درس اخلاق استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: اخلاق فردی/برخی از فضایل اخلاقی /کلام امام جواد (علیه السلام) در مورد برخی از فضایل اخلاقی

1- حدیث اخلاقی (برخی از توصیه‌های اخلاقی امام جواد (علیه‌السلام))

1.1- سه خصوصیت مورد نیاز مؤمن

قال الجواد عليه السلام رجل، أوصني قال: وتقبل؟ قال: نعم، قال: توسد الصبر، واعتنق الفقر، وارفض الشهوات، وخالف الهوى، واعلم أنك لن تخلو من عين الله، فانظر كيف تكون».[1]

روز ولادت حضرت امام جواد (علیه‌السلام)، مولود مبارک ولایت و امامت است. حدیث اخلاقی را در محضر این امام همام هستیم. شخصی محضر امام جواد (علیه‌السلام) مشرف شد و گفت: «أَوصِنی»؛ مرا وصیت کنید. فرمودند: «و تَقبَلُ»؟ اگر سفارش کنم، می‌پذیری؟ بعد [در حدیث دیگری] خودشان فرمودند: مؤمن، نیاز به سه خصلت دارد: «تَوفیقٌ مِنَ اللهِ وَ وَاعِظٌ مِن نَفسِه و قَبولٌ مِمَّن یَنصَحُه»؛[2] توفیق الهی و واعظ درونی و قبول نصیحت دیگران. گفت: «نَعَم».

1.2- تکیه‌گاه قراردادن صبر

فرمودند: «تَوَسَّدِ الصَّبرَ».

«تَوَسُّد»، یعنی فرد، تکیه‌گاه داشته باشد. عرف عرب‌ها غیر از عرف ما فارس‌ها است. بالش در پذیرایی‌ها محل تکیه است؛ هم برای استراحت است و هم تکیه‌گاه. از عمودهای مهم در سیر و سلوک صبر است. «صَبر»، یک گیاه تلخی است که طبیب برای اعتدال مزاج بیمار استفاده می‌کند.[3] گیاه صبر، معروف است. در کلام حضرت امام جواد (علیه‌السلام) است که صبر را تکیه‌گاه خود قرار بده. در تلخی‌های روزگار، باید تکیه‌گاه داشت که در سیر و سلوک، لازم است صبر داشت. باید باطن مشکلات را دید که مجاهد پرور و انسان‌پرور است.

1.3- همگامی با فقر

«وَ اعتَنِقِ الفَقرَ»؛

گردن به گردن فقر باش. همگام با فقر باش. این فقر اقتصادی است که انسان، چیزی در دستش نباشد و یا خیر؟ «كَادَ الْفَقْرُ أَنْ يَكُونَ كُفْراً».[4] این فقر اقتصادی نیست. این، همان فقری است که «الفَقرُ فَخرِی».[5] ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ﴾.[6] نیاز، خدا خدای انسان را بلند می‌کند. این فقر وجودی است، نه اقتصادی. فقر اقتصادی را باید برطرف کرد. فقر وجودی، انسان را به غنا می‌رساند. در فرازی از الهی‌نامه گفتیم: «الهی! گرچه غنی نیستیم، ولی مستغنی هستیم».

1.4- دورکردن شهوات از خود

«وَ ارفَضِ الشَّهَواتِ»؛

شهوات و میل‌ها را از خودت دور کن. شهوات، مصادیق مختلف می‌تواند داشته باشد. هرچه انسان به آن میل کند و او را از حق دور کند، شهوت است.

1.5- مخالفت با هوای نفس

«خالِفِ الهَوَی»؛

هم شهوات و هم هوی به کار رفته است این دو مرحله است. شهوات میل‌های مختلف است ولی هوی چیزی است که انسان را به زمین می‌زند. چیزی که دون شأن شماست و از مقامتان شما را پایین می‌آورد.

1.6- توجه به وجود خود در محضر الهی

آخرین سفارش ایشان

«وَ اعلَم أنّکَ لَن تَخلُو مِن عَینِ اللهِ فَانظُر کَیفَ تَکونُ»؛

بدان که تو در دید الهی هستی. ﴿إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ﴾.[7] نگاه کن ببین چگونه هستی. توجه به مقام خودت داشته باش. سالک، مراقب است که کجاست و کجا می‌خواهد برود. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند: «رَحِمَ اللهُ امرَءً عَلِمَ مِن أَینَ وَ فی أَینَ و إِلَی أَین»َ.[8] ما در محضر خدا هستیم. خدا رحمت کند کسی که بداند کجاست و از کجا آمده و کجا می‌رود. اگر جلوی ما کودکی باشد، خدای نکرده گناه می‌کنیم؟ ما در محضر خدا هستیم. ﴿أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَى﴾.[9] ماه رجب، ماه مراقبت است. مراقبه و مشارطه داشته باشیم. با خودمان شرط بگذاریم که اگر ما خدا را نمی‌بینیم، خدا ما را می‌بیند. در محضر او گناه نکنیم.