درس خارج فقه استاد سید‌محمدجواد علوی‌بروجردی
1402/10/24
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:ذکر حواشی اعلام(رحمة الله علیهم) در این مسأله
و افاد الشیخ زین الدین فی ذیل قوله: یجوز ان ینوب جماعة عن المیت او الحی فی عام واحد فی الحج المندوب تبرعاً او بالاجارة، بل یجوز ذلک فی الواجب ایضاً کما اذا کان علی المیت و الحی الذی لایتمکن من المباشرة لعذر:
و قد سبق الاشکال منّا و من الماتن فی وجوب استنابة الحی المعذور فی غیر حجة الاسلام، و یصح الفرض اذا اراد ان یستنب لما علیه من الحجتین احتیاطاً، فیجوز له ان یستأجر لهما اجیرین فی عام واحد.
و افاد السید الامام فی ذیل قوله ... حجان مختلفان نوعاً کحجة الاسلام و النذر:
« مر الاشکال فی جواز الاستنابة للحج النذری عن الحی المعذور».
و افاد السید القمی:
« مر الاشکال فی وجوب الاستنابة فی الحج النذری عن الحی المعذور.»
و افاد المحقق العراقی فی ذیل قوله: بل یجوز ان یستأجر اجیرین لحج واحد کحجة الاسلام فی عام واحد احتیاطاً لاحتمال بطلان حج احدهما، بل مع العلم ....:
« فیکون حنیئذٍ من قبیل امتثال الطبیعة بفردین دفعة.»
و افاد السید الخوئی فی ذیل قوله: ... و کذا مع العلم بصحة الحج من کل منهما و کلاهما آت بالحج الواجب، و ان کان احرام احدهما قبل احرام الآخر:
« هذا اذا کان اتمام اعمال الحج منهما فی زمان واحد، و اما اذا کان قد سبق احدهما بالاتمام کان هو حجة الاسلام، و کذا الحکم فی الصلوة عن المیت.»
و افاد المحقق العراقی فی ذیل قوله: فهو مثل ما اذا صلی جماعة علی المیت فی وقت واحد، ولایضر سبق احدهما بوجوب الآخر... :
« ما دام کان فی تحصیل الفراغ متقاربین، و الا فیلغوا المتأخر فتجئ فیه شبهة سفهیة المعاملة.»
و افاد السید الامام فی ذیل قوله: ... فان الذمة مشغولة ما لم یتم العمل، فیصح قصد الوجوب من کل منهما و لو کان احدهما اسبق شروعاً:
« لکنهما یراعیان التقارن فی الختم.»
و افاد الشیخ زین الدین:
« و انما یصح حجهما معاً اذا لم یسبق احدهما علی الآخر فی اتمام العمل، و اذا اتمّ احدهما اعماله قبل صاحبه، فالظاهر هو بطلان الحج المتأخر مع العلم بصحة الحج السابق، و اما مع عدم العلم بالصحة کما فی الفرض الاول و الثانی ان یتمّ اعماله من باب الاحتیاط.»
بیانات استاد:
مشکلی در این که چند نفر یک حج مستحبی را برای فرد انجام بدهند وجود ندارد و همچنین اگر کسی را برای حج واجب دیگری را برای حج مستحبی انجام بدهد هم مشکلی ندارد و همچنین اگر فرد دو نفر را اجیر کند که یک فرد حج نذری و دیگری حج واجبش را انجام بدهد در این فرض هم مشکلی نمی‌باشد.
امام مشکل در اینجاست که فرد دو نفر را نائب می‌کند که از طرف او حج واجبش را انجام بدهند ما در اینجا دو تا تصویر داریم:
1.منوب عنه اجیر کردن دو نفر از برای حج واجب از باب احتیاط می‌باشد احتیاط یعنی تحفظ بر واقع. هر یک از این دو فرد که حج را انجام می‌دهند در ظاهر حجشان صحیح است اما نمی‌داند که در واقع حج این دو فرد صحیح می‌باشد و منوب عنه برای تحفظ بر واقع دو نفر را اجیر می‌کند و در این صورت اجاره منعقد می‌شود و اجرة المسمی باید داده شود یا در نماز، فرد نماز خوانده است و صحیح هم خوانده است اما دوباره نماز را اعاده می‌کند یا فرد برای نماز پدرش یک سال فرد را اجیر می‌کند و برای احتیاط فرد دیگری را برای یک سال دیگر هم اجیر می‌کند. مشکل ما در اینجاست که فرد دو نفر را برای حج نائب می‌گرداند و می‌داند که هر دو مقید و حج را بصورت صحیح انجام می‌دهند و فرض مسأله ما در اینجاست که در این صورت هم مشکلی وجود ندارد؛ چون در نزد ذات باری تعالی معلوم می‌باشد. مشکل در این فرض این است که این دو حج را بصورت همزمان به پایان نرسانند مرحوم صاحب عروة(ره) این هماهنگی را در اول کلامشان ذکر کردند و نظرشان هم به این است که اگر فرد اول بنیت واجب احرام ببندد دیگری لازم نیست که احرام ببندد و ... . (استاد) اگر توجه به یک نکته‌ای شود هیچ یک از این مشکلات بوجود نمی‌آید؛ چون دو نفر برای حج واجب استیجار شدند و اولین حجی که از فرد صادر می‌شود این وجوب از ذمه فرد ساقط می‌شود اما این حج دوم که در حال انجامش است، بطلان صحیح نمی‌باشد؛ چون عمل عبادی و قصد قربت دارد و فعل حج صحیح می‌باشد و هیچ وجهی بر بطلانش هم وجود ندارد. و قصد وجه هم از نظر ما(استاد) در صحت عمل صحیح نمی‌باشد. در اصل فعل صحیح نمی‌توانیم اشکال بکنیم و بحث را باید بر فعل نائب قرار بدهیم و فعل نائب دوم که متأخر از فرد اول حجش تمام می‌شود؛ این فعل بصورت اتوماتیک این وجوب به مستحب تبدیل می‌شود؛ چون واجب عبارت است از«الرجحان مع منع عن الترک» می‌باشد اما مستحب عبارت است از «الرجحان مع اختیار عن الترک». در فعل فرد متأخر رجحانش محفوظ می‌باشد و تا زمانی که فرد اول حجش را تمام نکرده بود فرد دوم «منع من الترک» داشت و اینکه الآن آن حج را تمام کرد (فرد اول)این فرد دیگر «منع عن الترک» را ندارد و به «اختیار عن الترک» تبدیل می‌شود و در اینجا نیابت هم صحیح است؛ چون فرد نائب اول حج واجب را انجام داده است اما فرد دوم حج مستحب را انجام می‌دهد؛ چون بعد از انجام حج واجب هر حجی که بعدش انجام شود حج مستحبی می‌باشد . بنابراین ما بر تبدیل از حج واجب به مستحب تکیه می‌کنیم؛ چون «منع عن الترک» با انجام حج اول برداشته می‌شود و متبدل به «منع عن الاختیار» می‌شود. بنابراین از نظر ما(استاد) نیابت بعنوان مستحبی صحیح می‌باشد و هر دو فرد هم مستحق اجرة المسمی را هم دارند.
