حجامت تحقیق کنیم زیرا پیامبر (ص) هرگاه بیمار می‌شد حجامت می‌کرد. این مطلب یک کتاب و یک دانشگاه است.

باید بتوانیم همه‌ی بیماری ها را با حجامت درمان کنیم. هر بیماری حجامت خاص به خود دارد. چگونه و چه زمان و در چه محل از بدن را حجامت کنیم؟ با این تحقیقات روشن می‌شود که چگونه با حجامت تمام بیماری ها درمان می‌شود.

 

اقسام حجامت

 

مستفاد از تمام روایات این است که حجامت اقسامی دارد و یک نواخت و یک قسمت نیست. شروط و روش و زمان هر قسم متفاوت از قسم دیگر است. یک روایت به این مطلب تصریح می‌کند:

سئلته‌ عن‌ المحرم‌ هل‌ يحتجم قال نعم اذا خشى الدم فقلت انما يحرم من العقيق و انما هى ليلتين قال ان الحجامة تختلف و قال ان اخذ الرجل الدوران فليحتجم‌[7]

از امام پرسیدم آیا کسی که احرام برای حج انجام داده است می‌تواند حجامت کند؟ فرمود اگر احساس خطر کرد می‌تواند حجامت کند عرض کردم از وادی عقیق ( به نظر می‌رسد محل احرام اهل عراق است) احرام می‌کند و دو شبه به مکه می‌رسد(احرام انجام می‌دهد و مُحل می‌شود بنابراین صبر کند) فرمود همانا حجامت مختلف است اگر کسی مبتلا به سرگیجه شده است صبر نکند.

در زمانیکه با شتر و اسب به احرام می‌رفتند دو روز طول می‌کشید تا به مکه برسند.

حجامت انواعی دارد. یک حجامت است که می‌توان صبر کرد ولی در یک نوع حجامت نباید صبر کرد حتی شب تا صبح نباید صبر کرد و انتخاب زمان مناسب لازم نیست.

بنده از این روایت به دست آوردم که حجامت انواعی دارد و با هم متفاوت هستند.

حجامت سه قسم است.

حجامت تَبَیُّغ

حجامت تَبَیُغ همان حجامتی است که در روایت آخری مطرح شد. چون در بیشتر روایات این قسمت کلمه «تبیغ» آمده است.

در این قسم نباید درنگ کرد و انتخاب زمان مناسب در این حجامت نیست و این حجامت زمان و مکان و شرائط خاصی ندارد. حتی لازم نیست در این قسم وسائل حجامت باشد بلکه در روایت آمده است که در این صورت خون را ولو با نوک پیکان خارج کن.

حجامت درمانی

قسم دیگر حجامت، حجامت درمانی است که در این قسم تضیق مطرح نیست. مثلا کسی مشکل کلیه یا مشکل «میوم» و «فیبروم» در رحم یا مشکل نازایی یا مشکل قطع قاعدگی یا مشکل ضعف بینایی یا مشکل «پیستاریازی» یا مشکل گری یا جرب یا مشکلات دیگر دارد.

در این نوع حجامت عجله لازم نیست و می‌توان درنگ کرد بلکه باید صبر کند تا مثلا وسط ماه شود و ماه کامل و بزرگ باشد تا خون بدن زیاد شود. شرط این نوع حجامت شکم سیر است. بلکه تمام شروط حجامت مخصوص این نوع از حجامت است.

در حجامت نوع اول هیچ شرطی وجود ندارد ولی حجامت درمانی شروطی دارد که باید مراعات بشود.

در روایت آمده است:

فَإِذَا هَاجَ بِكَ‌ الدَّمُ‌ لَيْلًا كَانَ أَوْ نَهَاراً فَاقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ وَ احْتَجِم‌[8]

یعنی هنگامی که خون به هیجان آمد شب یا صبح آیت الکرسی بخوان و حجامت کن.

زمانی که خون به هیجان آمد درهر ساعت که باشد حجامت باید صورت پذیرد و مراعات روز ها و ساعات خاص حجامت معتبر و لازم نیست.

