< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی سبزواری

98/06/30

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مقصد رابع: بررسی احوال مداليل الفاظ مرکّبه و جملات مستعمله در لسان شارع/مبحث دوّم: احوال عام و خاص/خاتمة: استصحاب عدم ازلی

 

ادامه مقصد رابع: بررسی احوال مدالیل الفاظ مرکبه و جملات مستعمله در لسان شارع

همچنانکه در گذشته بیان گردید، علم اصول از قواعدی بحث می نماید که بدون واسطه یا با واسطه به عنوان کبرای استدلال در جهت استنباط احکام شرعی قرار می گیرند. این قواعد یا مربوط به مدلول الفاظی است که شارع مقدّس در مقام ابلاغ احکام شرعی به کار گرفته؛ یا مربوط به افعال و تقاریری است که از شارع مقدّس در مقام ابلاغ وظائف شرعیّه رسیده؛ یا مربوط به احوال و عوارض مدالیل این الفاظ، افعال و تقاریر می باشد و یا مربوط به اعتبار طرق و مدارکی که این الفاظ، افعال و تقاریر، از آن طرق به ما رسیده است.

به همین جهت می توان مباحث علم اصول را در یک نگاه کلّی، ذیل این مقاصد، پی گیری نمود:

مقصد اوّل: بررسی مدالیل الفاظ مفرده مستعمله در لسان شارع

مقصد دوّم: بررسی احوال مدالیل الفاظ مفرده مستعمله در لسان شارع مانند مقدّمه واجب

مقصد سوّم: بررسی مدالیل الفاظ مرکّبه و جملات مستعمله در لسان شارع مانند بحث از عموم و اطلاق و بحث از مفاهیم

مقصد چهارم: بررسی احوال مدلالیل الفاظ مرکّبه و جملات مستعمله در لسان شارع مانند مسأله سرایت و عدم سرایت اجمال مخصّص به عامّ

مقصد پنجم: بررسی طرق ابلاغ قوانین شرعی و کیفیّت دسترسی به آنها

مقصد ششم: مباحث اصول عملیّه

بحث از مقصد اوّل یعنی بررسی مدالیل الفاظ مفرده مستعمله در لسان شارع، مقصد ثانی یعنی بررسی احوال مدالیل الفاظ مفرده مستعمله در لسان شارع و مقصد ثالث یعنی بررسی مدالیل الفاظ مرکّبه و جملات مستعمله در لسان شارع بیان گردید. کلام در مقصد چهارم یعنی بررسی احوال مدالیل الفاظ مرکّبه و جملات مستعمله در لسان شارع بود که بیان گردید این مقصد نیز ذیل چند مبحث، پی گیری می گردد. مبحث اوّل یعنی احوال مفاهیم گذشت، کلام در مبحث دوّم یعنی احوال عامّ و خاصّ بود که بیان گردید ذیل چند مطلب پی گیری می شود. بحث از مطلب اوّل یعنی ملاک تقدیم خاصّ بر عامّ گذشت و به این نتیجه رسیدیم که ملاک تقدیم خاصّ بر عامّ، اظهریّت خاصّ نسبت به عامّ می باشد، نه قرینیّت، ناظریّت و حکومت آن. کلام در مطلب دوّم یعنی حکم شکّ در تخصیص بود که بیان گردید شکّ در تخصیص به لحاظ منشأ شکّ بر سه قسم می باشد: شبهه حکمیّه، شبهه مفهومیّه و شبهه مصداقیّه و لذا بحث در این مطلب باید ذیل سه مقام پی گیری شود. بحث از مقام اوّل یعنی شبهات حکمیّه گذشت و بیان شد سه نظریّه در این مقام مطرح می باشد و نظریّه مختار، جواز تمسّک به عامّ بود مطلقاً، چه مخصِّص متّصل باشد و چه منفصل؛ همچنین بحث از مقام دوّم یعنی شبهات مفهومیّه نیز گذشت و ذیل دو مرحله پی گیری گردید: یکی شبهات مفهومیّه اقلّ و اکثر و دیگری شبهات مفهومیّه متباینین.

بحث در مقام سوّم یعنی شبهات مصداقیّه بود و به این نتیجه رسیدیم که تمسّک به عامّ در شبهات مصداقیّه مطلقاً جایز نیست، چه مخصِّص متّصل باشد و چه منفصل، چه لفظی باشد و چه لبّی، چه قضیّه عامّه حقیقیّه باشد و چه خارجیّه.

امّا راجع به مطلب دوّم یعنی حکم شکّ در تخصیص مطلبی وجود دارد که ذیل خاتمة مطرح می گردد.

خاتمة: استصحاب عدم ازلی

بحث از استصحاب عدم ازلی، در راستای نتیجه ای است که در مقام سوّم از مطلب دوّم حاصل شد و به این نتیجه رسیدیم که در مثل «أکرم العلماء» و «لا تکرم الفسّاق من العلماء»، تمسّک به عامّ در شبهات مصداقیّه خاصّ یعنی کسانی که شکّ داریم آیا فاسق هستند یا خیر، جایز نیست، زیرا حکم عامّ یعنی وجوب اکرام تنها در صورتی برای یک فرد ثابت است که در مرحله قبل، فردیّت آن فرد برای موضوع دلیل عامّ یعنی عالم غیر فاسق، ثابت شده باشد درحالی که با وجود چنین شکّی نمی توان احراز نمود که آیا فرد مشتبه المصداق، از افراد موضوع عامّ در اکرم العلماء یعنی عالم غیر فاسق هست یا خیر؟

در اینجا این سؤال پیش می آید که آیا می توان از طریق استصحاب عدم ازلی، عنوان موضوع خاصّ یعنی فاسقیّت را از فرد مشتبه المصداق، نفی نمود به این صورت که گفته شود: این فرد، قبل از اینکه به وجود بیاید، فاسق نبوده، پس از به وجود آمدن او شکّ می کنیم آیا گناهی از او سر زده که سبب فسق او گردد یا خیر، استصحاب می کنیم عدم ازلی فسق را برای او و در نتیجه به واسطه استصحاب عدم ازلی ثابت می شود که این فرد، فاسق نیست و لذا در موضوع دلیل عامّ یعنی عالم غیر فاسق داخل شده و حکم عامّ یعنی وجوب اکرام برای او ثابت می گردد یا آنکه استصحاب عدم ازلی حجّت نبوده و نمی توان از طریق آن، فردیّت فرد مشتبه المصداق را برای موضوع دلیل عامّ یعنی عالم غیر فاسق احراز نمود؟

بحث در این رابطه باید ذیل چند نکته تعقیب گردد.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo