درس خارج فقه استاد اشرفی

موضوع: طهارت/ تطهیر در آب عاصم نسبت به نجاساتی که در آن تعدد غسل شرط است/ استدراک از مساله سیزدهم

مسألة 13: إذا غسل الإناء بالماء الكثير لا يعتبر فيه التثليث بل يكفي مرّة واحدة حتّى في إناء الولوغ نعم الأحوط عدم سقوط التعفير فيه، بل لا يخلو عن قوّة، و الأحوط التثليث حتّى في الكثير.

صحبت در این بود که نجاساتی که در تطهیر آنها تعدد غسل شرط است مثل متنجس به بول و متنجس به ولوغ کلب که در تطهیر آن دو، غسل مرتین معتبر است و مطلق ظروف متنجس و ظرف متنجس به خمر که در تطهیر آنها ثلاث غسلات معتبر است و ظرف متنجس به ولوغ خنزیر و جرذ «موش بزرگ صحرایی» که در تطهیر آن دو سبع غسلات معتبر است اگر این متنجسات در آب عاصم یا به تعبیر دیگر آب کثیر مثل آب کر، آب باران و یا آب چاه شسته شوند «به استثنای آب جاری که دلیل خاص بر کفایت مرة داریم» آیا یک مرتبه شستن کافی در طهارت آنها است یا در آب عاصم هم تعدد غسل شرط در حصول طهارت آنها است؟

مرحوم سید ماتن معتقد است که در تطهیر این نجاسات بوسیله آب كثير تعدد غسل لازم نيست در مقابل مرحوم شیخ طوسی در خلاف و مبسوط و مرحوم علامه در مختلف و مرحوم محقق و مرحوم شهید اول در ذکری معتقدند که در غیر آب جاری که دلیل خاص بر کفایت مرة داریم در آب‌های عاصم دیگر مثل آب کر و آب باران و آب چاه تعدد غسل لازم است.[1]

قال الشهید ره فی الذکری: و لا ريب في عدم اعتبار العدد في الجاري و الكثير في غير الولوغ... و قول ابن بابويه باعتبار المرتين في الراكد دون الجاري لحسنة محمّد بن مسلم، محمول على الناقص عن الكر أو على الندب. [2]

نسبت دادن کفایت غسل واحد به مرحوم شیخ در کتاب مبسوط صحیح است ولی در کتاب خلاف صحیح نیست زیرا مرحوم شیخ در خلاف در مساله 136 فرض عدم تعدد غسل را در جایی مطرح می‌کند که آب ظرفی که سگ در آن ولوغ کرده اصابت به لباس فرد کند در این فرض می‌فرماید: در تطهیر لباس تعدد غسل لازم نیست.

قال الشیخ ره فی الخلاف: مسألة 136: إذا ولغ الكلب في الإناء، نجس الماء الذي فيه. فان وقع ذلك الماء على بدن الإنسان أو ثوبه، وجب عليه غسله و لا يراعي فيه العدد.[3]

قال الشیخ ره فی المبسوط: و إن كان الماء كرا فصاعدا لم ينجس الماء و يحصل للإناء غسلة واحدة.[4]

مرحوم استاد خویی در تک تک نجاساتی که در آنها تعدد غسل شرط است روایات آن را به صورت مجزی بررسی نموده است ما هم به تبع استاد روایاتی که در آن امر به تعدد غسل شده بررسی نموده و قبل از آن ضابطه‌ای را به عنوان قاعده کلی بیان می‌کنیم:

یک دسته از روایات داریم که در آنها امر به غسل مطلق متنجسات نموده و حرفی از تعدد غسل به میان نیاورده است. چون طبیعت غسل به یک فرد از افراد غسل حاصل می‌شود طبق این روایات غسل واحد کافی در حصول طهارت مطلق نجاسات است چه در آب کثیر شسته شوند چه در آب قلیل چنان که در صحیحه محمد بن مسلم امام فرمود: «اغْسِلِ الْإِنَاءَ»[5] و در موثقه عمار ساباطی امام فرمود: «يَغْسِلَ كُلَّ مَا أَصَابَهُ ذَلِكَ الْمَاءُ»[6] در مقابل این اطلاقات در خصوص برخی از نجاسات مثل متنجس به بول و یا ظروف متنجس... امر به تعدد غسل شده است.

