درس خارج فقه استاد سیدمحمدعلی علوی‌گرگانی

موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجماعة /حکم نماز ماموم در صورت عدم طهارت امام جماعت

روایاتی قرائت شد که بعد از نماز جماعت اگر کشف شود که کافر بوده یا فاسق بوده یا بدون طهارت بوده آیا مامومین نمازشان باطل است یا صحیح؟

٧ ـ وعنه ، عن عثمان بن عيسى ، عن عبدالله بن مسكان ، عن عبدالله بن أبي يعفور قال : سئل أبو عبدالله ( عليه السلام ) عن رجل أمّ قوماً وهو على غير وضوء ؟ فقال : ليس عليهم إعادة ، وعليه هو أن يعيد.[1]

اما بیان جمله روایاتی که توهم منافات با مفاد این روایات دارد:

وقد یتوهم المنافات مع ما سبق، صحیحه معاویه بن وهب که این روایتی است که توهم مخالفت با قبل دارد.

8180- 4 التهذيب، 3/ 277/ 133/ 1 الحسين عن حماد بن عيسى عن ابن وهب قال‌ قلت لأبي عبد اللَّه ع أ يضمن الإمام صلاة الفريضة- فإن هؤلاء يزعمون أنه يضمن فقال لا يضمن أي شي‌ء يضمن إلا أن يصلي بهم جنبا أو على غير طهر.[2]

قال قلت لابی عبدالله علیه السلام أ یضمن الامام صلاه الفریضه؟ انگار در ذهن مردم است که نماز مردم باطل است چرا که قرائت نیاز به ضمانت دارد فان هولاء یزعمون اهل عامه ان الامام یضمن و قال ای شی یضمن؟ سوال تعجبی است، اشاره به این که امام جماعت ضامن نیست الا جنبا او علی غیرطهر فان المتوهم قد تخیل ان هذا الاستثناء کان للمامومین و کان للمامومین ان یکون الامام ضامنا والامر لیس کذلک کما یشر الی ذلک صاحب الوسائل حیث انه بعد نقل الخبر قال الحکم بضمان الامام یدل عل وجوب علیه و عدم وجوب للمامومین می رساند که امام باید اعاده کند نه این که مامومین اعاده کنند لذلک قال صاحب المصباح الفقیه بعد النقل الخبر و هو لایخلو عن جوده انگار که کلامش زیبا است و درست می باشد و الحاصل ان مورد الضمان کان لعمل نفسه دون مامومین ولذلک قال فتری ای ضمان این استفهام نشان می دهد که امام ضمانتی نداردو فالروایت غیر منافیه مع ماسبق من الاخبار.

ازجمله روایاتی که استفاده می شود که مامومین نمازشا صحیح است:

ومنها خبر الصدوق

- وَ فِي كِتَابِ زِيَادِ بْنِ مَرْوَانَ الْقَنْدِيِّ وَ فِي نَوَادِرِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ أَنَّ الصَّادِقَ ع قَالَ: فِي رَجُلٍ صَلَّى بِقَوْمٍ مِنْ حِينَ خَرَجُوا مِنْ خُرَاسَانَ حَتَّى قَدِمُوا مَكَّةَ فَإِذَا هُوَ يَهُودِيٌّ أَوْ نَصْرَانِيٌّ قَالَ لَيْسَ عَلَيْهِمْ إِعَادَةٌ[2].[3]

نمازشان را با این مرد خوانده سپس فهمیدند که یهودی یا نصرانی بوده.

این روایات دلالت دارد که مامومین نیاز به اعاده نماز ندارد.

آیا روایاتی داریم که دلالت بر وجوب اعاده نماز مامومین کند؟ اگر یک روایت داشته باشیم که مامومین نیز باید نمازشان را اعاده کنند، آیا از باب تعارض است یا ازباب استحباب است؟

وهذه الاخبار الداله عل صحه المامومین نعم ربما یتوهم من بعض الاخبار خلاف ذلک که از بعض روایات فهمیده می شود وجوب الاعاده حتی المامومین.

وهو مثل روایه عبدالرحمن عزرمی عن ابیه عن ابی عبد الله علیه السلام قال صلی علی علیه السلام بالناس علی غیر طهر یا وضو نداشتن یا جنب بوده اند و کانت الظهر ثم دخل و خرج منادیه شخص منادی صدا زده است ان امیرالمومنین علیه السلام فاعیدوا فالیبلغ الشاهد الغائب که به کسانی که الان رفته اند و صف نماز جماعت بهم خورده

٩ ـ وبإسناده عن علي بن الحكم ، عن عبد الرحمن العرزمي ، ( عن أبيه ) [١] ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : صلّى علي ( عليه السلام ) بالناس على غير طهر وكانت الظهر ثمّ دخل ، فخرج مناديه ، أنّ أمير المؤمنين ( عليه السلام ) صلّى على غير طهر فأعيدوا فليبلغ الشاهد الغائب.[4]

قال الشيخ : هذا خبر شاذ مخالف للأحاديث كلّها ، وهو ينافي العصمة ، فلا يجوز العمل به

کلام شیخ به نقل از آقارضا همدانی[5] : فقد نبه الشیخ بعد النقل الخبر انه خبر شاذ مخالف للاحادیث کلها که مخالف تمام احادیث متواتره و مستفیضه است و هو مخالف العصمه که امام معصوم محال است که بدون طهارت نماز بخواند و با مرام شیعه سازگار نیست فلایجوز عمل به لکن مرحوم حاج آقا رضا همدانی در مصباح الفقیه اقول لولا منافاته للعصمه، لکان اوجه حمله علی الاستحباب که راه جمع شدن این دو دسته روایت حمل به استحباب می شود کما عرفت کما ربما یایده ما عن البحار عن نوادر الراوندی بسنده عن موسی بن اسماعیل عن ابیه عن جده موسی بن جعفرعن ابائه ولم نجده فی النوادر مطلوب: من صل الناس و هو جنب اعاد و اعاد الناس[6] که خلاف روایات قبل است.

وعن دعائم الاسلام مرسلا عن علی علیه السلام قال صلی عمر بالناس صلاه الفجر فلما قضی الصلاه اقبل علیهم فقال ایها الناس صلی بک صلاه الفجز و هو جنب وقتی مردم فما ذا تری؟ فقال علی الاعاده و لا اعاده علیکم فقال له علی علیه السلام بل علیک الاعاده و علیهم ان القوم بامامهم یرکعون و یسجدون فاذا فسد صلاه الامام فسد صلاه المامومین

گفتند اینجا طوریه ای دارد یعنی لفظی گفته است اما غیر آن را اراده کرد اند، چرا که نمازی که عمر خوانده نماز نبوده و امام علیه السلام می خواسته به این مطلب اشاره کنند چرا که عمر اعتقاد نداشته است، و هنوز بت پرست بوده، لعل الحکم بالاعاده کان بخصوصیه فی المورد ان یکون ضرب من الطوریه وبعید نمی باشد که طوریه باشد چرا که نماز مامومین نیاز به اعاده ندارد.