درس خارج فقه استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: بانکداری اسلامی/شرکت /کلام امام رحمه الله در مورد تقسیم مُعَدَّله

1- بحث اخلاقی (پاداش زیارت حضرت معصومه (علیهاالسلام))

السلام علیک یا بنت موسی بن جعفر و رحمة الله و برکاته. حدیث امروز را به تناسب ولادت با سعادت حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) در محضر امام جواد (علیه السلام) هستیم. حضرت فرمودند: «مَن زار قبر عَمَّتي بِقُمّ فله الجنَّة»؛[1] کسی که قبر عمه‌ی مرا در قم زیارت کند، وارد بهشت می‌شود.

باید خدا را شکرگزاری کنیم. فله الحمد عدد کلماته که در محضر حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) هستیم. هر روز در کنار مضجع شریف ایشان، مشغول درس و بحث هستیم. ربّ أَنعَمتَ فَزِد.

1.1- مقام حضرت معصومه (علیهاالسلام) نزد خداوند

چند تذکر اخلاقی:

یک. حتما در زندگی روزانه‌ی‌ خود، سلام به حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) را نهادینه کنید. ایشان از امام‌زاده‌هایی هستند که زیارت مأثوره دارند. از جانب معصوم امام رضا (علیه‌السلام) برای ایشان در زیارت‌نامه‌شان، مقام شأنیت، مقام شفاعت و مقام عِندِیَّت نقل شده است. «فَلاَ تَسْلُبْ مِنِّي مَا أَنَا فِيهِ».[2] خدایا آنچه داریم، از ما مگیر.

1.2- لزوم اِقدام به موقع برای سیر و سلوک و معرفت نفس

اگر داشته‌های‌مان را حفظ کنیم، به نداشته‌های‌مان می‌رسیم. قدم اول پیش‌نیاز است. اگر فطرت سلیم خود را نگه داریم، به هدایت متقین نائل می‌شویم. در این صورت به همه‌ی درجات می‌رسیم. اهل اَقلام کارایی زیادی ندارند؛ اهل اَقدام و اِقدام هستند که به جایی ‌می‌رسند. سیر و سلوک، یعنی اهل اِقدام بودن. مقام معظم رهبری (حفظه‌الله) فرمودند: «اِقدام به موقع». این، کارساز است. از مصادیق اِقدام به موقع، این است که هر انسانی در هر مرحله‌ای به نفس خود برسد. به سیر و سلوک اِقدام کند. اگر معرفت نفس نداشته باشیم، به هیچ کجا نمی‌رسیم.

1.3- لزوم شروع اربعین از اربعین کلیمی

دو. در درس تفسیر هم عرض کردم. امروز، اولین روز اربعین موسی کلیم الله است. حضرت موسی (علیه‌السلام)، از امروز به معراج رفتند. ﴿وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِينَ لَيْلَةً﴾.[3] معراج ایشان از ذی‌قعده شروع شد. اربعین بگیرید. این ظرف اربعین کلیمی است. اگر می‌خواهید زبان‌تان باز شود، نفس‌تان باز شود، افاضات شما روان و شفاف بشود و اگر می‌خواهید به مقام اِفاده برسید، این اربعین را از دست ندهید. اربعینیات را از دست ندهید.

1.4- خاطره‌ی استاد از توصیه ی علامه حسن‌زاده (رحمه‌الله) به اربعین کلیمی و اهتمام ایشان به اربعینیات

در این سی و چند سال که محضر حضرت استادم - علامه حسن‌زاده (قدس‌الله‌نفسه‌الزکیه) - جانم به قربان ایشان بودیم، یادم نمی‌آید ایام ذی‌قعده، محضرشان مشرف شده باشم و تذکر اربعین کلیمی را نداده باشند. خودشان هم اربعین داشتند. اربعین بعد از اربعین داشتند. بنده کسی را نمی‌شناسم که مثل ایشان، شیفته‌ی اربعینیات باشد. ببینید نفس‌تان شایستگی چه ذکری دارد. همین مقدار که قلم به دست بگیرید و برای خود برنامه‌ریزی کنید. با نفس خود مشارطه کنید و برای خود برنامه بگذارید. خدایا ما هم با شما و نفس، مشارطه می‌کنیم که آنچه می‌دانید، مراقبت کنیم.