حجامت عادی یا پیشگیری

حجامت سوم، حجامت عادی یا حجامت پیشگیری است. انسانی که بیماری ندارد و حالت تبیغ هم ندارد، مستحب است حداقل سالی یکبار حجامت کند.

در روایت آمده است:

نِعْمَ‌ الْعِيدُ الْحِجَامَةُ يَعْنِي الْعَادَةَ تَجْلُو الْبَصَرَ وَ تَذْهَبُ بِالدَّاء[9]

یعنی چه خوب عیدی است حجامت

عید این خصوصیت دارد که مانند عید قربان و فطر در سال یک بار است. این حجامتی که از آن به عنوان عید ذکر شده است سالی یک بار انجام می‌شود. این حجامت در حقیقت یک عیدی برای بدن است که بدن خشنود و سرحال می‌شود.

یا در روایت دیگر آمده است:

مَنِ احْتَجَمَ يَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِسَبْعَ‌ عَشْرَةَ أَوْ تِسْعَ عَشْرَةَ أَوْ لِإِحْدَى وَ عِشْرِينَ مِنَ الشَّهْرِ كَانَتْ لَهُ شِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاءٍ مِنْ أَدْوَاءِ السَّنَةِ كُلِّهَا[10]

یعنی کسی که در روز سه شنبه ای که با روز هفدهم یا نوزدهم یا بیست و یکم ماه مصادف شود حجامت انجام دهد برای او درمان است از تمام بیماری های سال است.

صحبت از سال گذشته نیست زیرا برای هیچ کسی وجود ندارد ولی برای سال آینده انسان در معرض تمام بیماری ها است. بنابراین این روایت از سال آینده به عنوان پیشگیری صحبت می‌کند. اگر کسی در روز سه شنبه با این شرائط حجامت کند برای یک سال بیمه است.

به این نوع حجامت، حجامت پیشگیری و حجامت عادی می‌گوییم.

ممکن است افرادی دقت بیشتری کنند و اقسام بیشتری به دست بیاورند.

 

حجامت تبیغ

 

در روایت الفاظ و کلمات مختلف است. گاهی تعبیر به «تبیغ» است. گاهی تعبیر به «ثار» یعین برانگیختگی است. گاهی تعبیر به «هیجان» است.

روایات تبیغ

إِذَا تَبَيَّغَ بِأَحَدِكُمُ‌ الدَّمُ‌ فَلْيَحْتَجِمْ لَا يَقْتُلْه‌[11]

یعنی هنگامی که در یکی از شما خون سرکش شود پس حجامت کنید تا شما را نکشد.

در روایت دیگر آمده است:

احْتَجِمُوا إِذَا هَاجَ‌ بِكُمُ‌ الدَّمُ‌ فَإِنَّ الدَّمَ رُبَّمَا تَبَيَّغَ بِصَاحِبِهِ فَيَقْتُلُه‌[12]

یعنی هرگاه خون شما هیجان پیدا کرد حجامت کنید زیرا چه بسا خون سرکش شود و صاحبش را بکشد.

در روایت دیگر آمده است:

اذَا تَبَيَّغَ‌ الدَّمُ‌ بِأَحَدِكُمْ فَلْيَحْتَجِمْ فِي أَيِّ الْأَيَّامِ [كَانَ‌] وَ لْيَقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ وَ يَسْتَخِيرُ اللَّهَ ثَلَاثاً وَ يُصَلِّي عَلَى مُحَمَّدٍ ص‌[13]

یعنی هنگامی هنگامی که خون یکی از شما سرکشی کرد حجامت کند در هر روزی که باشد و و آیت الکرسی بخواند(اگر روز آن مناسب نباشد) و سه مرتبه از خداوند خیر بخواهد و بر محمد صلوات فرستد.

مستفاد از روایات راجع به حجامت تبیغ این است که مشکل خود خون است و بیماری خودِ خون است. در حجامت درمانی مشکل بیماری است. در حجامت تبیغ بیماری خود خون است. صحبت از ضرر رساندن خود خون است نه بیماری.

