درس اخلاق استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: فضایل اخلاقی/عقل /خصوصیات انسان عاقل

1- بحث اخلاقی (خصوصیات انسان عاقل)

حدیث امروز را در محضر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) - امیر عرفان و قرآن و بیان - هستیم. با فرمایش‌های ایشان، حشر و نشر داشته باشید.

سخن حضرت در غرر و درر، این است که فرمودند:

«ألعاقِلُ مَن لا يُضيعُ له نَفَساً فيما لا يَنفَعُه و لا يَقتَنِي ما لا يَصحَبُه».[1]

1.1- پرهیز از اتلاف وقت و عمر

نفرمودند عالم؛ بلکه عاقل فرمودند. هر عاقلی، عالم هست، ولی هر عالمی، عاقل نیست. نسبت این دو، عموم و خصوص مطلق است. عقل، «مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ»[2] است. عاقل باید برنامه‌ریزی برای اتصال به حضرت حق داشته باشد. عاقل، کسی است که یک لحظه عمرش را در آنچه برایش منفعت ندارد، خرج نمی‌کند؛ نه یک عمر، بلکه یک لحظه. علمای مؤمن و دانشمندان خواص، این مؤمنین هستند. مأمور به این تکلیف هستند و یک لحظه عمرشان را نباید در چیزی صرف کنند که فایده ندارد. انسان مؤمن، کار بی‌فایده انجام نمی‌دهند. ﴿وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾.[3] یکی از آسیب‌هایی که در این زمانه زیاد است، هرزه‌گویی و هرزه‌رفتاری و هرزه‌خواری است.

1.2- کسب امور پایدار

«اقتناء»، یعنی کسب و اکتساب و حتی دقیق‌تر. اکتساب در امور مادی است، ولی «اقتناء»، اعم است. غنی، بی‌نیاز است و قنی، کسی است که دارای درآمد است؛ درآمدی که می‌خواهد داشته باشد. چیزی که او را همراهی نمی‌کند، کسب نمی‌کند. دنبال درآمد پاینده است. انسان مؤمن، همیشه آخرت‌طلب است؛ نه به عنوان آخرت، بلکه عالمی دیگر که زنده و پاینده است. انسان عاقل، چیزی را ذخیره نمی‌کند که با او همراهی نکند. اگر علمی که می‌خوانیم، اصطلاحات و کتاب و دفتر باشد، ما را همراهی نمی‌کند. در منزل هم یادمان برود، فایده ندارد. ولی اگر حقیقت علم را بگیریم، تا درگاه عقل همراهی کند، هست که هست. باید اهل کتابت و دفتر و قلم باشیم، ولی ثبت و ضبط بر جان، چیز دیگری است. ماندنی است. ان‌شاءالله در محضر آیات الهی بتوانیم چیزی ذخیره کنیم که ماندنی باشد.