موضوع: فرازی از کلام امام رضا علیه السلام در مورد طب
سال جدید را به همه ی مسیحیان تبریک می گوییم. حضرت مسیح علیه السلام با ظالمان مبارزه می کرد و وجودشان در هر جا که بود، خیر بود و به مردم خیر رسانی می کردند و برای حال و آینده ی مردم برنامه داشتند و چند خبر خوش به مردم جهان دادند.
خبر اول این بود که خبر دادند رسولی از جانب خداوند بعد از او می آید که نام او احمد می باشد.
دوم اینکه خبر از آمدن منجی واقعی است که از نسل رسول خدا (ص) می باشد خبر دادند.
سال 2015 میلادی در زمانی آغاز شده است که جامعه ی بشری رو به فقر و انحطاط می باشد. در ایالات متحده ی آمریکا بیش از سی و نهم میلیون فقیر وجود دارد و در جامعه ی اروپا بیش از بیست و هشت میلیون نفر بی کار هستند و شهروند کم درآمد در این میان حدود ده میلیون نفرند که علامت این است که کاپیتولاسیون در جهان، ثروت به سمت جمع اندکی سوق داده است.
درس هایی که از حضرت مسیح می توان گرفت عبارت است از:
نسبت به ظلم ظالم بی اعتنا نباشیم.
نسبت به اقشار آسیب پذیر اجتماع بی تفاوت نباشیم.
مسیحیان باید به فرمایش مسیح روی آورند و از سنت رسول خدا (ص) تبعیت نمایند و بدانند که قرآن مجید و دین اسلام مکمل کتب الهی قبلی و ادیان سابق است.
رساله ی ذهبیه ی امام رضا علیه السلام در کتابخانه ی مرکزی آستان قدس در قالب هفت نسخه ی خطی موجود است.
بعضی از افرادی در روایات شیعه بسیار کار کرده اند:
مانند محمد بن الحسین المشهدی مؤلف کتاب الفوائد الرضویه
آیت الله العظمی نجفی مرعشی رساله ی المواهب العدیة فی ترجمة الرسالة الذهبیه که آقای مسترحمی در مقدمه ی آن کتاب شروح و ترجمه های متعددی بر طب الرضاء بیان کرده است.
منشورات مکتبه ی آیت الله العظمی سید محسن حکیم در نجف اشرف کتاب الرسالة الذهبیة المعروف بطب الرضاء علیه السلام را چاپ کرده است و مهدی نجف آن را تحقیق کرده است.
مرحوم علامه عسکری که از اساتید دانشگاه بغداد بوده است کتابی به نام طب الرضاء علیه السلام دارد.
شرح دکتر صاحب زینی طبع مکتبه ی آل البیت نجف است.
طب و درمان در اسلام، ترجمه ی کتاب قبلی توسط کاظم خلخالی که به فارسی چاپ شده است.
دقائق العلاج فی الطب البدنی، تألیف حکیم روحانی
دستورات طب و بهداشت از نظر اسلام، نوشته ی احمد قاضی زاهدی
اخلاق پزشکی در اسلام، نوشته ی دکتر ابو الحسن فیض، طبع بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی
احکام پزشکان و مشاغل مربوط به پزشکی تألیف بخش معارف اسلامی، انجمن علمی فرهنگی کتابخانه ی ملی کرمان چاپ مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیه ی قم.
علامه مجلسی در بحار الانوار، جلد 59 از صفحه ی 305 باب 90 فی الرسالة المذهّبة المعروفة بالذهبیة[1]
آیت الله شیخ عبد الله مامقانی در کتاب مرآة المقال (نوه ی علامه مامقانی صاحب رجال معروف) ج 3 از ص 441 تا ص 455 رساله ی ذهبیه را نقل کرده است.
آیت الله مرحوم علی احمدی میانجی در کتاب مکاتیب الائمه ج 5 از صفحه ی 181 تا 233 این رساله را نقل کرده است.