1.5- برنامه‌ی خاص استاد برای اربعین کلیمی

سه. از ذکرهایی که درجات‌ساز و روان است و دعای مستجاب است، صلوات بر محمد و آل محمد (صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین) است. به پیشنهاد امام صادق (علیه‌السلام) بین الطلوعین باشد. پیشنهاد می‌کنم اگر بتوانید در سجده باشد، حد اقل با عدد صد. اگر بیشتر شد، بهتر. اگر بعد از آن، ذکر 500 گانه باشد، خوب است؛ صد تکبیر، صد تحمید، صد تسبیح، صد لاإله‌إلاالله و صد صلوات بر محمد و آل محمد. برکات خوبی خواهد داشت.

چهار. چون شروع اربعین در روز ولادت حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) است، این افتخار جهان اسلام که حوزه‌های علمیه، مدیون نَفَس قدسی ایشان است، [اگر ثواب این اعمال را] به حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) تقدیم کنیم، برکات خاصی نصیب ما می‌شود.

رزقنا الله ایانا و ایاکم، ﴿فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرٍ﴾.[4] آخرین آیه‌ی سوره‌ی قمر است. ان‌شاءالله ماه وجودمان طلوع کند.

2- خلاصه جلسه گذشته

در مسأله‌ی سوم تحریر بودیم. ما قسمت را معامله‌ی مستقل می‌دانستیم. داخل در بیع و مانند آن نیست. اگر کسی قسمت بیشتر گرفت، ربا نیست. حضرت امام (رحمه‌الله) فرمودند: «اگر تن به رضایت بدهند، صحیح است».

وقتی می‌خواهد نسبت‌ها را بسنجد و به هر صاحب‌سهمی بدهد، سهام بر اساس ارزش‌ها از همه عام‌تر است. اینکه تراضی بیاید. حضرت امام فرمودند که مصالحه انجام شود. بعد از اینکه صلح و هبه و باقی معاملات مطرح است، منافات ندارد که خود قسمت، معامله‌ی مستقل باشد.

3- کلام امام (رحمه‌الله) در مورد تقسیم مُعَدَّلَه

مسأله‌ی سوم تحریر

«(مسألة 3): لا يعتبر في القسمة تعيين مقدار السهام بعد أن كانت معدّلة، فلو كانت صبرة من حنطة مجهولة الوزن بين ثلاثة، فجعلت ثلاثة أقسام معدّلة بمكيال مجهول المقدار، أو كانت بينهم عرصة أرض متساوية الأجزاء، فقسّمت ثلاثة أقسام معدّلة بخشبة أو حبل لا يدرى‌ مقدار طولهما، صحّ».[5]

همین که هر کس مقدار سهمش را بداند، کافی است. تعیین مقدار سهام لازم نیست؛ مثلا اگر خرمنی از گندم دارد و نمی‌دانند وزنش چقدر است و سه نفر شریک هستند، اگر با یک مکیال مجهول‌المقدار به سه قسم تقسیم کنند، درست است؛ چون معیار، تقسیم است. اگر زمینی است که چند نفر شریک هستند و به سه قسم تقسیم کردند، ولی مقدار طول آن را نمی‌دانند، کافی است؛ به جهت اینکه آنچه در قسمت مطلوب است، تعیین قسمت است. قسمت آن نیست که چیزی مشخص است و تقسیم می‌کنیم؛ بلکه مشخص می‌کنیم. علم به کیفیت اقسام، لازم نیست.

4- نظر استاد در مورد ضرورت قسمت

ما علاوه بر اینکه دلایل مختلفی برای قسمت آوردیم که قسمت، صحیح است و باید باشد، گاهی اگر قسمت تحقق نیابد، اصلا «النّاسُ مُسَلَّطونَ عَلَی أموالِهِم»،[6] تحقق نمی‌یابد. قسمت، امری ضروری می‌شود. از ضروریات اجتماع است. می‌توانیم بگوییم که باید فتوای به ضرورت قسمت داد. اگر قسمت نباشد، شریکین دچار ضرر می‌شوند.

5- نظر استاد در مورد بهترین نوع قسمت

مطلب مهم‌تر آنکه تقسیم مُعَدَّلَه، گاهی به ضرر منجر می‌شود. بهترین نوع قسمت، قسمت به ارزش‌گذاری است؛ چه در قیمیات و چه در مثلیات؛ مثلا یک دوره کتاب را می‌خرند؛ چطور تقسیم کنند؟ اگر هر جلد را تقسیم کنند، از ارزشش می‌افتد. قسمتی که ضرورت دارد، اگر به تعدیل باشد، گاهی باعث ضرر است. وقتی کتاب چند جلدی جدا شود، از ارزش می‌افتد. قسمت با ارزش‌گذاری، یکی از بهترین و عام‌ترین روش‌های قسمت است.