درس خارج فقه استاد سیدمحمدعلی علوی‌گرگانی

موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجماعة /احکام آلات و ابزار مساجد

یستحب استعمال آلته فی غیره

عبارت مرحوم محقق به این صورت است، (و یستحب استعمال آلته فی غیره) مستحب است مسجدی که خراب می شود به حال آبادی برگردد. و یجوز استعمال آلته فی غیره جایز است ابزار این مسجد در جای غیر مسجد به کار برود، و لایخفی علیک انّ کلامه مشتمل علی امرین بر دو مطلب اشتمل دارد: احدهما استحباب اعادته للمنهدم اول استحباب برگرداندن خرابی به آبادی، اعاده المسجد بمعنی عمارتها المعلوم استحبابها ضروره من الدین به مقتضی ضرورت دین باید مسجد خراب را به حال خود رها نکند بلکه آن آباد کند. بلکه آیه ﴿انما یعمر مساجدالله﴾ که یک معنای آباد کردن مسجد ساختن آن است اگر چه معنی دیگر آن حضور مردم است.

انما الکلام کان فی الامر الثانی، جواز استعمال آلاته فی غیره اینکه در و پنجره مسجد را در مکان های دیگر استفاده کند، از اطلاق کلام مصنف فهمیده می شود این ابزار و آلات مسجد در مکان های موقوف و غیر موقوف استفاده شود. فاطلاق کلام المصنف یشمل ...مع ان العلماء لم یلتزم بذلک الا مع القیود و هو کونه مسجدا به شرط اینکه آن مکان خود مسجد باشد، مع فرض استغناه عن الآلات به شرط اینکه این مسجد بی نیاز باشد، او للعذر استعمال فیه لاستیلاء الخراب علیه یا از باب تعذر استعمال این آلات در آن، ثم استدلوا علی ذلک اولا بالاصل علماء دلیل اقامه کردند بر اصل لعل مرادهم من الاصل بقاء حکم المسجدیه و الوقفیه بعد التخریب چون یقین به وقفیت و مسجدیت داریم لذا استصحاب بقاء وقفیت می کنیم. و ثانیا کونه لله و کل ما کان له فهو لولیه هرچه ملک خدا باشد برای ولیّ خدا نیز هست، کما نطق به بعض الاخبار فی باب الخمس که در باب خمس ولایت فقهاء را بیان کرده اند فله التصرف فیه کباقی ما کان له، وجه سوم و ثالثا ان المساجد جمیعها لله مساجد منتسب به خدا است فهی فی الحقیقه کمسجد واحد کما یومی الیه اگر بچه ای سنگ ریزه ای از مسجد بردارد، نباید این سنگ هارا، دور بریزیم بلکه باید به مسجد برگردد. مثل مسجد الحرام که فرش نداشتند سنگ داشتند پس چون مساجد ملک خداست باید سنگ ریزه ها به همان مسجد یا به غیرش برگردد بردّ الحصی المخرج من المسجد الیه او الی غیره.

فلاباس باصلاح بعضها ببعض للمصلحه و نحوها.

دلیل چهارم لان الغرض من المساجد و مایجعل فیها اقامه شعار الدین و فعل العبادات فیها، هدف از ساخت مساجد اقامه شعار دین است، لذا باید مساجد را آباد کرد برای رسید به این غرض، جایگاهی برای عبادات درست شود، لذا فرق ندارد از مسجدی به مسجد دیگر فرقی ندارد آلات جابه جا شود یا سنگ ریزه اش به مسجد دیگر برگردد،

و از موارد احسان آباد کردن مساجد می باشد، و لانه من الاحسان و مما یعلم برضی المالک خصوصا اذا خیف علیها التلف فی بقائها، و خصوصا بعد فتوی غیر واحد من الاصحاب به بل لا اجد فیه خلافا بینهم.

این وجوه بیان بر صرف آلات مسجد در غیر آن مسجد، و لایخفی من بیان وجوه کانت بیانا علی جواز صرف آلات هذا المسجد فی غیره من المساجد.

البته به شرطی که این آلات مورد نیاز خود این مساجد نباشد، قد یظهر من بعض العلماء المحقق کرکی و الشهیدالثانی جواز صرفها فی غیره بعید نیست که بتوان استعمال کرد این ابزار و آلات در غیر آن مسجد، مشروط بتعذر وضعها فی المسجد به شرط تعذر مسجد از استفاده از آن آلات یا اینکه مسجد دیگر محتاج تر باشد، او کان مسجدالآخر احوج ککثره المصلی او من باب استیلاء الخراب علیه، و هو احد الاقوال،

و قول آخر فی المسئله از صاحب مدارک و محقق سبزواری، این ابزار را جایز نیست در مسجد دیگر مصرف کردحیث قالا ان المتجه عدم جواز صرف مال المسجد فی غیره مطلقا لتعلق الوقف و النذر بذلک که وقف و نذر به این مسجد معین تعلق گرفته است لذا نمی توان به محل دیگری تعلق بگیرد، لو تعذر صرفه من المساجد بل لایبعد جواز صرفه فی مطلق القرب لان ذلک اولی من بقائه الی ان یعرض الخراب یعنی در جاهایی مثل حسینه که محل برگذاری دعا باشد، جدیز نیست فتکون فی صرفه فی هذا الوجه احسانا محضا اگر در جایی که کاربرد داشته باشد مصرف شود احسان محض است ما علی المحسنین سبیل.

صاحب ریاض تحسین کرده است قول صاحب مدارک را فاستحسنه الا من جواز صرفه فی سائر القرب حیثما یتعذر استعماله فی المسجد او فی مشهد المعین معللا له بان الاقتصار علی المتیقن یقین داشته باشیم که خداوند راضی است به این مصرف مع انه اقرب الی مقصود الواقف و نظر الواقف که اگر واقف بداند راضی است به این مصرف، و صاحب جواهر این سخن نیکو است.