اینکه در حجامت تبیغ مشکل از خود خون است دیگری بر این مطلب است که حجامت تبیغ با حجامت درمانی متفاوت است و دو سنخ جدا هستند.

مهم این است که حجامت تبیغ شروط روز و زمان ندارد.

در روایتی خواندیم که :

اذَا تَبَيَّغَ‌ الدَّمُ‌ بِأَحَدِكُمْ فَلْيَحْتَجِمْ فِي أَيِّ الْأَيَّامِ [كَانَ‌]

یعنی هنگامی هنگامی که خون یکی از شما سرکشی کرد حجامت کند در هر روزی که باشد.

در روایت آمده است که بدترین روز حجامت جمعه است و در مرتبه بعدی چهارشنبه است که بدترین روز حجامت هستند. ولی در روایت داریم:

رَأَيْتُ أَبَا إِبْرَاهِيمَ ع يَحْتَجِمُ‌ يَوْمَ‌ الْجُمُعَةِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ تَحْتَجِمُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ قَالَ أَقْرَأُ آيَةَ الْكُرْسِيِّ فَإِذَا هَاجَ بِكَ الدَّمُ لَيْلًا كَانَ أَوْ نَهَاراً فَاقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ وَ احْتَجِمْ[14]

یعنی امام کاظم (ع) را دیدم که در روز جمعه حجامت می‌کند عرض کردم آیا روز جمعه حجامت می‌کنی؟ فرمود آیت الکرسی بخوان هنگامی که خون هیجان پیدا کرد روز یا شب آیت الکرسی بخوان و حجامت کن.

معروف بوده است که حجامت در روز جمعه خوب نیست.

سنخ حجامت تبیغ و شرائط آن با دو حجامت دیگر متفاوت است.

در روایت دیگر آمده است:

كَانَ الرِّضَا ع رُبَّمَا تَبَيَّغَهُ‌ الدَّمُ‌ فَاحْتَجَمَ فِي جَوْفِ اللَّيْل‌[15]

یعنی چه بسا در شب خون تبیغ می‌کرد، امام رضا(ع) در نصف شب حجامت می‌کرد.

در روایت دیگر به طور مطلق آمده است:

اقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ وَ احْتَجِمْ‌ أَيَّ يَوْمٍ شِئْت‌[16]

یعنی آیت الکرسی بخوان و در هر روز که خواستی حجامت کن.

این روایت مقید به حالت تبیغ نیست ولی باید حمل بر مقیدات بشود.

در روایت دیگر آمده است:

فَإِذَا تَبَيَّغَ‌ الدَّمُ‌ فِي أَحَدِكُمْ فَلْيَحْتَجِمْ فِي أَيِّ الْأَيَّامِ كَانَ وَ لْيَقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ وَ لْيَسْتَغْفِرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْيُصَلِّ عَلَى النَّبِيِّ ص‌[17]

یعنی هنگامی که خون در یکی از شما سرکشی کرد پس حجامت کند در هر روز که بود

این روایت مفهوم دارد. جمله شرطیه مفهوم دارد. یعنی هنگامی که خون سرکشی نکرد در هر روز که خواستی حجامت نکن بلکه باید شروط وارده در روایات دیگر را رعایت کند.

عرض شد در حجامت تبیغ آلات حجامت هم لازم نیست. در روایت آمده است:

فَإِذَا تَبَيَّغَ‌ الدَّمُ‌ بِأَحَدِكُمْ فَلْيُهَرِقْهُ وَ لَوْ بِمِشْقَص‌[18]

یعنی هنگامی که خون سرکشی کرد در یکی از شما خون را بریز اگر چه با سر نیزه جنگی باشد.

اختصاص به جای خاصی ندارد بلکه مهم ریختن خون است. شاید فصد هم تفسیر کرد ولی شامل حجامت و فصد می‌شود.

البته حتی الامکان باید تیغ تمییز و استریل باشد خصوصا اهل این زمان که بدن های ضعیف دارند. قدیمی ها بدنی قوی در مقابل بیماری داشتند. حداقل اگر وسیله استریل کننده نباشد باید شسته شود. در روایت آمده است:

اغْسِلْ‌ مَحَاجِمَكَ‌ وَ عَلِّقْهَا[19]

یعنی وسائل حجامتت را بشور و آویزان کن.

