درس خارج فقه استاد سیدمحمدعلی علوی‌گرگانی

موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجماعة /اقتدا به امام جماعت، حکم بستن نماز و رکوع رفتن ماموم از راه دور

روایات در مورد مسئله جواز بستن نماز و رکوع رفتن ماموم از راه دور، برای درک ثواب نماز جماعت، گذشت.

در روایت آخر که امام معصوم علیه السلام خودش، ماموم می باشد و بدون خواندن قرائت به جماعت عامه اقتدا کرده، اگرچه از باب تقیه به جماعت عامه اقتدا کرده است اما با نظر فقهاء که باید در این نماز جماعت عامه، قرائت را خود بخواند، تنافی به نظر می رسد.

بیان مطلب: روایت معاویه بن وهب که صحیحه است،

رایت اباعبدالله یوما دخل المسجد الحرام لصلاه العصر فلما کان دون الصفوف رکعوا فرکع وحده ثم سجد سجدتین ثم قام فمضی حتی لحق الصف.

این روایت حاکی از این است که امام معصوم علیه السلام از دور اقتدا کرده اند و بعد از رکوع به صفوف ملحق شدند، در حالی امام معصوم علیه السلام اقتدا به عامه کرده است و قرائت عامه کفایت برای شیعه نمی کند، لذا در این موارد باید خود قرائت را بخواند.

برخی گفته اند این عمل امام علیه السلام از باب تقیه بوده است یعنی از باب تقیه قرائت را نخوانده و به رکوع رفته است، در حالی که باید قرائت را خود می خوانده و این قرائت هیچ ضربه ای به تقیه نمی زند،

سوال اصلی: متعلق تقیه چیست؟

فقهاء قائل اند: در حال تقیه می توان با عامه نماز را خواند و عمل را می توان طبق عامه انجام داد چرا که عمل امام معصوم حجت می باشد یعنی حضرت با این کار می خواهد بفهماند که در حال تقیه می توان قرائت را ترک کرد اگرچه در حال تقیه، وظیفه شیعه، خواندن قرائت است؛ ازطرفی در روایت چیزی اضافه نشده است که امام علیه السلام نماز را اعاده کرده و در روایت هم امام علیه السلام در رکوع به جماعت اقتداء کرده است یعنی مسلما قرائت انجام نشده است؛ لذا عمل امام به نحوی صوری بوده و به جماعت اقتدا نکرده بلکه یا نیت فرادا کرده یا بعدا نمازش را اعاده کرده است.

آیا در امور دیگر نیز می توان تقیه کرد؟ می توان در امور دیگر تقیه کرد مگر در موارد خاصه که تقیه در آن صحیح نیست مثل اینکه اگر الحاق به جماعت منجر شود به ادبار قبله شود، در این مورد تقیه راه ندارد؛ یا جایی که الحاق به جماعت مستلزم پشت حجاب واقع شدن، می شود ؛ این شرعا جائز نیست، در این صورت یا الحاق به جماعتش اشکال دارد یا اینکه تقیه آن را تصحیح می کند؛

مرحوم فخر المحققین نقل از علامه حلی رحمه الله می کند که لازمه الحاق به جماعت قهقرا، عقب رفتن است تا از قبله منحرف نشود.

اما اگر جایی که الحاق به جماعت منجر به انحراف قبله شود، تقیه مصحح نماز نمی باشد.

استشهاد علماء به این روایت: امام علیه السلام در اینجا اقتدا نکرده است بلکه فرادا نماز را خوانده است چراکه نماز پشت عامه زمانی از باب تقیه صحیح است که قرائت خوانده شود.اما از این روایت و عمل امام علیه السلام فهمیده می شود که امام علیه السلام با این عمل به ما فهمانده که حتی در این مورد که از باب تقیه نماز خوانده، می تواند قرائت را نخواند و تقیهً ساقط است؛ اما در خصوص خود امام علیه السلام نماز فرادا بوده است.

بلکه امام می خواسته به شیعه یاد بدهد که تقیهً می تواند طبق عمل عامه انجام دهد از باب عمل ظاهری.

وصحيح معاوية بن وهب « رأيت أبا عبد الله عليه‌السلام يوما دخل المسجد الحرام لصلاة العصر فلما كان دون الصفوف ركعوا فركع وحده ثم سجد سجدتين ثم قام فمضى حتى لحق الصف ».

والمناقشة في الأخير بأنه غير ما نحن فيه ، لمعلومية كون الائتمام منه عليه‌السلام بهم تقية ، فهو في الحقيقة منفرد يدفعها أنه وإن كان تقية إلا أن الظاهر مراعاة أحكام الجماعة كي لا ينكر عليه ، على أنه من المحتمل كونه ائتماما حقيقة تقية وإن كان ظاهر الأدلة السابقة في القراءة خلف من لا يقتدى به ينافيه ، لكن على كل حال لا بأس في الاستدلال بما يقع منه في كيفية الجماعة وإن كان أصل إظهاره الائتمام تقية ، فتأمل جيدا.[1]

فی غنیه من ذلک چرا که فاصله افتادن ماموم و صفوف جماعت را اجازه داده ایم. مقدار فاصله، از یک خوابگاه بز تا خوابگاه اسب می باشد.

بل قد يقال : إنا في غنية عن ذلك كله بما دل على جواز الفصل في الصلاة إذا كان قليلا ، وعلى خصوص المشي فيها أيضا ، فحينئذ لا حاجة في إثبات جواز كل من الأمرين السابقين إلى دليل خاص[2]

3 وباسناده عن عبد الله بن سنان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: أقل ما يكون بينك وبين القبلة مربض (مربط) عنز، وأكثر ما يكون مربض فرس.[3]