به عنوان قاعده کلی می‌گوییم: در خصوص هر یک از نجاساتی که در آن امر به تعدد غسل شده اگر در لسان دلیل آن نجس نسبت به آب قلیل و کثیر اطلاق وجود داشته باشد و حکم به تعدد غسل مختص به آب قلیل نباشد در آن مورد خاص حکم به تعدد غسل می‌کنیم چه در آب قلیل شسته شود چه در آب کثیر و اما اگر در لسان دلیل دال بر تعدد غسل، اطلاقی وجود نداشته باشد و یا مورد آن خصوص آب قلیل باشد در آن مورد در تطهیر با آب کثیر مرجع عموم یا اطلاق روایاتی است که امر به غسل بالماء نموده و صحبتی از تعدد غسل ننموده است. مقتضای عام اول کفایت غسل واحد در آب عاصم است و اما بررسی نجاساتی که در تطهیر آنها امر به تعدد غسل شده است:

    1. متنجس به بول

روایاتی که در متنجس به بول امر به غسل مرتین نموده مطلق است و مقید به قلیل نشده است. مقتضای اطلاق این روایات آن است که در حکم به لزوم غسلتین بین آب کثیر و ‌آب قلیل فرقی نیست و تعدد غسل در هر حال لازم است بلا فرق بین القلیل و الکثیر. آری در خصوص آب جاری طبق صحیحه محمد بن مسلم غسل واحد کافی است اما روایاتی که در این جهت وارد شده است:

صحیحه محمد بن مسلم مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنِ السِّنْدِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الثَّوْبِ يُصِيبُهُ الْبَوْلُ قَالَ اغْسِلْهُ فِي الْمَرْكَنِ مَرَّتَيْنِ فَإِنْ غَسَلْتَهُ فِي مَاءٍ جَارٍ فَمَرَّةً وَاحِدَةً.[7]

صحیحه ابن ابی یعفور: وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْبَوْلِ يُصِيبُ

الثَّوْبَ قَالَ اغْسِلْهُ مَرَّتَيْنِ.[8]

    2. ظروف متنجس

در مطلق ظروف متنجس در مساله 5 گذشت که طبق موثقه عمار سه مرتبه شستن لازم است. مورد موثقه آب قلیل است به قرینه عبارت «ثَلَاثَ مَرَّاتٍ يُصَبُّ فِيهِ الْمَاءُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ» که امر به ریختن سه مرتبه آب در ظرف متنجس و سپس خروج آب شده است این عبارت ظهور دارد در شستن ظروف بوسیله آب قلیل. لذا در لزوم تعدد اکتفا به مورد نص می‌کنیم که آب قلیل باشد و در تطهیر ظروف با آب کثیر مرجع اطلاقات ادله‌ای است که حکم به غسل بالماء نموده و حرفی از تعدد غسل نزده است و مقتضای آن کفایت غسل واحد است.

موثقه اول عمار: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى «عَنْ‌ ‌أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى» عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سُئِلَ عَنِ الْكُوزِ وَ الْإِنَاءِ يَكُونُ قَذِراً كَيْفَ يُغْسَلُ وَ كَمْ مَرَّةً يُغْسَلُ قَالَ يُغْسَلُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ يُصَبُّ فِيهِ الْمَاءُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ مِنْهُ ثُمَّ يُصَبُّ فِيهِ مَاءٌ آخَرُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ ذَلِكَ الْمَاءُ ثُمَّ يُصَبُّ فِيهِ مَاءٌ آخَرُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ مِنْهُ وَ قَدْ طَهُرَ إِلَى أَنْ قَالَ وَ قَالَ اغْسِلِ الْإِنَاءَ الَّذِي تُصِيبُ فِيهِ الْجُرَذَ مَيِّتاً سَبْعَ مَرَّاتٍ.[9]

    3. ظرف متنجس به ولوغ خنزیر

در مورد ظرف متنجس به ولوغ خنزیر در مساله ششم گذشت که طبق صحيحه على بن جعفر هفت مرتبه شستن لازم است. مورد صحیحه چون اناء است حمل بر آب کمتر از کر می‌شود اناء معمولا به ظروفی اطلاق می‌شود که حجم آن کمتر از آب کر است. اما در تطهیر آن با آب کثیر مرجع اطلاقات ادله‌ای است که حکم به غسل بالماء نموده و حرفی از تعدد غسل نزده و مقتضای آن کفایت غسل واحد است.

