درس اخلاق استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: آداب و فضایل اخلاقی/علم و ادب /آثار علم و ادب

1- بحث اخلاقی (آثار علم و ادب)

قال علی علیه السلام: «يَا مُؤْمِنُ إِنَّ هَذَا الْعِلْمَ وَ الْأَدَبَ ثَمَنُ نَفْسِكَ فَاجْتَهِدْ فِي تَعَلُّمِهَا فَمَا يَزِيدُ مِنْ عِلْمِكَ وَ أَدَبِكَ يَزِيدُ فِي ثَمَنِكَ وَ قَدْرِكَ فَإِنَّ بِالْعِلْمِ تَهْتَدِي إِلَى رَبِّكَ وَ بِالْأَدَبِ تُحْسِنُ خِدْمَةَ رَبِّكَ».[1]

1.1- 1،علم، مقدمه‌ی رسیدن به خداوند

این حدیث را حضرت خطاب به مؤمن دارند. دو موضوع را بیان فرمودند که بهای جان توست. توصیه‌ی اخلاقی معرفتی حضرت، بسیار عجیب است؛ پس در بهای جانت کوشش کن که فرا بگیری. آنچه از علم و ادبت افزایش یابد، بها و ارزش وجودی تو افزایش می‌یابد. برای این دو مطلب باید برنامه‌ریزی کرد. به وسیله‌ی علم به خدا می‌رسید. علم، روح‌پرور است. «مَن عَرَفَ نَفسَه فَقَد عَرَفَ رَبَّه».[2] ﴿وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي﴾.[3] «با»ی «بالعلم»، سببیه است.

1.2- 1،ادب، مقدمه‌ی خدمت به پروردگار

به وسیله‌ی ادب، خدمت ربّ نیکو می‌شود. کسانی که مؤدب هستند، می‌توانند بهترین خدمت‌های پروردگار را داشته باشند. علم، ابزاری برای ثمره‌ی وجود انسان است. علم، وسیله‌ی به میوه نشستن وجود انسان است. وقتی انسان ثمر داد، قطعا می‌تواند به ادب و خدمت برسد. علم و ادب دو بال معرفت ربّ و معرفت نفس است. هر یک که نباشد، انسان مانند پرنده‌ای است که نه می‌تواند بی‌بال پرواز کند و نه تک بال. علم ما را به خدا می‌رساند و ادب به خدمت خلق خدا.

1.3- 1،عمل، ابزار شناخت انسان

حضرت امیر (علیه‌السلام) در غرر و درر، فرمایش زیبای دیگری دارند. «لا یُعرَفُ الرَّجُلُ إلّا بعَمَلِه کَما لا یُعرَفُ مِنَ الشَّجَرِ إلّا عِندَ حُضورِ الثَّمَرِ فَتُدَلُّ الأثمارُ عَلی أصولِها».[4] افراد را به عمل‌شان بشناسید. اصطلاحات، مقدمه‌ی مسائل علمی است و آن، چیزی است که در وجود انسان است. «کما لا یعرف من الشجر إلا عند حضور الثمر». اگر کشاورزی دانه‌ی جدیدی در باغش بنشاند، تا ثمر ندهد، نمی‌داند چه هست؟ باغبان‌ها وقتی ابتکاری دارند، چند سال صبر می‌کنند، تا میوه‌ی آن معلوم شود.

«فتدل الأثمار علی أصولها». میوه حکایت از ریشه دارد. جانم به قربان‌تان یا امیر المؤمنین. اینکه می‌گویند که فلانی ریشه‌دار است و اصالت دارد، یعنی همین. بخوانیم و بدانیم، تا بفهمیم و برسیم. بعد به ثمر بنشینیم؛ با میوه‌های شیرینی که سر سفره‌ی مردم می‌بریم و از علم ما استفاده می‌کنند. علم، شما را بالا می‌برد و ادب، شما را خادم می‌کند. یکی عالم می‌کند و دیگری خادم. اگر خدای نخواسته دیدید آموزش و پرورشِ شما هماهنگ با هم حرکت نکرد، بدانید یک بال دچار آسیب شده است و باید زود ترمیم شود. گاهی خدای نخواسته انسان باید مسیرش را سریع عوض کند که به مشکلات نخورد. رزقنا الله ایانا و ایاکم. در علم و ادب بکوشیم.