درس اخلاق استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: اخلاق فردی/موعظه پذیری /لزوم نگاه همراه با موعظه به پدیده ها

1- حدیث اخلاقی (موعظه‌پذیری)

1.1- لزوم نگاه همراه با موعظه به پدیده‌ها

حدیث اخلاقی امروز را در محضر امام کاظم (علیه‌السلام) - پدر بزرگوار حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) هستیم؛ گرچه سخنان ائمه (علیهم‌السلام)، همه‌اش قابل دقت و برنامه‌ریزی است. ماه مبارک شعبان است. «إِنَّمَا سُمِّيَ شَعْبَانُ لِأَنَّهُ يَتَشَعَّبُ فِيهِ أَرْزَاقُ الْمُؤْمِنِينَ»؛[1] رضوان و رحمت الهی در این ماه تقسیم می‌شود. ما باید ظرف‌های وجودی‌مان را برداریم و از این تقسیم، عقب نمانیم. یکی از چیزهایی که ما را نسبت به قسمت باری‌تعالی موفق می‌دارد، این است که ما نسبت به بینشهای‌مان و دیدهای‌مان، مراقبت داشته باشیم.

امام کاظم (علیه‌السلام) در بحار الأنوار، ج 75، ص 319 می‌فرمایند:

«ما مِن شَیءٍ تَراهُ عَینَیکَ إِلّا وَ فیهِ مَوعِظَةٌ»؛[2] هر چیزی که چشمان ما می‌بیند، در آن موعظه است.

1.2- نیاز مؤمن به موعظه‌ی درونی

امام جواد (علیه‌السلام) فرمودند: «المؤمن يحتاج إلى ثلاث خصال: توفيق من الله، وواعظ من نفسه، وقبول ممن ينصحه».[3]

ما نیاز به واعظ نفسانی داریم.

1.3- سمع و بصر، دو ابزار موعظه

ما دو منبع اساسی برای دریافت معارف داریم: چشم و گوش. این دو منبع، بسیار مهم در سیروسلوک و جذب معارف است. اینکه در قرآن می‌فرماید: ﴿إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾[4] و ﴿إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ ﴾[5] و این‌قدر که سمیع و علیم و سمیع و بصیر برای حضرت حق به کار برده شده، از این باب است؛ لذا چشم و گوش هم نیاز به درایت و هم نیاز به مواظبت دارد.

«ز دست دیده و دل هر دو فریادکه هرچه دیده بیند، دل کند یاد».[6]

1.4- آثار معنوی و دنیوی مراقبت از چشم

ما باید مراقبت داشته باشیم. اگر انسان مراقب چشمش باشد، باز شدن چشم برزخی، همانند آب‌خوردن، آسان است.

مراقبت، مراقبت، مراقبت. سبحان الله! وقتی که انسان مراقبت داشت، دیدش، دید معرفتی و موعظه‌ای می‌شود. هرچه که می‌بیند، از آن یک برداشت معرفتی دارد. و اولین برداشتی که دارد، این است که به هیچ چیزی بدبین نیست. من عرض می‌کنم که بدبینی از دوبینی است. انسان وقتی که توحید فعلی‌اش مشکل داشت، حسّ بدبینی دارد.

1.5- وظیفه‌ی مشاور، تقویت مثبت‌گرایی برای مراجعین

من اول به خودم و بعد به شما توصیه می‌کنم که در مثبت‌گرایی بکوشیم و منفی‌گرایی را حذف کنیم. چون بحث فقه‌المشاورة است، عرض می‌کنیم که اکثر آسیب‌هایی که الان مراجعین دارند و به مشاورین مراجعه می‌کنند، در اثر این است که حس منفی‌گرایی آنها به اوج رسیده است و رشد کرده است؛ لذا ما باید از همان اول، نقطه‌ی آسیب را حذف کنیم؛ و حذف آن به این است که جنبه‌های مثبت‌گرایی را تقویت کنیم.

1.6- لزوم مثبت‌گرایی و پرهیز از منفی‌گرایی مشاورین در برخورد با مراجعین

تقاضا می‌کنم که مشاورین، مثبت‌گرا باشند؛ حتی مراجعین آسیب‌زده هم که پیش آنها می‌آیند، فقط به آسیب آنها توجه نکنند؛ بلکه بدانند که شخص آسیب‌زده، کمالاتی دارد که باید به آن توجه شود. و به این جهت است که انسان در هرچه که می‌بیند، موعظه‌ای است. و مشاور، هر مراجعی که می‌بیند، عبرت و موعظه‌ای است. برای همین در مباحث مشاوره، ما مشاوره را تعریف وجودی می‌دانیم، نه ماهوی؛ یعنی هر مشاوری با هر مراجعی و با هر مشورتی، خصایصی دارد.

اینکه امام کاظم (علیه‌السلام) فرمودند: «هیچ چیزی نیست، مگر اینکه انسان به آن دید موعظه‌ای دارد»، به همین جهت است.

تقاضا می‌کنم که دید موعظه‌ای خود را نسبت به معرفت نفسانی خود و هم نسبت به تواضع با دیگران برنامه‌ریزی کنید.

1.7- توصیه به سعه‌ی صدر برای مشاورین

ماه مبارک شعبان است. معرفت نفس، بهترین بستر برای قسمت رب است. تقسیم باری‌تعالی به کسانی می‌رسد که وسعت نفسانی داشته باشند. حضرت موسی (علیه‌السلام) عرض کرد: ﴿رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي﴾،[7] ﴿وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي﴾،[8] ﴿وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي﴾.[9] و در مورد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید: ﴿أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ﴾.[10] در سعه‌ی صدرتان بکوشید. سعه‌ی صدر به انسان، یک وسعتِ موعظه‌ای می‌دهد که هر چیزی که می‌بیند، نسبت به آن برداشت مثبت دارد. آرام‌آرام مُثبَتات خود را اضافه کنید و منفی‌گرایی را حذف کنید، تا قسمت ربوبی نصیب‌تان شود. قسمت ربوبی که بشود، شما در یوم ربوبی قرار می‌گیرید. وقتی که در یوم ربوبی قرار بگیرید، هستید که هستید که هستید.

1.8- اهمیت ماه مبارک شعبان

ماه مبارک شعبان و ایام شادی و فرح است و تنها ماهی است که در آن رحلت ائمه (علیهم‌السلام) قرار نگرفته است. ماهی است که رزاقیت باری‌تعالی در این ماه تمثل پیدا می‌کند. در این ماه عطا می‌کند و در ماه مبارک رمضان، عطیه‌اش به نتیجه می‌رسد؛ چون لیلةالقدر صغیره در این ماه است. ان‌شاءالله رزقنا الله إیانا و إیاکم که ما هم از این مطالب، بهره ببریم.