درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع:احوال عامّ و خاصّ/ادامه ثمرات فقهی اقوال در شبهات مفهومیّه /ثمره چهارم و ثمره پنجم

ادامه ثمرات فقهی اقوال در شبهات مفهومیّه

بیان شد اگر شکّ در تخصیص، ناشی از اجمال مفهوم موضوع خاصّ باشد، شبهه مفهومیّه است و این نتیجه حاصل شد که چنانچه تردید در مفهوم خاصّ، از قبیل تردید میان متباینین باشد، مطلقاً چه مخصِّص متّصل باشد و چه منفصل، اجمال مفهومی خاصّ، موجب اجمال عامّ شده و تمسّک به عامّ در خصوص فرد مردّد، جایز نخواهد بود؛ ولی چنانچه تردید در مفهوم خاصّ، از قبیل تردید میان اقلّ و اکثر باشد، اگر مخصِّص متّصل باشد، اجمال مفهومی خاصّ به عامّ سرایت می نماید و عامّ مجمل شده و تمسّک به عامّ در خصوص فرد مردّد یعنی اکثر، جایز نخواهد بود، امّا اگر مخصِّص منفصل باشد، اجمال خاصّ به عامّ سرایت ننموده و لذا تمسّک به عامّ در خصوص این فرد جایز می باشد.

بیان شد ثمره مبنای مختار در موارد مختلفی از فقه در مقام استنباط ظاهر می شود. ثمره اوّل، دوّم و سوّم در جلسات گذشته بیان گردید. در ادامه به بیان ثمره چهارم و پنجم خواهیم پرداخت.

ثمره چهارم

در باب خمس با اینکه عموماتی دلالت دارند بر اینکه خمس در تمام منافع ثابت می باشد، اگر شک شود آیا فلان شیء، مئونه به حساب می آید یا خیر؟ این شکّ یا به خاطر شکّ در مفهوم مئونه است و یا به خاطر شکّ در مصداق مئونه؛ در صورت اوّل بعضی شارحین عروة در کتاب مصباح الهدی می فرمایند: «اگر شبهه مفهومیّه باشد، این مسأله داخل در تمسّک به عامّ می شود که در جای خود روشن شد در صورتی که مخصِّص متّصل باشد، تمسّک به عامّ مطلقاً جایز نیست، چه تردید از نوع اقلّ و اکثر باشد و چه از نوع متباینین، ولی اگر مخصِّص منفصل بوده و تردید از نوع اقلّ و اکثر باشد، تمسّک به عامّ جایز است و ما نحن فیه از همین قبیل می باشد».

ثمره پنجم

اگر در مورد طینی شکّ شود آیا از تربت امام حسین(ع) هست یا خیر؟ در اینجا:

گاه شکّ از قبیل شبهه مفهومیّه است، مثل اینکه مفهوم تربتی که اکل آن به نیّت شفاء، جایز بوده و حرام نیست مشتبه بوده و شکّ داشته باشیم آیا این تربت، خصوص تربتی است که از قبر شریف اخذ شود یا شامل تربت موجود در شعاع سی ذراعی قبر شریف نیز می گردد، در نتیجه شکّ می کنیم آیا این تربتی که از فاصله سی ذراعی قبر شریف اخذ شده، تربت امام حسین (ع) هست یا خیر؟؛

و گاه شکّ در صدق تربت امام حسین (ع) بر این گِل خاصّ، از قبیل شبهه مصداقیّه است، مثل اینکه مفهوم تربتی که اکل آن به نیّت شفاء، جایز بوده و حرام نیست روشن باشد، مثلاً یقین داشته باشیم این تربت، خصوص تربتی است که از قبر شریف اخذ شود، ولی نمی دانیم آیا این تربتی که برای ما آورده شده، از قبر شریف اخذ شده است یا خیر؟

در صورتی که شکّ از قبیل شبهه مفهومیّه باشد، مقتضای قاعده، حکم به حرمت اکل است، زیرا عمومات حرمت اکل طین شامل تمامی موارد شکّ در صدق مفهومی موضوع مخصِّص می گردد.