صحيحه على بن جعفر: وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْعَمْرَكِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ فِي حَدِيثٍ قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ خِنْزِيرٍ شَرِبَ مِنْ إِنَاءٍ كَيْفَ يُصْنَعُ بِهِ قَالَ يُغْسَلُ سَبْعَ مَرَّاتٍ.[10]

    4. ظرف متنجس به جرذ «موش مرده صحرايى»

مستند حکم به هفت مرتبه شستن ظرف متنجس به «جرذ» موثقه عمار است مورد موثقه اناء است و اناء معمولا به ظروفی اطلاق می‌شود که حجم آن کمتر از آب کر است لذا این روایت هم شامل آب کثیر نمی‌شود و طبق اطلاق روایاتی که حکم به غسل بالماء نموده حکم به کفایت غسل واحد می کنیم.

موثقة اول عمار: عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سُئِلَ عَنِ الْكُوزِ وَ الْإِنَاءِ يَكُونُ قَذِراً كَيْفَ يُغْسَلُ وَ كَمْ مَرَّةً يُغْسَلُ؟ قَالَ يُغْسَلُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ يُصَبُّ فِيهِ الْمَاءُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ مِنْهُ ثُمَّ يُصَبُّ فِيهِ مَاءٌ آخَرُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ ذَلِكَ الْمَاءُ ثُمَّ يُصَبُّ فِيهِ مَاءٌ آخَرُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ مِنْهُ وَ قَدْ طَهُرَ إِلَى أَنْ قَالَ وَ قَالَ اغْسِلِ الْإِنَاءَ الَّذِي تُصِيبُ فِيهِ الْجُرَذَ مَيِّتاً سَبْعَ مَرَّاتٍ.[11]

    5. ظرف متنجس به خمر

مقتضای اطلاق در موثقه عمار که فرمود: «يَغْسِلَهُ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ‌» آن است که در تطهیر ظرف متنجس به خمر بین آب قلیل و کثیر فرقی نیست. در هر دو صورت غسل ثلاث مرات لازم است الا در خصوص آب جاری که دلیل خاص بر کفایت غسل واحد قائم شده است.

موثقة عمار: محمد بن يحيي عن محمد بن احمد عن احمد بن الحسن عن عمرو بن سعيد عن مصدق بن صدقه عن عمار بن موسي عن ابي‌عبد الله قال سَأَلْتُهُ عَنِ اَلدَّنِّ يَكُونُ فِيهِ اَلْخَمْرُ هَلْ يَصْلُحُ أَنْ يَكُونَ فِيهِ خَلٌّ أَوْ مَاءٌ أَوْ كَامَخٌ أَوْ زَيْتُونٌ؟ قَالَ إِذَا غُسِلَ فَلاَ بَأْسَ وَ عَنِ اَلْإِبْرِيقِ وَ غَيْرِهِ يَكُونُ فِيهِ اَلْخَمْرُ أَ يَصْلُحُ أَنْ يَكُونَ فِيهِ مَاءٌ قَالَ إِذَا غُسِلَ فَلاَ بَأْسَ وَ قَالَ فِي قَدَحٍ أَوْ إِنَاءٍ يُشْرَبُ فِيهِ اَلْخَمْرُ قَالَ تَغْسِلُهُ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ سُئِلَ أَ يُجْزِيهِ‌ أَنْ يُصَبَّ اَلْمَاءُ فِيهِ قَالَ لاَ يُجْزِيهِ حَتَّى يَدْلُكَهُ بِيَدِهِ وَ يَغْسِلَهُ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ‌.[12]

