درس اصول فقه استاد علیرضا اعرافی

موضوع: مفاهیم/ مستقلات عقلیه و غیر عقلیه/

مفاهیم

مرور گذشته

مقام دوم نهی در معاملات بود. چند مطلب دیگر در نهی معاملات است که آن‌ موارد را خودتان بررسی کنید. در این مبحث به روایاتی نیز تمسک شده است که چون روایات ضعیفی هستند، از آن‌ها عبور می‌کنیم.

مستقلات عقلیه و غیر عقلیه

چیزی که در اصول گفتیم از مستقلات غیر عقلیه بود، این‌ها اعم از عقلی و نقلی است. ولی حوزه‌ی ملازمه‌ی یک حکم شرعی و امر دیگری است. بحث دیگر مستقلات عقلیه است. این در کفایه مطرح نشده است و در مباحث قطع بحث شده است. مستقلات عقلیه‌ای که در اصول وجود دارد، در احکام است. مثل:‌حسن عدل، قبح ظلم و ... . مباحث دیگر در مستقلات عقلیه را در غیر اصول بحث خواهیم کرد. این مستقلات به دو قسمت انشائیات و غیر انشائیات تقسیم می‌شود. به نحوی مستقلات نیز می‌تواند در حوزه‌ی مشترک باشند.

مفاهیم

مقدماتی را در این باب عرض می‌کنیم.

مقدمه اول: تفاوت بحث ملازمات با مفاهیم

این مقدمه اشاره به نکته واضحی است. این بحث با بحث ملازمات تفاوت‌هایی دارد:

1. مبحث ملازمات و غیر مستقلات عقلیه اختصاص به حوزه‌ی انشائیات دارد. بخشی از اصول است که به فقه ارتباط دارد. محور آن‌ها احکام است. اما مباحثی همچون مفاهیم، عام و خاص، مطلق و مقید، مجمل و مبین در زمره‌ی مباحث اصولی مرتبط با انشاء و اخبار است. پس این‌ها ارتباطی به فقه ندارند و در گزاره‌های توصیفی جاری هستند. این بخش از اصول مربوط به تحقیق مشترک است. این‌ها در مباحثی فراتر از فقهی نیز جاری هستند. درنتیجه مبحث ملازمات و غیر مستقلات عقلیه و اوامر و نواهی کاملاً فقهی است. مباحث مفاهیم، عام و خاص، مطلق و مقید، مجمل و مبین مشترک هستند.

دسته‌بندی اصول تحقیق

روش تحقیق در متون و منابع دینی باید سامان‌دهی بشود به شکل زیر:

1. اصول تحقیق مشترک: شامل توصیفی‌ات و اخباری‌ات می‌شود.

2. اصول تحقیق ویژه انشائیات.

3. اصول تحقیق ویژه اخباری‌ات.

از مقدمات ورود به اصول تا اوامر و نواهی در قسم اول (مشترک) قرار می‌گیرد.

از اوامر تا نهی در معاملات که سه حوزه‌ی کلان است، در قسم دوم است.

از مفاهیم تا آخر کفایه، در قسم اول (مشترک) قرار می‌گیرد.

البته باید بدانیم که در همین قلمرو مشترک که عبارت است از حقیقت وضع، اقسام وضع، مشتق، صحیح و اعم، مفاهیم، عام و خاص، مطلق و مقید و مجمل و مبین، در اصول موجود ما، شکل فقهی دارند ولی درون‌مایه‌ی این‌ها بحث مشترک است. نگاه فراتر از فقه، باعث نتایجی است که بعد اشاره خواهیم کرد.

مقدمه دوم:‌ ملازمات

ملازمات بر دو نوع هستند: ملازمات عقلیه مستقل و ملازمات غیر عقلیه مستقل.

درست است که در اصول این دو مبحث کاملاً فقهی هستند ولی می‌توانیم یک نوع مباحثی شبیه این‌ها،‌در حوزه‌ی اخباری‌ات پایه‌ریزی کنیم. در اخباری‌ات امرونهی و مسائل این‌چنینی وجود ندارد، اما چیزهایی شبیه این را می‌آوریم.

مفهوم در گزاره اخباری و انشائی وجود دارد. اما عین ملازمات در این بحث، در اخباری‌ات وجود ندارد. در آنجا وجود ذی‌المقدمه و امر به شیء و ... نداریم. یک سری ملازمه‌های عقلی وجود دارد که در فقه مطلقاً نیست بلکه در توصیفی‌ات وجود دارد.

درنتیجه ملازماتی که در اصول وجود دارد کاملاً فقهی است و این‌ها را نمی‌توانیم سرایت به مباحث دیگر بدهیم. ولی متناظر با همین ملازمات، مباحث پایه‌ای روش‌شناسی در حوزه‌ی اخباری‌ات وجود دارد.