دکتر لبیب بیگم دو فراز از این رساله را در طب المعصومین ص 267 آورده است. ما همین دو فراز را مرور می کنیم:
وَ اعْلَمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَنَّ قُوَّةَ النُّفُوسِ تَابِعَةٌ لِأَمْزِجَةِ الْأَبْدَانِ (بدان که قوت نفوس آدمی تابع مزاج های بدن است یعنی باید دید مزاج فرد، صفراوی است یا بلغمی یا سودایی یا دموی. یا اینکه فرد تک مزاجی است یا دو مزاجی مثلا طبعش گرم است و معده اش سرد است.) وَ أَنَّ الْأَمْزِجَةَ تَابِعَةٌ لِلْهَوَاءِ (و این مزاج ها تابع مقدار هوای مصرفی که فرد تنفس می کند می باشد و همچنین پیرامون هوای اطراف فرد که سالم باشد و دارای اکسیژن کافی باشد یا اینکه نباشد و حاوی ذرات سرب معلق و هیدروکربن و مانند آن باشد. مثلا مونواکسید کربن یا گاز کرسی که قاتل خاموش است و چسبندگی آن به برنش های ریه شصت برابر از اکسیژن بیشتر است و دیگر جایی برای دریافت اکسیژن لازم باقی نمی گذارد و اگر در محیط بسته ماندگار شود، موجب مرگ حتمی فرد می شود. در بحث فلزات مسموم معلق در هوا آمده است که مثلا سرب معلق در هوا موجب مسمومیت سربی و ایجاد انواع سرطان ها از جمله سرطان ریه می شود و انواع نارسایی ها را به وجود می آورد. در نتیجه بعد از هر غذا باید یک عدد سیب رسیده ی شیرین که بدور از آفات گیاهی و شیمیایی است مصرف شود که به هضم غذا کمک می کند و هم سرب موجود در بدن را جذب کرده و از طریق ادرار دفع می کند. همچنین برای پیشگیری و درمان سل خونی و بیماری سل و برطرف کردن مشکلات ناشی از دریافت سرب معلق در هوا و یا در محصولات صنعتی می توان از شیر تازه ی گاو مخلوط با عسل طبیعی استفاده کرد. این کار برای سرطان ریه، برنشیت و ذات الریه و آسم و تنگی نفس و مسمومیت ناشی از فلزات مسموم مفید است. همچنین باید سعی کرد که در محیط های آلوده قرار نگرفت یا انسان در جایی که کار می کند، آن محیط دارای تهویه باشد تا هوا جریان داشته باشد.) وَ تَتَغَيَّرُ بِحَسَبِ تَغَيُّرِ الْهَوَاءِ فِي الْأَمْكِنَةِ (و مزاج های انسان به حسب تغییر هوا در مکان ها تغییر می کند. گاهی تغییر هوای پیرامون تصنعی و به دست بشر است کما اینکه بشر بر اثر سوخت های فسیلی مانند گازوئیل و بنزین هوای اطراف را آلوده می کند. دود گازوئیل و سرب معلق در هوا که ناشی از بنزین است موجب سرطان ریه و سایر انواع سرطان ها مسمومیت ها، کودکان ناقص الخلقه، نارسایی نطفه و مانند آن می شود. اینها نکاتی است که با مراجعه به طب اهل بیت می توانیم بهره مند شویم. در روایت آمده است که مراداز ﴿مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ﴾[2] امام علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها می باشند و واسطه بین این دو که برزخ است همان رسول خدا (ص) می باشد.) فَإِذَا بَرَدَ الْهَوَاءُ مَرَّةً وَ سَخُنَ أُخْرَى تَغَيَّرَتْ بِسَبَبِهِ أَمْزِجَةُ الْأَبْدَانِ (برای زمین چهارده نوع حرکت درونی و بیرونی شناخته شده است مانند حرکات کوه ها، گسل ها، حرکت پوسته ای زمین، حرکت لایه ای جبه حرکت بیرون هسته ای، حرکت هسته ای مرکزی زمین. حرکات بیرونی زمین عبارتند از حرکت وضعی زمین به دور خود که تقریبا بیست و چهار ساعت طول می کشد و حرکت انتقالی زمین که به دور خورشید می گردد، حرکت محوری زمین که چهار فصل سال را تولید می کند که از خط استواء که صرف است تا 39 درجه عرض شمالی و 39 درجه عرض جنوبی ادامه می یابد. فصل پائیز، سرد و خشک است و زمستان سرد و مرطوب است و مانند آن. همچنین است حرکت قطبین که با تغییر مدار مغناطیسی زمین از مدار فرضی زمین است که بر اثر زلزله های و سونامی های شدید حاصل می شود. یا حرکت کهکشانی زمین که به این معنا است که زمین و ماه و بقیه ی سیارات منظومه ی شمسی که به دور خورشید می گردند و کل منظومه ی شمسی همه با هم در کهکشان راه شیری در حرکتند که تا یک دور بزنند دویست سال طول می کشد. اینجاست که امام علیه السلام در فقره ی فوق می فرماید: اگر