درس اخلاق استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: اخلاق فردی/اخلاص /معنای اخلاص در روایات

1- بحث اخلاقی (اخلاص)

1.1- لزوم رسیدن از ظاهر دنیا به باطن آن

ماه شعبان است. ماه شعبان، مقدمه‌ی ماه مبارک رمضان است. کشیک نفس کشیدن و مراقبت را فراموش نکنیم. اعمالمان را طوری مراقبت کنیم که بردنی باشد. دنیا تمام‌شدنی است. دنیا ظاهر است و خاصیتش، افول و نابودی است. باطن است که باقی می‌ماند. ﴿هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ﴾.[1] وقتی اوّلیّت و آخری‌ات و ظاهری‌ات و باطنی‌ات با هم باشد، به باطن که برسد، باقی است.

1.2- اخلاص، مقدمه‌ی جوشش حکمت در قلب انسان

امام رضا (علیه‌السلام) از امام باقر (علیه‌السلام) به نقل از پیامبر (صلی‌الله علیه و آله)، خصوصیت بقای کار را بیان می‌کنند. چه کاری برای انسان مفید است؟ «ما أَخلَصَ عَبدٌ للهِ عزّ و جلّ أربعین صباحاً إلّا جَرَت یَنابیعُ الحِکمَةِ مِن قَلبِهِ عَلَی لِسانِهِ».[2] اگر چهل روز مراقبت داشتیم، می‌توانیم به نقاط حِکَمی برسیم. این کار در یک صورت میسر است که علم ما به عمل ما منتهی بشود و عمل ما به خلوص و اخلاص ما منتهی بشود. اگر کاری به اخلاص رسید، ماندنی است. کاری که به اخلاص رسید، جز خدا چیز دیگری در نظرش نیست. معیار مهمی است که اگر انسان برای رضایت مخلوق کاری را انجام دهد، ولو در غضب خالق، بدترین کارها است.

1.3- منظور از اخلاص در روایات

امام صادق (علیه‌السلام): «الْعَمَلُ الْخَالِصُ الَّذِي لَا تُرِيدُ أَنْ يَحْمَدَكَ عَلَيْهِ أَحَدٌ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ»؛[3] کار بااخلاص آن است که انسان درباره‌ی آن اراده نمی‌کند، جز خدا از او تشکر کند. اگر شکرگزاری از کار را به دست حضرت حق سپرد، یعنی توجه تام به باری‌تعالی داشت، خالصانه است، ولی اگر دنبال تعریف و تمجید مخلوق بود، خالصانه نیست. توجهش این باشد که خدا تشکر کند، نه غیر او. ﴿لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ﴾.[4] نعمت سلامت و نعمت امنیت در ایران، همه جای شکر دارد. برای باطن دنیایمان برنامه‌ریزی کنیم. ظاهر که گذراست. ان‌شاءالله آنچه رضا و اراده‌ی باری‌تعالی در آن است، واقع شود. توجه تام به این است که انسان برنامه‌ریزی کند. هر کسی عوامل عدم توجهش متفاوت است. هرچه انسان قوی‌تر باشد، تعلقاتش قوی‌تر است. قایق را باید با یک چیزی بست و کشتی را با یک لنگر قوی‌تر. نهنگ، دریا طلب است و ماهی، برکه طلب. اگر قدرت علمی و عملی بیشتر شود، مراقبت او بیشتر است. آسیب‌ها را بزداییم. اگر آسیب‌ها را کم کنیم، توجه حاصل می‌شود و گاهی به توجهش، توجه ندارد.

1.4- خاطره شهید مطهری (رحمه‌الله) در موردتوجه در نماز

استادمان مرحوم علامه مطهری (رحمه‌الله) می‌فرمودند: «به مرحوم شیرازی - که مسائل نهج‌البلاغه خدمتشان بودم - گفتم: در نماز توجه دارم چه می‌گویم. فرمودند: به توجهتان، توجه نکنید». «إِلَهِي هَبْ لِي كَمَالَ اَلاِنْقِطَاعِ إِلَيْكَ»[5] که در مناجات شعبانیه است، همین مرحله‌ی توجه تام است. نیاز به تمرین دارد. ایمان با عمل صالح، به همین جهت همراه است.