درس خارج فقه استاد اشرفی

موضوع: طهارت/ اعتبار تعدد در متنجس به بول/ آیا تعدد تقدیری غَسل در متنجس به بول کفایت از تعدد واقعی می‌کند؟/ آیا در متنجس به بول حیوانات هم تعدد غسل معتبر است یا خیر؟

المساله الرابعه: يجب في تطهير الثوب أو البدن بالماء القليل من بول غير الرضيع الغسل مرتين.

تا به اینجا روشن شد که برای ازاله بول نیاز به دوبار شستن است چنانکه در روایات هم تصریح به غسل مرتین شده است. تمام بحث در این است که آیا حتما باید قبل از غسلتین نجاست بولی ازاله شود و بعد دوبار غسل انجام شود یا خیر اگر در غسل اول یا در غسل دوم و حتی همراه با دوبار غسل «توأمان» ازاله محقق شود کافی در تطهیر لباس متنجس به بول است؟

در مساله سه مبنی وجود دارد:

مبنای اول: اگر لباسی متنجس به بول شود در مرتبه اول غسل، باید عین بول زائل شود و در مرتبه دوم غسل لباس تطهیر شود یعنی غسل اول برای ازاله عین نجاست و غسل دوم برای تطهیر محل است هذا ما اختار سیدنا الاسناد الخویی.

مبنای دوم: اگر ازاله بول دربار دوم و یا حتی توأمین محقق شود کافی در حصول طهارت است و لازم نیست حتما در غسل اول عین بول از بین برود.

مبنای سوم: در حصول طهارت متنجس به بول لازم است که قبل از غسلتین، بول از محل زائل شود و بعد از آن، غسلتین انجام پذیرد و اگر ازاله عین نجاست در غسل دوم و یا توأمان باشد تطهیر حاصل نمی شود زیرا غسل اول موجب برای ازاله بول شده نه تطهیر محل. بنابراین غسل اول محقق نشده و لازم است قبل از غسلتین عین نجاست بولی از محل رفع شود.

جواب مرحوم استاد خویی: روایاتی که حکم به غسلتین نموده مطلق است و به مقتضای اطلاق اگر همراه با غسل اول ازاله هم محقق شود کافی در حصول طهارت است. «بل مقتضى مناسبة الحكم و الموضوع مشعر بذلك أيضا، لأن المرتكز في الأذهان هو أن الأولى للإزالة و الثانية للطهارة، بل نقلنا رواية ذلك عن المحقق في المعتبر و ان لم يتم سنده و كيف كان فالمعتمد عندنا في كفاية الأولى للإزالة انما هو الإطلاق المذكور.»

بیان استاد اشرفی

این که مرحوم استاد خویی فرمود: حتما باید در غسل اول ازاله نجاست شود و در غسل دوم تطهیر حاصل شود این کلام اجتهاد در مقابل نص است زیرا در روایت فقط فرمود: در تطهیر متنجس به بول غسلتین در لباس و صبیتین در بدن لازم است عجیب آن که خود آن مرحوم در طهارت سایر نجاسات رسماً فرموده که طبق اطلاق روایات غسل اول کافی است ضمن این که در هیچ روایت معتبری وارد نشده که در غسل اول حتما باید ازاله نجاست شود و در غسل دوم تطهیر حاصل شود بلکه روایات در این جهت اطلاق دارد چه ازاله در غسل اول محقق شود چه در غسل دوم و چه توأمان در هر سه صورت با غسلتین زوال نجاست محقق می شود اما این که در روایت مرسله، ملاک دوبار شستن را چنین بیان فرمود که شستن اول برای ازاله نجاست و شستن دوم برای تطهیر متنجس است، در جواب از این روایت به استاد عرض می کنیم: خودتان فرمودید: این روایت مرسله است و اعتباری ندارد لذا نمی‌توان به استناد آن حکم به لزوم ازاله در غسل اول نمود از طرفی روایات در این جهت اطلاق دارد و به مقتضای اطلاق روایات اگر ازاله در غسل دوم و یا توأمان هم صورت بگیرد کافی در حصول طهارت است.