    6. متنجس به ولوغ کلب

در تطهیر ظرف متنجس به ولوغ کلب مورد موثقه عمار آب قلیل است لذا شامل آب عاصم نمی‌شود زیرا راوی سوال نمود از کوزه و اناء که عادتاً حجم آن کمتر از کر است لذا اطلاقات روایاتی که حکم به کفایت غسل واحد در آب قلیل نموده مقید می‌شود به این روایت خاصه که در تطهیر ظروف با آب قلیل امر به سه مرتبه شستن نموده است «سُئِلَ عَنِ الْكُوزِ أَوِ الْإِنَاءِ يَكُونُ قَذِراً كَيْفَ يُغْسَلُ وَ كَمْ مَرَّةً يُغْسَلُ قَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ يُصَبُّ فِيهِ الْمَاءُ فَيُحَرَّكُ...» و اما نسبت به آب کثیر مرجع اطلاقات ادله‌ای است که امر به غسل نموده و از آن کفایت غسل واحد استفاده می شود و اما در صحیحه بقباق طبق نظر مرحوم استاد خویی آنچه مسلم است لزوم تعفیر و غسل واحد در ظرف متنجس به ولوغ کلب است و نقل مرحوم علامه که در آن امر به غسلتین شده ثابت نیست لذا نمی‌توان به اطلاق مرسله علامه برای اثبات تعدد غسل در آب کثیر تمسک نمود بنابراین در تطهیر ظرف متنجس به ولوغ کلب در آب کثیر مرجع اطلاقات ادله‌ای است که امر به غسل نموده و مقتضای آن کفایت غسل واحد در آب عاصم است. بنابراین در ما نحن فیه دو دسته از روایات داریم:

الف: یک دسته از روایات امر به غسل متنجسات نموده و حرفی از تعدد غسل به میان نیاورده است و چون طبیعت غسل به یک فرد از افراد آن حاصل می‌شود طبق این روایات غسل واحد کافی در تطهیر مطلق نجاسات است مثل این که فرمود: «اغْسِلِ الْإِنَاءَ.»

ب: در مقابل این اطلاقات در خصوص برخی از نجاسات مثل متنجس به بول و یا ظروف متنجس... امر به تعدد غسل شده است. اما این که در تطهیر این نجاسات در آب کثیر هم تعدد غسل لازم است یا خیر به عنوان ضابطه کلی گفتیم: نجاساتی که در آن امر به تعدد غسل شده اگر در لسان دلیلِ خاص، اطلاق وجود داشته باشد در آن مورد حکم به تعدد غسل می‌کنیم چه در آب قلیل شسته شود چه در آب کثیر و اما اگر در دلیل دال بر تعدد غسل اطلاقی نباشد و یا مورد آن آب قلیل باشد در این صورت در تطهیر با آب کثیر مرجع اطلاقات روایاتی است که امر به غسل بالماء نموده و صحبتی از تعدد غسل ننموده و مقتضای این روایات کفایت غسل واحد در آب عاصم است.

به عباره اخری: مقتضای روایاتی که در تطهیر مطلق نجاسات حکم به غسل بالماء نموده کفایت غسل واحد در مطلق نجاسات است این روایات مقید شده به نجاسات خاصی که در آنها امر به تعدد غسل شده است حال اگر این ادله خاصه نسبت به تطهیر در آب قلیل و کثیر اطلاق داشته باشد به مقتضای اطلاق دلیل مقید حکم به تعدد غسل می‌کنیم سواءاً کان الماء قلیلا او کثیرا و اما اگر در ادله خاص اطلاقی وجود نداشته باشد در تطهیر این نجاسات با آب کثیر مرجع روایات عام اول است که در تطهیر مطلق نجاسات حکم به غسل نموده است. با این حال برخی معتقدند که در تطهیر مطلق نجاسات با آب کثیر، غسل واحد کفایت است و در این جهت به ادله‌ای تمسک نموده‌اند که به بررسی از این ادله می‌پردازیم:

ادله کفایت غسل واحد در آب عاصم نسبت به مطلق نجاساتی که در آن تعدد غسل شرط است

دلیل اول: روایاتی که حکم به تعدد غسل نموده در مورد نجاساتی مثل متنجس به بول و ظرف متنجس... این روایات منصرف به آب قلیل است و شامل آب کثیر نمی‌شود زیرا اکثر ظروف از نظر حجم کمتر از مقدار کر است خصوصا در عصر اائمه در مدینه که آب کمیاب بوده است لذا این روایات ناظر به آب قلیل است و منصرف از آب کثیر است و در آب کثیر مرجع روایات مطلقه‌ای است که در تطهیر مطلق نجاسات امر به غسل بالماء نموده و حرفی از تعدد غسل به میان نیاورده است از طرفی امتثال طبیعت به یک فرد از افراد غسل محقق می‌شود طبق این روایات غسل واحد در آب عاصم، کافی در حصول طهارت است.

جواب مرحوم استاد خویی

اگر منشا انصراف غلبه در استعمال باشد نمی‌توان به اطلاق دلیل مطلق تمسک نمود مانند اینکه کلمه دابّه در استعمالات کثیراً مّا بر غیر انسان اطلاق می‌شود و اما اگر منشا انصراف، قلت افراد خارجی باشد این امر نمی‌تواند مانع تمسک به اطلاق شود. در ما نحن فیه آنچه منشا برای انصراف بیان شده قلت افراد خارجی ظروفی است که حجم آنها به مقدار کر است این قلت افراد خارجی نمی‌تواند منشا برای انصراف مطلق شود اگر چه ظروف بزرگ به ‌اندازه کر در عصر ائمهخارجاً کم بوده و اکثراً با آب قلیل نجاسات را تطهیر می‌کردند ولی بالاخره حوض‌های بزرگ به مقدار کر هم ولو به مقدار کم موجود بوده است. بنابراین ادعای انصراف روایات پذیرفته نیست.

دلیل دوم: تمسک به روایت مرسله‌ای که مرحوم علامه در مختلف متعرض آن شده است اما متن روایت:

فِي الْمُخْتَلَفِ عَنِ ابْنِ أَبِي عَقِيلٍ قَالَ ذَكَرَ بَعْضُ عُلَمَاءِ الشِّيعَةِ: أَنَّهُ كَانَ بِالْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَدْخُلُ عَلَى أَبِي‌جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ وَ كَانَ فِي طَرِيقِهِ مَاءٌ فِيهِ الْعَذِرَةُ وَ الْجِيَفُ وَ كَانَ يَأْمُرُ الْغُلَامَ يَحْمِلُ كُوزاً مِنْ مَاءٍ يَغْسِلُ بِهِ رِجْلَهُ إِذَا خَاضَهُ فَأَبْصَرَهُ يَوْماً أَبُوجَعْفَرٍ فَقَالَ إِنَّ هَذَا لَا يُصِيبُ شَيْئاً إِلَّا طَهَّرَهُ فَلَا تُعِدْ مِنْهُ غَسْلًا‌.[13]

مفاد روایت: در مدینه فردی بود که در مسیر راه خود به آب کثیری برخورد می‌کرد که معمولاً در آن بول می‌شد و یا ملاقات با نجاسات می‌کرد لذا همیشه به غلام خود دستور می داد که ظرف آبی همراه داشته باشد تا بعد از گذر از آن مکان پاهای خود را بشوید تا این که روزی در مسیر راه به امام باقر برخورد کرد. حضرت به او فرمود: هر آنچه با این آب ملاقات کند طاهر می‌شود. طبق اطلاق این روایت آب کثیر مطهر هر چیزی است ولو نجاساتی که در آن تعدد غسل شرط است زیرا فرمود: «إِنَّ هَذَا لَا يُصِيبُ شَيْئاً إِلَّا طَهَّرَهُ.»

جواب: اشکالی که در این روایت است این که روایت ضعیف السند است بالارسال و در مجامع روایی ذکری از آن نشده است.

