درس خارج اصول استاد محسن فقیهی
98/10/02
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مباحث الفاظ/وضع /حقیقت شرعیه
خلاصه جلسه گذشته: صحبت در بحث حقیقت شرعیه بود. تعریف حقیقت شرعیه را بیان کردیم.
سؤال: آیا برای تحقق حقیقت شرعیه، نقل به معنای جدید باید در زمان شارع و در استعمالات شارع انجام شود یا نقل در لسان متشرعه نیز موجب تحقق حقیقت شرعیه می‌شود؟
توضیح:
صورت اول: پیامبر (ص) پس از مبعوث شدن به رسالت، الفاظی را از معنای لغوی به معنایی جدید نقل می‌دهند و «صلاة» را که به معنای «دعا» بود، به معنای «ارکان مخصوصه» استعمال می‌کنند و می‌فرماید که «صلاة» از این زمان به بعد، به معنای ارکان مخصوصه است.
صورت دوم: شارع مقدس الفاظ را به همراه قرینه در معنای جدید استعمال می‌کند. استعمال در معنای جدید به قدری تکرار می‌شود که دیگر نیازی به ذکر قرینه نخواهد بود و وقتی پیامبر (ص) می‌فرمایند: «صلّوا»، همه می‌فهمند که مقصود پیامبر (ص) نماز است.
صورت سوم: شارع مقدس چند بار لفظ «صلاة» را در معنای جدید استعمال می‌کند و مردم نیز این استعمال را تکرار می‌کنند. یعنی مثلاً پیامبر (ص) ده بار این لفظ را استعمال می‌کند، ولی اصحاب پیامبر (ص) در محاورات روزمره خود هزاران بار این کلمه را تکرار می‌کنند؛ مثلاً می‌گویند: «نمازت را خواندی؟»، «برخیز و نمازت را بخوان» و... . یعنی متشرعه کثرت استعمال را به وجود آورده‌اند نه شارع. آیا این حالت که وضع تعیّنی به خاطر کثرت استعمال متشرعه و شارع محقق شده، حقیقت شرعیه است؟
به نظر ما فرقی ندارد که کثرت استعمال از سوی شارع باشد یا از سوی شارع و متشرعه؛ در هر دو صورت حقیقت شرعیه محقق می‌شود.
مرحوم مشکینی می‌فرماید: «إنّ المراد من الحقيقة الشرعيّة هو ما كان حصول العلقة الوضعيّة مستنداً إلى النبيّ (ص) بالتعيين أو بالتعيّن؛ فلو كانت ثابتةً قبل زمانه في زمان سائر الأنبياء (علی نبیّنا و آله و علیهم السلام) أو في زمانه (ص) و لكن بتعيين غيره أو بكثرة استعمال تابعيه أو بالمركّب من استعماله و استعمال تابعيه، لما كان من الحقيقة الشرعيّة في شي‌ء»[1] .
حقیقت شرعیه آن است که علقه وضعیه با تعیین یا تعیّن (کثرت استعمال) مستند به پیامبر (ص) حاصل می‌شود. پس اگر این اتفاق قبل از زمان پیامبر (ص) رخ داده باشد یا در زمان پیامبر (ص) ولی به واسطه وضع تعیینی شخص دیگری یا کثرت استعمال تابعین پیامبر (ص) یا کثرت استعمال مرکب (از استعمال پیامبر (ص) و استعمال تابعین ایشان) محقق شود، حقیقت شرعیه بر آن صدق نمی‌کند. حقیقت شرعیه آن است که کثرت استعمال توسط شارع باشد.
به نظر ما این مورد نیز حقیقت شرعیه است و وضع تعیّنی با کثرت استعمال مرکب (متشرعه و شارع) محقق می‌شود و حقیقت شرعیه بر آن صدق می‌کند.
