درس خارج فقه استاد محسن فقیهی
98/07/17
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: تفسیر سوره بقره/ آیه 96
﴿وَ لَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلي حَياةٍ وَ مِنَ الَّذينَ أَشْرَکُوا يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَ ما هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذابِ أَنْ يُعَمَّرَ وَ اللَّهُ بَصيرٌ بِما يَعْمَلُونَ﴾[1]
خلاصه جلسه گذشته: در بحث تفسیر، به تفسیر آیه نود و ششم از سوره مبارکه بقره رسیدیم. در آیات قبل از یهود و بنیاسرائیل صحبت شد که عقیده داشتند که جزء بهترین افراد روی زمین هستند، ﴿نَحْنُ أَبْنَاء اللّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ﴾ [2] قوم یهود میگفتند ما فرزندان خدا و محبوب او هستیم و به قدری در این رابطه غلو کردند که میگفتند بهشت هم به ما اختصاص دارد و خداوند بهشت را فقط برای یهود آفریده است. ﴿قُلْ إِنْ کانَتْ لَکُمُ الدَّارُ الْآخِرَةُ عِنْدَ اللَّهِ خالِصَةً مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ کُنْتُمْ صادِقينَ﴾[3] میگفتند دار آخرت و بهشت فقط و فقط، برای یهود است و دیگران سهمی از بهشت ندارند.
خداوند متعال در قرآن مجید این تصور یهود را بیان فرموده و جواب میدهد که ای پیامبر به یهود و بنیاسرائیل بگو اگر واقعا بهشت برای شماست و دیگران سهمی در بهشت ندارند پس تقاضای مرگ کنید، چراکه در این دنیا مشکلات وجود دارد و شما هم عقیده دارید که بهشت برای شماست؛ پس با تقاضای مرگ خود را به بهشت برسانید اگر راست میگویید.در آیه بعد میفرماید: ﴿وَلَن يَتَمَنَّوْهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمينَ﴾[4] در حالی که قوم یهود به هیچ عنوان تقاضای مرگ نمیکردند و به شدت از مرگ هراسان بودند و فرار میکردند و این نشانه عدم اعتقاد آنان به حرف خودشان است.
تفسیر آیه 96: در آیه نود و شش میفرماید: ﴿وَ لَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلي حَياةٍ وَ مِنَ الَّذينَ أَشْرَکُوا﴾ اگر زندگانی اقوام و طوایف مختلف را بررسی کنید، یهود حریصترین مردم به دنیا و هراسانترین مردم از مرگ هستند؛ یهود حتی از مشرکین هم نسبت به زندگی دنیا حریصتر هستند. حریص بودن نسبت به دنیا برای مشرکین طبیعی است چرا که اعتقادی به آخرت و معاد ندارند و زندگی را محدود به حیات دنیوی میدانند اما یهود که بهشت را مخصوص خود میدانند و غیر خود را سزاوار بهشت نمیدانند، نسبت به دنیا از مشرکین هم حریصتر هستند.
﴿وَ لَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلي حَياةٍ﴾ خداوند متعال میفرماید قوم یهود را حریصترین مردم نسبت به حیات دنیا مییابی و نسبت به دنیا وابستگی زیادی دارند. چقدر به حق الناس بیتوجه هستند؛ چون ثروت به راحتی جمع نمیشود و مقداری از حق مردم را میگیرند، شما میبینید که اسرائیل با این جمعیت کم، برای اینکه برای خودش مکان و دولت و ثروتی داشته باشد مردم فلسطین را کشت و نابود کرد. همه اینها به خاطر این است که یهود وابسته به دنیا هستند نه آخرت؛ اگر به آخرت وابسته بودند، این همه برای دنیا تلاش نمیکردند و حق مردم را ضایع ننموده و ظلم نمیکردند. تمام قطعنامههای سازمان ملل را زیر پا میگذارند برای اینکه به مردم ظلم کنند و این نشانه زیرپا گذاشتن حق و حقیقت و وابستگی شدید به دنیا است.