با سوزن مقدار خونی که معتد به باشد خارج نمی‌شود و «اهراق» یعنی ریختن خون به مقدار معتد به اتفاق نمی‌افتد.

اهداء خون هم خوب است، باید به هر شکل خون خارج بشود.

حجامت برای انسان روزه دارد نهی شده است ولی در صورت هیجان اشکالی ندارد. در روایت آمده است:

ثَلَاثَةٌ لَا يَعْرِضَن‌ أَحَدُكُمْ نَفْسَهُ عَلَيْهِنَّ وَ هُوَ صَائِمٌ‌- الْحِجَامَةُ وَ الْحَمَّامُ وَ الْمَرْأَةُ الْحَسْنَاء[20]

یعنی خود را در معرض سه چیز قرار ندهید در حالیکه روزه هستید حجامت و حمام و زن زیبا.

در روایت دیگر آمده است:

أَنَّهُ كَانَ يَكْرَهُ‌ لِلصَّائِمِ‌ أَنْ‌ يَحْتَجِم مَخَافَةَ أَنْ يَعْطَشَ فَيُفْطِر‌[21]

یعنی برای انسان روزه دار حجامت کردن مکروه است از ترس اینکه تشنه شود و مجبور به افطار شود.

ولی در روایت دیگر آمده است:

يَحْتَجِمُ الصَّائِمُ فِي غَيْرِ شَهْرِ رَمَضَانَ مَتَى شَاءَ فَأَمَّا فِي‌ شَهْرِ رَمَضَانَ‌ فَلَا يَغْدِرُ بِنَفْسِهِ وَ لَا يُخْرِجُ الدَّمَ إِلَّا أَنْ تَبَيَّغَ بِهِ وَ أَمَّا نَحْنُ فَحِجَامَتُنَا فِي شَهْرِ رَمَضَانَ بِاللَّيْلِ وَ حِجَامَتُنَا يَوْمَ الْأَحَدِ وَ حِجَامَةُ مَوَالِينَا يَوْمَ الْإِثْنَيْن‌[22]

 

یعنی شخص روزه دار در غیر ماه رمضان حجامت کند هر زمان که اراده کرد ولی در ماه رمضان بر علیه خود انجام ندهد و خون را خارج نکند مگر خون سرکشی کند.

بنابراین شروط حجامت متفاوت است به جهت تفاوتی که در سنخ با بقیه حجامت ها دارد.

انسان محرم جائز نیست خون خود را خارج کند ولی اگر خون سرکشی کرد اشکالی ندارد. در روایت آمده است:

عَنِ الْمُحْرِمِ يَحْتَجِمُ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ‌ يَخَافَ‌ التَّلَفَ‌ وَ لَا يَسْتَطِيعَ الصَّلَاةَ وَ قَالَ إِذَا آذَاهُ الدَّمُ فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ يَحْتَجِمُ وَ لَا يَحْلِقُ الشَّعْر[23]

یعنی از امام صادق (ع) درباره حجامت محرم سوال شد فرمود نباید حجامت کند مگر اینکه بترسد و نتواند بایستد نماز بخواند و فرمود هنگامی که خون او را اذیت کرد اشکال ندارد حجامت کند و مو ها را کوتاه نکند.

در روایت دیگر آمده است:

عَنِ الْمُحْرِمِ يَحْتَجِمُ فَقَالَ نَعَمْ‌ إِذَا خَشِيَ‌ الدَّم‌[24]

یعنی امام صادق(ع) در باره حجامت کردن محرم سوال شد فرمود می‌تواند حجامت کند زمانیکه از خون بترسد.

بنابراین حجامت تبیغ با حجامت های دیگر متفاوت است. احتمال دارد به جهت اینکه حرمت خون ریختن در حال احرام برداشته شده است، کفاره‌ی آن نیز برداشته شده باشد.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo