درس خارج فقه استاد سیدمحمدعلی علوی‌گرگانی

موضوع: حکم قطع نمازجماعت در فرضی امام فاسق

اگر امام ممن یقتدی به باشد، جائز است نماز واجب را نقل به نافله داد وقطع کرد.

اما اگر امام ممن لایقتدی به باشد، دستور العمل قطع نماز به روش مذکور در این مورد جاری نیست.

صاحب جواهر: چیزی نیافتم به تمام مضمون روایت رضوی(انه اذا صلی اربع رکعات و قام امام الی رابعته و قام معه من قیام و تشهد) این مطلب فقط از ابن بابویه نقل شده و درست این است که تشهد را در حال نشسته بخواند و سلام را با ایما و اشاره انجام دهد، عمل خارجی را انجام ندهد، زیرا در جمع عامه واقع شده.

البته این روایت اشاره به حال تقیه دارد.

هذا كله لو كان الامام ممن يقتدى به ، أما إذا كان ممن لا يقتدى به استمر المأموم على حاله في النافلة والفريضة ، للأصل والموثق السابق المعتضد بالرضوي المتقدم إلا أني لم أجد من أفتى بتمام مضمون الرضوي عدا ما يحكى عن ابن بابويه ، بل وعن‌ لشيخ وجماعة أنه يتشهد جالسا ويسلم إيماء ثم يقوم مع الامام ، ولعله لا بأس به بعد انحصار استطاعته بذلك كما سمعته في الموثق ، واختاره في المختلف وبه يجمع حينئذ بينهما كما في الحدائق ، والله أعلم.[1]

مسئله هشتم

اذا فاته مع الامام بشیء...

اگر به رکعاتی از جماعت نرسد، باید به جماعت اقتدا کند و آن رکعت را، رکعت اول خود قرار دهد.

این مسئله از مسائلی است که جمیع فقهای امامیه به آن فتوا داده است، اگر از ماموم رکعاتی از نماز جماعت، فوت شود، استحباب جماعت از او فوت نمی شود بلکه ملحق به جماعت می شود و باقی رکعات را می آورد و هنگام الحاق به جماعت رکعت اول او محسوب می شود؛ برخلاف عامه که قائل اند هنگام الحاق به جماعت، با جماعت ادامه دهد.

لذا شیعه قائل است ولو به رکعات آخر نماز برسد آن را رکعت اول خود قرار دهد و طبق وظیفه خود عمل کند، باقی رکعات را فرادا انجام دهد.

بر این مطلب اجماع داریم نزد شیعه برخلاف ابو حنیفه که مخالفت کرده و قائل است که ولو ماموم رکعات درک کرده طبق جماعت ادامه دهد، در حالی که این فتوا مخالف اجماع منقول و محصل می باشد، بلکه مخالف اخبار مستفیضه و متواتره می باشد.

در بعض اخبار تعریض به عامه زده شده به اینکه این فتوا ابوحنیفه احمقانه می باشد.

دلیل عامه یک روایت از پیامبر صلی الله علیه و آله می باشد: ماادرکتم فصلوا و مافاتکم فاقضوا تعبیر فاقضوا را مطابقت و هماهنگی ماموم با امام، معنا کرده اند اما حاج آقارضا همدانی قضاء را دو معنا کرده اند به اتیان نماز می باشد، به معنای اصطلاحی نیست. (علی تقدیر صحتها لایابی علی حمل علی ما یوافق مذهبنا، لعله اراد من امر قضاء ما لیس قضاء اصطلاحی بل بمعنا الاتیان ...)

به نقل از میرزا قمی در قوانین، دو اصطلاح از قضاء را گفته است: یک معنا لغوی اتیان و یک معنای اصطلاحی قضا نمازی را آورد در خاج از وقت.

اما روایات و نصوص داله نزد شیعه:

روایت اول: محمّد بن علي بن الحسين بإسناده عن الحلبي ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) ، أنّه قال : إذا فاتك شيء مع الإِمام فاجعل أوّل صلاتك ما استقبلت منها ، ولا تجعل أوّل صلاتك آخرها.[2]

روایت دوم: وَ رَوَى عُمَرُ بْنُ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا أَدْرَكَ الرَّجُلُ بَعْضَ الصَّلَاةِ وَ فَاتَهُ بَعْضٌ‌ خَلْفَ إِمَامٍ يَحْتَسِبُ بِالصَّلَاةِ خَلْفَهُ‌ جَعَلَ مَا أَدْرَكَ أَوَّلَ صَلَاتِهِ إِنْ أَدْرَكَ مِنَ الظُّهْرِ أَوِ الْعَصْرِ أَوِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ رَكْعَتَيْنِ وَ فَاتَتْهُ رَكْعَتَانِ قَرَأَ فِي كُلِّ رَكْعَةٍ مِمَّا أَدْرَكَ خَلْفَ الْإِمَامِ فِي نَفْسِهِ بِأُمِّ الْكِتَابِ‌ فَإِذَا سَلَّمَ الْإِمَامُ قَامَ فَصَلَّى الْأَخِيرَتَيْنِ لَا يَقْرَأُ فِيهِمَا إِنَّمَا هُوَ تَسْبِيحٌ وَ تَهْلِيلٌ وَ دُعَاءٌ لَيْسَ فِيهِمَا قِرَاءَةٌ وَ إِنْ أَدْرَكَ رَكْعَةً قَرَأَ فِيهَا خَلْفَ الْإِمَامِ‌ فَإِذَا سَلَّمَ الْإِمَامُ قَامَ فَقَرَأَ أُمَّ الْكِتَابِ- ثُمَّ قَعَدَ فَتَشَهَّدَ ثُمَّ قَامَ فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ لَيْسَ فِيهِمَا قِرَاءَةٌ.[3]

المسألة الثامنة إذا فاته مع الإمام شي‌ء من الركعات لم ينقطع استحباب الجماعة بإجماع المسلمين ، بل صلى ما يدركه وجعله أول صلاته وإن كان آخر صلاة الامام وأتم ما بقي عليه بلا خلاف معتد به فيه بيننا ، بل في الغنية والمنتهى والتذكرة وعن المعتبر وغيره الإجماع عليه ، فما عن أبي علي ـ من الخلاف في ذلك ، ولعله يوافق أبا حنيفة وبعض العامة من تبعية صلاة المأموم للإمام في ذلك ، فيستقبل الأول حينئذ لو كان قد أدرك في الآخر ـ لا ينبغي أن يصغى إليه ، إذ هو مع أن الإجماع بقسميه على خلافه قد استفاضت المعتبرة أو تواترت في الأمر بما ذكرنا ، والنهي عن ذلك بل في بعضها التعريض بهم ووصفهم بالحمقى.[4]