درس خارج اصول استاد ابوالفضل عادلی‌نیا

موضوع: المقدمة/المشتق /اشکال دوم بر کلام مرحوم آخوند ره / جواب به اشکال / اقوال در مشتق

کلام در اشکالاتی بود که بر مرحوم آخوند ره وارد شده است. اشکال اول را مطرح کردیم و تمام شد. امروز سخن در اشکال دومی است که بر کلام مرحوم آخوند ره وارد شده است.

اشکال دوم: اگر مرحوم آخوند بفرماید جریان استصحاب موضوعی در شبهه مفهومیه مانعی ندارد و ما نظریه شیخ اعظم ره را قبول نداریم چه باید کرد؟

ما در جواب مرحوم آخوند ره می گوئیم بنابراین باید در مورد فرض اول هم قائل به استصحاب شویم. برای تبیین و روشن شدن مطلب ابتدا مثالی ذکر کرده و سپس بر مورد اول ایشان تطبیق می کنیم. و آن مثال این است که اگر مولی گفت لا تشرب الخمر و ما آمدیم سراغ مایعی و خمریت آن را احراز کردیم بحثی نداریم.

ولی اگر با مایعی بخورد کردیم که قبلا به طور مسلم خمر بوده ولی الان که لا تشرب الخمر آمده در خمریت آن تردید داریم اینجا چه باید کرد؟ آیا کسی می تواند بگوید این مایعی که دو روز قبل خمر بوده لا تشرب الخمر نداشته و لا تشرب الخمر در زمان شک در بقاء خمریت آمده است کسی نمیتواند چنین حرفی بزند و بدون تردید در اینجا استصحاب بقاء خمریت جاری می شود. زیرا در استصحاب تصریح شده که متیقن لازم نیست در زمان تیقن اثری داشته باشد. همین که در حال استصحاب و در حال شک اثری بر آن مترتب می شود برای جریان استصحاب کفایت می کند.

مثال اول مرحوم آخوند ره مانند مثال فوق است. ایشان می گوید زید در یک هفته قبل به طور قطع عالم بوده و از یک هفته به این طرف به طور قطع مبدأ از او منقضی شده است. و اکرم کل عالم در حال انقضاء مبدأ آمده است. می گوئیم همین اندازه کفایت می کند. شما که در شبهات مفهومیه استصحاب را جاری می کنید چرا در اینجا رجوع به برائت می کنید؟ اینجا هم جای استصحاب است. زید در زمان گذشته و در حال تلبس به مبدأ به طور قطع عالم بوده و الان که مبدأ از او منقضی شده شک داریم عالم است یا نه؟ استصحاب می کنیم عالمیت زید را. مگر چه فرقی بین این مثال و مثال لا تشرب الخمر وجود دارد؟

بنابراین آن چه که مرحوم خوئی می فرماید که مسأله برائت در فرض اول روشن است و ما هم آن را قبول داریم. طبق مبنای عدم جریان استصحاب در شبهات مفهومیه است که همه جا جای برائت است. هم مورد اول و هم مورد دوم.

ولی اگر روی مبنای مرحوم آخوند ره پیش برویم فرقی بین مورد اول و مورد دوم وجود ندارد. و در هر دو مورد استصحاب جریان پیدا می کند.

هذا تمام الکلام فی مقدمات المشتق.

پس از تمام شدن بحث مقدمات مشتق، حال ناگزیریم که بحث را به سمت اصل مسأله مشتق ببریم. ودر ارتباط با اصل مشتق سخن بگوییم.

نکته اول: اقوال در مشتق است.

مرحوم آخوند ره در ارتباط با اقوالی که در مورد مشتق مطرح است می فرماید: این مسأله در ابتدای طرحش و در زمان قدیم دارای دو قول بوده. وتقریبا یکی از مسائل مورد اختلاف میان اشاعره م معتزله بوده است. که اشاعره قائل شده اند مشتق حقیقت در خصوص متلبس به مبدأ است. ولی معتزله قول به اعم را اختیار کرده و مشتق را حقیقت در اعم از متلبس و منقضی می داند.

ولی به مرور زمان اقوال متعدد و تفصیلهای گوناگونی در مسأله مشتق پیدا شده که شاید به حدود شش قول برسد.[1]

البته این اقوال همراه با ادله آنها در کتابهای مفصل اصولی مانند فصول و قوانین ... مطرح شده است. و خود صاحبان این کتابها هم از قائلین به بعضی از این تفاصیل بوده اند. به عنوان نمونه صاحب فصول ره بین لازم و متعدی فرق گذاشته و لازم را حقیقت در خصوص متلبس به مبدأ و متعدی را حقیقت در اعم می داند با اینکه از نظر هیئت یکسان می باشد.

هیئت قائم با هیئت ضارب یکی است ولی به لحاظ متعدی بودن ماده و لازم بود آن بین آن دو فرق گذاشته و اختلاف در ماده را به حساب هیئت هم گذاشته است. و بین مفاد هیئت لازم با مفاد هیئت متعدی فرق گذاشته است و همچنین اقوال و تفاصیل دیگر.

اما اساس مسأله را همان دو قول اول تشکیل می دهد که باید دید آیا حق با کدام یک از این دو قول است. برای روشن شدن مطلب لازم می دانیم به یکی از مقدماتی که قبل از ورود به بحث مشتق مطرح شد اشاره ای داشته باشیم.

آن مقدمه این است که نزاع ما در باب مشتق در یک معنای لغوی است. نزاع در تعیین موضوع له و مفاد هیئت مشتق است نه اینکه نزاع در یک امر عقلی باشد و ما گفتیم اینکه بعضی از تعبیرات از قبیل تعبیر مرحوم نائینی ره که فرموده اند: شیئیت الشیئ بصورته لا بمادته و این قبیل تعبیرات را در باب مشتق مطرح نموده اند ما گفتیم اینها خارج از محل بحث است. و ما نزاع در یک امر عقلی نداریم. و شیئیة الشیئ بصورته لا بمادته مطلبی فلسفی است که در جای خودش ثابت شده است. ولی ما نزاع د ریک امر لغوی داریم.

بعد از آن که در باب مشتقات هیئات مطرح است و اصولا اشتقاق در ارتباط با هیئت نقش دارد ما می خواهیم ببینیم موضوع له هیئت مشتق چیست؟ توضیحه سیأتی.