هوا سرد شود که این گاه بر اثر حرکت محوری زمین است یا اینکه جریان های بین قاره ای یا جریان های بین کویر و سرزمین های آبرفتی یا دامنه و نیمه دامنه و یا جریان های هوایی بین قله های برف گیر و زیر قله به حرکت در آید یا از بالای یخچال های طبیعی به پائین و یا جریان استوایی از قطبین به خط استوا و بالعکس به هر حال اگر هوا بر اثر فصل سرما سرد شود و یا بر اثر جریان های سرد ناگهان به سردی گراید مزاج انسان تغییر می کند و در نتیجه خوراک انسان باید تغییر کند. همچنین است اگر هوا سرد باشد و بعد گرم شود اعم از گرم و خشک و یا گرم و مرطوب.) وَ أَثَّرَ ذَلِكَ التَّغَيُّرُ فِي الصُّوَرِ فَإِذَا كَانَ الْهَوَاءُ مُعْتَدِلًا اعْتَدَلَتْ أَمْزِجَةُ الْأَبْدَانِ (اگر هوا معتدل شود مانند بهار، مزاج های بدن نیز به حالت اعتدال بر میگردد. به همین دلیل در روایات است که از سرمای بهاری باید بهره برد ولی از وزش باد پاییزی باید خود را حفظ کرد. علت آن این است که هوای پاییزی سرد و شکننده است و این موجب اگزمای پوستی و ترک ترک شدن پوست و سوزش و خارش آن می شود. حال اگر کسی در این هوا که سرد و خشک است بدخوری کند و مثلا فلفل و سس فلفل و سس انبه و غذای تند بخورد (بر خلاف مانند هندی ها که در هوای شرجی و گرم اینها را می خورند) دچار خشکی پوست می شود و زمینه ی آسم که تنگی نفس است در او زیاد می شود.) وَ صَلَحَتْ تَصَرُّفَاتُ الْأَمْزِجَةِ فِي الْحَرَكَاتِ الطَّبِيعِيَّةِ كَالْهَضْمِ وَ الْجِمَاعِ وَ النَّوْمِ وَ الْحَرَكَةِ. (در نتیجه هضم غذا که چهار مرتبه دارد: دهان، معده، روده و هضم کامل در کبد تسهیل می یابد. البته اصطلاح هضم را در روده به کار نمی برند زیرا در روده بیشتر هضم سلولی و جذب آب اضافی و صفرای اضافی صورت می گیرد. بنا بر این اگر کسی مشکل انتهایی روده ی کوچیک داشت یا آی بی اس نوع دو و یا کولیت زخمی یا غیر زخمی داشته باشد، مزاجش از حالت تعادل خارج می شود. اگر انسان بعضی چیزها را رعایت نکند مثلا غذای مانده بخورد از حیث روان تغییر می کند و مثلا استرس شدید می گیرد و ضربان قلب او یا خیلی بالا می رود و یا خیلی افت می کند. همچنین ممکن است فرد دچار اختلالات در مورد خواب شود مثلا خوابش می آید ولی خوابش سنگین نمی شود و بی خوابی مکرر را تجربه می کند و زود از خواب بلند می شود. اگر کسی دچار غلظت و لجن صفراوی شود او دچار تعریق زیاد می شود و اگر کمی آب جوش بخورد سرش سنگین می شود. او حتما باید از صفرابر استفاده کند و شن و سنگ را از صفرا بیرون ببرد. لجن صفراوی و غلظت صفراوی را باید درمان کند و الا دچار آشفتگی های ذهنی و بعضی از اقسام اختلافات روانی می شود. چنین فردی حرکات و سکناتش کند می شود و چه بسا دچار شبه فلجی یا سستی و یا فلج اندامی یا کل بدن می شود و سلسله اعصاب ظاهری به گونه ای است که بین مخچه و بصل النخاع دوازده غلاف عصبی وجود دارد و دوازده غلاف عصبی نیز در قسمت دم اسبی است که از آخرین دنده های سینه از طرف پشت تا قبل از استخوان لگن وجود دارد که در بین مهره های کمر وجود دارد. که مشکل در آنها موجب فلج اندام تحتانی است. فرد که مزاجش از تعادل بیرون می رود چنین می شود. مثلا خوردن ماهی آزاد یا کنسروی و یا ماهی اپیلا انسان را دچار مشکلاتی می کند. در ماهی اپیلا موادی وجود دارد که انسان را در تولید نسل دچار مشکل می کند. بهترین ماهی، ماهی سفید و قزل آلا می باشد. حتی هر آبی که ماهی قزل آلا در آن به راحتی رفت و آمد می کند قابل آشامیدن می باشد. بر خلاف ماهی اپیلا که خودش گوشت خوار است و بعد انسان وقتی آن را می خورد از تبعات آن ضرر می بیند. در بحث های تخصص ورزش و آناتومی حرکت که دکترهای حرکت به شکل تست می گیرند آمده است که مهم است انسان در حرکت تعادل داشته باشد و دچار بیماری ام اس و یا تصلب شرائین مغز و یا دچار لمسی اندامی نشود. در بحث تغذیه نباید از غرب و شرق تقلید کرد و یا به صرف خوشمزه بودن غذا عوارض آن را نادیده گرفت.