همه ادیان برای دین خود تبلیغ میکنند ولی یهود برای دین خود تبلیغ نمیکنند و حتی اگر کسی بخواهد یهودی شود اجازه نمیدهند، میگویند ما گروه خاصی هستیم و کسی اجازه ورود به گروه ما ندارد.در عبارت ﴿وَ لَتَجِدَنَّهُمْ﴾ تأکید زیادی وجود دارد، لام تأکید است و نون مشدد هم دلالت بر تأکید دارد که نشان از شدت حب دنیا و حرص بنیاسرائیل است.
بنیاسرائیل به اندازهای وابستگی به دنیا دارند که ﴿يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ﴾ تقاضای هزار سال عمر میکنند و این تقاضا کاشف از وابستگی شدید آنها به دنیا است و این وابستگی یهود به دنیا از همه اقوام بیشتر و شدیدتر است ولی قوم یهود بدانند که ﴿وَ ما هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذابِ أَنْ يُعَمَّرَ﴾ این علاقه به دنیا و ادعای یهود مانع از عذاب و دافع عذاب نمیشود و اینها به اعمال خود در آخرت معذّب هستند و آتش جهنم جایگاه آنها است.
معنای مزحزح: مزحزح از زحزح به معنای دفع است این ادعاهایی که یهود دارند آنها را از عذاب دور نمیکند، هر چه بیشتر عمر کنند عذاب آنها بیشتر میشود.
معنای بصیر و بصیرت: ﴿وَ اللَّهُ بَصيرٌ بِما يَعْمَلُونَ﴾ خداوند به آنچه انجام میدهند بصیر است. بصیر به معنای بصر و چشم نیست بلکه به معنای بصیرت و آگاهی کامل است. اینکه مقام معظم رهبری میفرماید بصیرت داشته باشید؛ بصیرت به معنای آگاهی درونی است، شما گاهی با چشم چیزی را میبینید و گاهی با قلب آن چیز را درک میکنید و کاملا آن را میفهمید، به این بصیرت گفته میشود. بعضی ظواهر را میبینند که به این بصر گفته میشود. لذا غیر از چشم ظاهری لازم است که دنیا را با چشم باطن هم دید. تمام حقایق عالم وجود را نمیتوان با چشم ظاهر دید و نیاز به چشم باطن و بصیرت دارد.
خداوند بصیر است؛ یعنی به تمام مسائل آگاهی کامل دارد، اینطور نیست که شخصی ادعایی کند و خدا او را عذاب نکند، ادعای او در مقابل بصیرت پروردگار چیزی نیست.به این نکته توجه داشته باشید که یهود و بنیاسرائیل ادعاهایی داشتند و خداوند متعال در جواب آنها فرمود که ﴿فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ کُنْتُمْ صادِقينَ﴾ و مباحثی که در آیات گذشته مطرح شد، همین داستان را در نفس خودتان پیادهکنید؛ یعنی ببینید که چگونه افرادی هستید، بعضی خود را بزرگ میبینند و فکر میکنند که دارای ارزش ویژه هستند، این روحیه بزرگبینی که گفته میشود اعجاب المرء بنفسه، روحیه یهود است.
هرچه فهم و استعداد و علم و تقوای انسان بالاتر رود باید خود را کوچک ببیند و تواضع بیشتری داشته باشد، اگر تکبر کرد و خود را بزرگ دید، روحیه بنیاسرائیلی در او وجود دارد که خداوند متعال در قرآن مجید اینچنین با آن برخورد کرده و ما باید سعی کنیم به این جریان نزدیک نشویم که باعث نابودی ماست.شیطان برای اینکه انسان را نابود کند روحیه استکبار را در انسان به وجود میآورد که مورد مذمت قرآن است و یهود نمونه بارز استکبار و خود برتر بینی هستند ولی گاهی این روحیه در بعضی افراد دیده میشود که علامت خطر و نابودی است. در روایت داریم که یکی از روحیاتی که انسان را نابود میکند همین روحیه استکبار است.انسان باید خودش را در مقابل خدا و مخلوق خدا کوچک بداند و فکر نکند که مردم بد هستند ممکن است دیگران از انسان خیلی بهتر باشند و صفاتی داشته باشند که او نداشته باشد. این روحیه را در خود زنده کنید. حرکت اربعین هم مؤید همین روحیه است. مردم با پای پیاده این مسیر را طی میکنند که به آقا امام حسین علیه السلام اقتدا کنند و بگویند که ما هم از جان و مال و تمام وجودمان گذشت میکنیم و وابسته به دنیا نیستیم.