اما در بول رضیع یعنی بچه‌ای که هنوز غذا خور نیست و شیرخوار است مرحوم سید می فرماید: تطهیر بدن یا لباس از بول صبی لازم نیست «يجب في تطهير الثوب أو البدن بالماء القليل من بول غير الرضيع الغسل مرتين و اما بول رضیع غیر متقضی بالطعام فیکفی صب الماء مرّه.» مشهور قائلند که غسل در متنجس به بول رضیع لازم نیست بلکه صب الماء کافی است بلکه ادعای اجماع در مساله شده است.[1] مستند این قول روایاتی است که در مساله وارد شده و حکم به یک‌بار پاشیدن آب «صب الماء» نموده است این روایات خاصه مقید روایاتی است که در مطلق بول «اعم از بول رضیع و غیر رضیع» حکم به غسل مرتین نموده است از جمله روایات خاصه و مقیده صحیحه حلبی ذیل است، طبق این روایت صب الماء در متنجس به بول رضیع کافی در حصول طهارت است از طرفی امتثال طبیعت به امتثال یک فرد از افراد طبیعت است و با یکبار صب الماء طبیعت مامور به امتثال می شود.

صحیحه حلبی: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِعَنْ بَوْلِ الصَّبِيِّ قَالَ تَصُبُّ عَلَيْهِ الْمَاءَ وَ إِنْ كَانَ قَدْ أَكَلَ فَاغْسِلْهُ غَسْلًا وَ الْغُلَامُ وَ الْجَارِيَةُ فِي ذَلِكَ شَرَعٌ سَوَاءٌ.[2]

با این حال مرحوم کاشف الغطاء معتقد است که در بول رضیع هم دوبار شستن معتبر است ظاهراً ایشان در این قول متفرّد است. لکن در مقام، روایت حسین بن ابی العلاء وارد شده و کار را قدری مشکل کرده است در این روایت امام می فرماید: مقداری آب روی لباس متنجس به بول صبی بریز و آن را فشار بده. در این روایت اسمی از غسل و تعدد غسل برده نشده است.

حسنه حسین بن ابی العلاء: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ فِي حَدِيثٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الصَّبِيِّ يَبُولُ عَلَى الثَّوْبِ قَالَ تَصُبُّ عَلَيْهِ الْمَاءَ قَلِيلًا ثُمَّ تَعْصِرُهُ.[3]

کیفیت استدلال: در این روایت حکم به لزوم عصر در متنجس به بول صبی شده است با توجه به این که عصر از مقومات و شروط غسل بالماء است از این امر فهمیده می شود که غسل یعنی شستن آن هم لازم است اگر چه در روایت تصریح به آن نشده است طبق این بیان بین بول صبی و بین غیر فرقی نیست.

جواب: در صحیحه حلبی متنجس به بول صبی و متنجس به بول غیر صبی در مقابل هم ذکر شده است «تَصُبُّ عَلَيْهِ الْمَاءَ وَ إِنْ كَانَ قَدْ أَكَلَ فَاغْسِلْهُ غَسْلًا» به این صورت که در بول صبی حکم به صب الماء و در بول غیر صبی امر به غسل بالماء شده است. مقتضای مقابله بین این دو آن است که در بول صبی نیازی به غسل نیست دلالت این روایت با توجه به این که تفصیل قاطع شرکت است اوضح از دلالت روایت حسین بن ابی العلاء است که به قرینه عصر از آن برداشت کردید که مراد از صب الماء غسل الماء است از این جهت که عصر از لوازم غسل است.

و اما این که در روایت حسین بن ابی العلاء امر به عصر شده این امر ارشاد به این است که بعد از پاشیدن آب به جهت ازاله رطوبتی که در آن باقی مانده است مانعی نیست که لباس را فشار دهند تا آب آن خارج شود لذا امر به عصر حمل بر استحباب می‌شود. اما اگر بگویید عصر دخیل در تحقق تطهیر است پس باید بعد از عصر هم تطهیر محقق نشده باشد زیرا اگر غساله طاهر باشد لباس هم طاهر است و اگر غساله نجس باشد لباس هم طبیعتا باید متنجس باشد پس باید بگوییم عصر لازم و معتبر نیست و امر به عصر تنها برای خشک شدن لباس بوده است.