همچنین است بحث جماع که ازدواج دیر هنگام و یا استفاده از کاندوم و یا اینکه فاصله انداختن بین ازدواج و بچه دار شدن، از عللی است که نطفه را در زن و مرد تضعیف می کند در نتیجه ضریب ناباروری بالا می رود.)
وَ سَائِرِ الْحَرَكَاتِ (بعضی از حرکات دیگر هم هست که به ظاهر دیده نمی شود ولی با وسائل مخصوص پزشکی قابل مشاهده می باشد مانند حرکات موجی از قبیل پالس های الکترویکی در سلول های عصبی مغز که سرعت رد و بدل اطلاعات را در مغز تعیین می کند برای بالا رفتن این حرکات و سرعت رد و بدل اطلاعات نباید از غذاهای مانده استفاده کرد نباید از اسانس های شیمیایی و یا فست فودها استفاده نمود چرا که اینها حافظه ی اصلی و حافظه ی موقت انسان را مخدوش می کند.)
لِأَنَ‌ اللَّهَ‌ تَعَالَى‌ بَنَى‌ الْأَجْسَامَ‌ عَلَى أَرْبَعِ طَبَائِعَ وَ هِيَ الْمِرَّتَانِ وَ الدَّمُ وَ الْبَلْغَمُ وَ بِالْجُمْلَةِ حَارَّانِ وَ بَارِدَانِ (در بعضی از نسخ آمده است حارّ یابس و حارّ لیّن) قَدْ خُولِفَ بَيْنَهُمَا فَجَعَلَ الْحَارَّيْنِ لَيِّناً وَ يَابِساً وَ كَذَلِكَ الْبَارِدَيْنِ رَطْباً وَ يَابِساً (در بعضی از نسخ مانند منشورات مکتبة الحکیم نجف اشرف آمده است: بارد یابس و بارد لیّن) ثُمَّ فَرَّقَ ذَلِكَ عَلَى أَرْبَعَةِ أَجْزَاءٍ مِنَ الْجَسَدِ وَ عَلَى الرَّأْسِ وَ الصَّدْرِ وَ الشَّرَاسِيفِ (نرمه هایی که نزدیک کیسه ی صفرا و بالای پرده ی دیافراگم است.) وَ أَسْفَلِ الْبَطْنِ.
وَ اعْلَمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَنَّ الرَّأْسَ وَ الْأُذُنَيْنِ وَ الْعَيْنَيْنِ وَ الْمَنْخِرَيْنِ وَ الْفَمَ وَ الْأَنْفَ مِنَ الدَّمِ وَ أَنَّ الصَّدْرَ مِنَ الْبَلْغَمِ وَ الرِّيحَ وَ الشَّرَاسِيفَ مِنَ الْمِرَّةِ الصَّفْرَاءِ وَ أَنَّ أَسْفَلَ الْبَطْنِ مِنَ الْمِرَّةِ السَّوْدَاءِ.
وَ اعْلَمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَنَّ أَحْوَالَ الْإِنْسَانِ الَّتِي بَنَاهُ اللَّهُ تَعَالَى عَلَيْهَا وَ جَعَلَهُ مُتَصَرِّفاً بِهَا فَإِنَّهَا أَرْبَعَةُ أَحْوَالٍ الْحَالَةُ الْأُولَى لِخَمْسَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ فِيهَا شَبَابُهُ وَ حُسْنُهُ وَ بَهَاؤُهُ وَ سُلْطَانُ الدَّمِ فِي جِسْمِهِ.
