درس خارج فقه استاد سیدمحمدعلی علوی‌گرگانی
1400/07/20
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجماعة /حکم نماز ماموم در صورت عدم طهارت امام جماعت
فرض مسئله: بعد از تمام شدن نماز جماعت معلوم شد که امام جماعت کافر بوده ( مسلمان نبوده)یا فاسق بوده( عادل نبوده) یا غیر متطهر بوده (یا طهارت خبثیه نداشته یا طهارت حدثیه نداشته چه به حدث اکبر که جنب بوده، چه به حدث اصغرکه وضوء نداشته است.) امام جماعت باید نمازش را اعاده کند.
بااین فرض تکلیف نماز مامومین که با او نماز خوانده اند، چه می شود؟ آیا نمازشان صحیح است یا باطل؟
رجوع به روایات اهل البیت علیه السلام می کنیم، از روایات مستفیضه استفاده می شود که نماز شان باطل نیست چه بسا به توار رسیده باشند.
منها: محمد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد، عن صفوان بن يحيى، وفضالة ابن أيوب، عن العلاء بن رزين، عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر عليه السلام قال: سألته عن الرجل يؤم القوم وهو على غير طهر فلا يعلم حتى تنقضي صلاته، قال: يعيد ولا يعيد من صلى خلفه، وإن أعلمهم أنه كان على غير طهر.[1]
بیان نکات به نحو مزجی در متن روایت: صحیحه الاخری عن امام الصادق علیه السلام: عن الرجل یوءم قوما و هوعلی غیر طهر با وضو نبوده یا غسل نکرده است. و اعلمهم بعد ما صلوا اجاب الامام یعید هو و لایعیدون نماز امام جماعت باطل است ونماز مامومین باطل نیست.
نکته حساس: اشکالی که به ذهن خطور می کند از ناحیه قرائت صلاه است؛ چرا که در نماز مکلف یا خود قرائت را می خواند یا امام جماعت می خواند، در این مسئله ضامن قرائت چه کسی است؟
سوال حاضرین: آیا اعلام کردن امام جماعت به مامومین واجب است؟ لزومی ندارد. بلکه در روایات داریم که اعلام نکند چرا که حالت شرمندگی برای امام دارد و آبرو ریزی برای شخصیت امام جماعت پیش می آید. در روایت داریم اگر امام جماعت بگوید وضو نداشته یا جنب بوده لقد هلک.
منها:وعنه، عن حماد بن عيسى، عن حريز بن عبد الله، عن زرارة، عن أبي جعفر عليه السلام قال: سألته عن قوم صلى بهم إمامهم وهو غير طاهر أتجوز صلاتهم أم يعيدونها؟ فقال: لا إعادة عليهم تمت صلاتهم وعليه هو الإعادة، وليس عليه أن يعلمهم هذا عنه موضوع.[2]
صحیحه زراره عن ابی جعفر علیه السلام سئلت عن قوم صلی بهم امام و هو غیر طاهر ایجوز صلاتهم؟ جواز یعنی گذرا است وگرنه جواز معنا ندارد.ام یعیدونها؟ قال لا اعاده علیم تمت صلاتهم و علیه هو الاعاده و لیس علیه ان یعلمهم هذا عنه موضوع نیاز نیست به مامونین اعلام کند.
منها: وباسناده عن جميل بن دراج، عن زرارة، عن أحدهما عليهما السلام قال: سألته عن رجل صلى بقوم ركعتين ثم أخبرهم أنه ليس على وضوء، قال: يتم القوم صلاتهم، فإنه ليس على الامام ضمان. [3]
صحیحه اخری عن احدهما ( یا امام باقر علیه السلام یا امام صادق علیه السلام ) سئلته عن رجل صلی بقوم رکعتین ثم اخبرهم مردم به او خبر دادند که تو وضو نداشته است مثل افرادی که از همراهان بوده یا از رفیقان انه علی غیر وضوئه قال یتم القوم صلاته مردم قرائتشان تمام می باشد.
داستان: مرحوم آشیخ ابوالقاسم در قم نماز جماعتشان شلوغ بوده و ایشان وسط نماز یادش می آید که وضوء نداشته است، تا جایی که صدا به تمام جماعت برسد گفتن که همه نمازشان را فردا کنند.و می گفتند اهدنا الصراط المستقیم ، اشاره به اینکه از اینجا ادامه دهند. لذا این جریان پیش می آید چرا که ما معصوم نمی باشیم.
(یتم القوم) می رساند که مردم خودشان نماز را تمام کنند لیس علی الامام ضمان چرا که ضمان قرائت نماز می باشد وقتی بفهمد که طهارت نداشته امام ضامن قرائت نیست.
منها: محمد بن علي بن الحسين باسناده عن الحلبي، عن أبي عبد الله عليه السلام في حديث قال: من صلى بقوم وهو جنب أو على غير وضوء فعليه الإعادة، وليس عليهم أن يعيدوا وليس عليه أن يعلمهم، ولو كان ذلك عليه لهلك، قال: قلت: كيف كان يصنع بمن قد خرج إلى خراسان؟ وكيف كان يصنع بمن لا يعرف؟ قال: هذا عنه موضوع. اضرین: نائب شدن به جای امام جماعت صحیح است.[4]
قال من صلی بقوم و هو جنب او عل غیر وضوء فعلیه اعاده و لیس علیم ان یعیدوا و لیس علیه ان یعلمهم و لو کان علیه ذلک لهلک قال قلت اکنون که جنب بوده یا وضوء نداشته است کیف کان یصنع بمن قد خرج الی خراسان اشاره است به مردم عوامی که در اطراف کوه پایه بوده لذا امام جماعت که شخصیت دینی درمقابل آن ها دارد، نباید آبروی خود را بریزد بمن لایعرف قال هذا عنه موضوع وضع به معنی رفع است یعنی وظیفه برداشته شده است.
منها: وباسناده عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن الحسن بن علي بن فضال،عن عبد الله بن بكير، والحسين بن سعيد، عن فضالة بن أيوب، عن عبد الله بن بكير قال: سأل حمزة بن حمران أبا عبد الله عليه السلام عن رجل أمنا في السفر وهو جنب وقد علم ونحن لا نعلم، قال: لا بأس.[5]
قال حمزه بن حمران سئل عن ابی عبدالله عن رجل امنا فی السفر و هو جنب وقد علم ونحن لانعلم وهوعلیه ان یعید قال لاباس یعنی نمازی آن سائل که خوانده اشکالی ندارد.
وقد یتوهم المنافات مع ماسبق صحیحه معاویه بن وهب روایتی؛ خیال شده است این برخلاف مطلب قبلی است یعنی خیال شده مامومین هم باید نمازشان را اعاده کنند.
منها: وعنه، عن حماد بن عيسى، عن معاوية بن وهب قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: أيضمن الامام صلاة الفريضة؟ فان هؤلاء يزعمون أنه يضمن، فقال: لا يضمن أي شئ يضمن إلا أن يصلي بهم جنبا أو على غير طهر. أقول: الحكم بضمان الامام يدل على وجوب الإعادة عليه وعدم وجوب الإعادة على المأمومين.[6]
قال قلت لابی عبدالله علیه السلام ایضمن الامام صلاه الفریضه و ان هولاء یزعمون انهم یضمنون هولاء اشاره به عامه می باشد که گمان می کنند که امام ضامن می باشد فقال لایضمن ای شی یضمن امام ضمانتی ندارد الا ان یصلی بهم جنبا او غیر وضوء که این الا منجر به توهم شده که باید مامونین اعاده کنند.
