درس خارج فقه استاد سیدمحمدعلی علوی‌گرگانی

موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجماعة /حکم نماز ماموم در صورت عدم طهارت امام جماعت

موضوع بحث در روزهای گذشته: هرگاه کشف شود که امام جماعت، کافر بوده یا فاسق بوده یا غیر متطهر بوده تکلیف نماز مامومین چیست؟ آیا نماز مامومین باطل است یا فقط نماز امام باطل است؟ نظر صاحب فتوا ها: فقط امام جماعت نمازش باطل است.

روایتی که برای امیرالمونین علیه السلام در نماز سهو صورت گرفته است، آیا این را بپذیریم و یا راه اصلاح دارد؟ در مورد امام علیه السلام صدق ندارد چرا که امام علیه السلام معصوم است.

خبر عبد الرحمن العزرمي عن أبيه عن الصادق (عليه السلام) أيضا «صلى علي (عليه السلام) بالناس على غير طهر و كانت الظهر، ثم دخل فخرج مناديه أن أمير المؤمنين (عليه السلام) صلى على غير طهر فأعيدوا و ليبلغ الشاهد الغائب»[1]

حاضرین: چرا با این که روایت منافی عصمت امام است، به دیوار نمی زنیم ؟

دو حالت دارد یا اینکه امام علیه السلام سهو کرده است باید تکلیف نمازش در فقه روشن شود.

یا اینکه امام علیه السلام معصوم است واین روایت منافی سهو است.

آیا پیامبر صلی الله علیه السلام سهو داشته اند ؟ مرحوم صدوق قائل است که پیامبر سهو داشته است. بنابراین که سهو از پیامبر سهو سر زده باشد تکلیف فعل او چه می شود؟

برخی مسامحه می کنند و سهو پیامبر صلی الله علیه و آله از باب اسهاء می باشد که خدا اورا به سهو انداخته است. لذا سهو خود حضرت نمی باشد. خداوند پیامبرش را در نماز چهار رکعتی به سهو انداخته است که در 3 رکتی، سلام داده است.

صاحب جواهر همین جا حاشیه زده است، آیا جریان مربوط به سهو النبی را در مورد امیر المونین علیه السلام می توان پیاده کرد؟ چه اشکالی دارد که اسهاء باشد یعنی فعل خدا باشد؟ اما سوال پیش می آید که غرض خدا از این اسهاء چیست؟ این اسهاء و به سهو انداختن خدا از باب رحمت به عباد باشد، یعنی اگر فقط بنده های خدا سهو کنند و پیامبر صلی الله علیه و آله هیچ سهوی از او سر نزند لازم می آید که علماء اگر سهوی از آن ها سر بزند مورد سرزنش مردم واقع شوند لذا این اسهاء ازجانب خدا رحمت للعباد عباد است.

اگر بنا باشد سهو را از پیامبر صلی الله علیه و آله بپذیریم به این نحو می پذیریم که اسهاء باشد از جانب خدا.

صاحب جواهر:توجیه سهو پیامبرازباب اسهاء را می پذیریم چرا که پیامبر صلی الله علیه و اله در ابتداء بیان شریعت است، لذا اسهاء معنا پیدا می کند اما در مورد امام معصوم، صدق نمی کند لذا این توجیه اسهاء را قبول نمی کنند.

اما اگر بخواهیم این روایت را قبول کنیم و توجیه اسهاء را نپذیریم، روایت را حمل می کنیم به استحباب البته بنابراین که روایات منافی با عصمت نباشد.بل الثاني منها مشتمل على ما ينافي العصمة الثابتة عقلا و نقلا كتابا و سنة،

لذا اگر این روایت را قبول نکنیم یعنی منافی عصمت باشد، روایت را حمل بر تقیه می کنیم، البته باید احراز کنیم مقام تقیه است یعنی علمای اهل تسننی باشد که در این مسئله قائل به بطلان نماز مامومین باشند.

نکته: حمل برتقیه در عصر امیر المومنین علیه السلام راه ندارد اما در زمان امام موسی کاظم علیه السلام تقیه جا پیدا می کند.

صاحب جواهر این روایت را منافی عصمت می دانسته لذا چون در زمان امام موسی کاظم علیه السلام بوده است لذا روایت را حمل بر تقیه می کند.

برخی از علماء فرق گذاشته اند: تفصیل : اگر نماز جماعه، سریه ( نماز اخفاتیه باشد یعنی نماز ظهر یا عصر باشد) باشد، نماز مامومین باطل است و اگر نماز اظهاریه باشد مثل نماز عشاء و مغرب نماز مامومین صحیح است. صاحب جواهر گوید:لیس له منشئا.

أضعف منه ما حكاه الصدوق عن جماعة من مشايخه من التفصيل بين الجهرية و الإخفاتية فيعيد المأمومون في الثانية دون الأولى، و لم أعرف له مستندا بالخصوص كما اعترف به غير واحد

فرع مسئله: آیا این عامل های بطلان نماز امام جماعت، اختصاص به فسق و کفر و عدم طهارت دارد یا اعم می باشد؟ ظاهرا هرچه مبطل نماز امام باشد منجر به بطلان صلاه مامومین نمی شود.

مورد استثناء از عوامل بطلان که منجر به بطلان نماز مامومین می شود: اگر بعد از نماز جماعت متوجه شوند که قبله اشتباه شود ایا می شود قائل شد که نماز مامومین صحیح است؟

در فرضی که اگر قبله اشتباه شود باید همه نماز ها اعاده شود، زیرا شرط قبله مشترک بین امام و ماموم می باشد.چرا که ملاک شرطیت برای همه می باشد، مثل طهارت که مشترک الورود است یعنی اگر امام و مامومین طهارت نداشته باشند، هر دو باید نماز را اعاده کنند. فخرالمحققین در ایضاح می فرمایند: اگر بناباشد که بگوئیم نکماز باطل است ازاین باب است، در اینجا که قبله اشتباه است نماز مامومین مستقلا باطل است نه این که به تبع بطلان امام جماعت باطل باشد.

وجه فرق روشن می شود که در شروطی مثل قبله و طهارت نماز مامومین مستقلا باطل است اما در جایی که امام فقط طهارت ندارد فقط نماز امام باطل است ومامومین نمازشان صحیح است چرا که نمازشان در این مورد بطلان استقلالی ندارد.

مگر اینکه دلیل داشته باشیم که نماز این مورد نماز را باطل نمی کند.

البته برخی قائل هستند که در این جا هم نماز مامومین صحیح است اگر دلیل داشته باشیم.