ثُمَّ الْحَالَةُ الثَّانِيَةُ مِنْ خَمْسٍ وَ عِشْرِينَ سَنَةً إِلَى خَمْسٍ وَ ثَلَاثِينَ سَنَةً وَ فِيهَا سُلْطَانُ الْمِرَّةِ الصَّفْرَاءِ وَ قُوَّةُ غَلَبَتِهَا عَلَى الشَّخْصِ وَ هِيَ أَقْوَى مَا يَكُونُ وَ لَا يَزَالُ كَذَلِكَ حَتَّى يَسْتَوْفِيَ الْمُدَّةَ الْمَذْكُورَةَ وَ هِيَ خَمْسٌ وَ ثَلَاثُونَ سَنَةً.
ثُمَّ يَدْخُلُ فِي الْحَالَةِ الثَّالِثَةِ إِلَى أَنْ تَتَكَامَلَ مُدَّةُ الْعُمُرِ سِتِّينَ سَنَةً فَيَكُونُ فِي سُلْطَانِ الْمِرَّةِ السَّوْدَاءِ وَ هِيَ سِنُّ الْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ وَ الْمَعْرِفَةِ وَ الدِّرَايَةِ وَ انْتِظَامِ الْأُمُورِ وَ صِحَّةِ النَّظَرِ فِي الْعَوَاقِبِ وَ صِدْقِ الرَّأْيِ وَ ثَبَاتِ الْجَأْشِ فِي التَّصَرُّفَاتِ.
ثُمَّ يَدْخُلُ فِي الْحَالَةِ الرَّابِعَةِ وَ هِيَ سُلْطَانُ الْبَلْغَمِ وَ هِيَ الْحَالَةُ الَّتِي لَا يَتَحَوَّل‌ عَنْهَا مَا بَقِيَ إِلَّا إِلَى الْهَرَمِ وَ نَكْدِ عَيْشٍ وَ ذُبُولٍ وَ نَقْصٍ فِي الْقُوَّةِ وَ فَسَادٍ فِي كَوْنِهِ وَ نُكْتَتُهُ أَنَّ كُلَّ شَيْ‌ءٍ كَانَ لَا يَعْرِفُهُ حَتَّى يَنَامَ عِنْدَ الْقُوَّةِ وَ يَسْهَرَ عِنْدَ النَّوْمِ (یعنی ساعت زمانی بدن فرد به هم می خورد و همه خواب هستند و او مثلا بیدار است.) وَ لَا يَتَذَكَّرَ مَا تَقَدَّمَ وَ يَنْسَى مَا يَحْدُثُ فِي الْأَوْقَاتِ (و چیزی را به یاد نمی آورد و گاه سوادش از یک بچه کوچک نیز کمتر می شود کما اینکه در قرآن می خوانیم: ﴿وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلى‌ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْ لا يَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَيْئاً﴾[3]) وَ يَذْبُلُ عُودُهُ وَ يَتَغَيَّرُ مَعْهُودُهُ وَ يَجِفُّ مَاءُ رَوْنَقِهِ وَ بَهَائِهِ (صورتش چروک و ناخن هایش لبه لبه می شود.) وَ يَقِلُّ نَبْتُ شَعْرِهِ وَ أَظْفَارِهِ وَ لَا يَزَالُ جِسْمُهُ فِي انْعِكَاسٍ وَ إِدْبَارٍ مَا عَاشَ لِأَنَّهُ فِي سُلْطَانِ الْمِرَّةِ الْبَلْغَمِ وَ هُوَ بَارِدٌ وَ جَامِدٌ فَبِجُمُودِهِ وَ بَرْدِهِ يَكُونُ فَنَاءُ كُلِّ جِسْمٍ يَسْتَوْلِي عَلَيْهِ فِي آخِرِ الْقُوَّةِ الْبَلْغَمِيَّةِ.
وَ قَدْ ذَكَرْتُ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ جَمِيعَ مَا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ فِي سِيَاسَةِ الْمِزَاجِ وَ أَحْوَالِ جِسْمِهِ وَ عِلَاجِهِ.
وَ أَنَا أَذْكُرُ مَا يَحْتَاجُ إِلَى تَنَاوُلِهِ مِنَ الْأَغْذِيَةِ وَ الْأَدْوِيَةِ وَ مَا يَجِبُ أَنْ يَفْعَلَهُ فِي أَوْقَاتِهِ.
به هر حال امام رضا علیه السلام به مأمون می فرماید: چون تو از صحت بدن و جامعه سؤال کرده بودی من این نکات را برای تو توضیح داده ام.

---