دلیل سوم: تمسک به مرسله کاهلی

مرسله کاهلی: أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْكَاهِلِيِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قُلْتُ أَمُرُّ فِي الطَّرِيقِ فَيَسِيلُ عَلَيَّ الْمِيزَابُ فِي أَوْقَاتٍ أَعْلَمُ أَنَّ النَّاسَ يَتَوَضَّئُونَ قَالَ قَالَ لَيْسَ بِهِ بَأْسٌ لَا تَسْأَلْ عَنْهُ قُلْتُ وَ يَسِيلُ عَلَيَّ مِنْ مَاءِ الْمَطَرِ أَرَى فِيهِ التَّغَيُّرَ وَ أَرَى فِيهِ آثَارَ الْقَذَرِ فَتَقْطُرُ الْقَطَرَاتُ عَلَيَّ وَ يَنْتَضِحُ عَلَيَّ مِنْهُ وَ الْبَيْتُ يُتَوَضَّأُ عَلَى سَطْحِهِ فَيَكِفُ عَلَى ثِيَابِنَا قَالَ مَا بِذَا بَأْسٌ لَا تَغْسِلْهُ كُلُّ شَيْ‌ءٍ يَرَاهُ مَاءُ الْمَطَرِ فَقَدْ طَهُرَ.[14]

مقتضای اطلاق عبارت «كُلُّ شَيْ‌ءٍ يَرَاهُ مَاءُ الْمَطَرِ فَقَدْ طَهُرَ» آن است که غسل واحد در آب باران کافی در حصول طهارت است و لا اقل در آب باران تعدد غسل شرط نیست و بوسیله قول به عدم فصل و اجماع مرکب در سایر آبهای کثیر هم تعدد غسل شرط نیست.

جواب: مرحوم استاد خویی در تمسک به این روایت برای کفایت مره به جهت مرسله بودن روایت اشکال سندی نموده است و انجبار ضعف سند به عمل اصحاب هم طبق مبنای ایشان صحیح نیست.

ولی مرحوم والد ما و مرحوم استاد شیخ حسین حلی مرسله مزبور را متقن و معتبر می‌دانند در هر حال با قطع نظر از اشکال ارسال اشکال دیگری هم وارد است و آن این که ممکن است در آب باران خصوصیتی باشد که در آب کر نباشد لذا اگر هم در اب باران غسل واحد را بپذیریم نمی توان حکم آن را تسری به آبهای کثیر دیگر دارد شاهد بر این مطلب آن است که در آب باران عصر لازم نیست ولی در آب کر و یا آب چاه عصر لازم است.

دلیل چهارم: تمسک به صحیحه محمد بن مسلم

مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنِ السِّنْدِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلَاءٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الثَّوْبِ يُصِيبُهُ الْبَوْلُ قَالَ اغْسِلْهُ فِي الْمِرْكَنِ مَرَّتَيْنِ فَإِنْ غَسَلْتَهُ فِي مَاءٍ جَارٍ فَمَرَّةً وَاحِدَةً.

در این روایت امام فرمود لباسی که بول به آن اصابت کرده اگر در مرکن«تشت آب» شسته شود دو مرتبه غسل لازم است و اگر در آب جاری شسته شود غسل واحد کفایت است.

کیفیت استدلال: در این روایت در خصوص تطهیر بول در مرکن فرمود: «اغْسِلْهُ فِي الْمِرْكَنِ مَرَّتَيْنِ» مقتضای مفهوم وصف آن است که اگر در غیر مرکن «یعنی در آب کثر» لباس متنجس به بول را بشویند غسل واحد کفایت است.

راوی این حدیث محمد بن مسلم فرد جلیل القدری است ایشان اهل کوف بوده و یکی از شش نفری است که از اصحاب اجماع است و اصحاب رجال ایشان را در طبقه اول از اصحاب امام باقر و بعد از زراره ذکر نموده‌اند. در روایات آمده که ایشان بیش از 60حدیث را در سینه خود نگاه داشته بود ایشان رئیس یکی از قبائل بود و در برخوردی که با امام باقر کرد حضرت ایشان را از ترک تجارت برحذر داشت. بعد از سفارش امام ایشان در کنار مسجد خرما می‌فروخت و بعد از این که برخی به او اعتراض کردند که این کار در شأن شما نیست برای ایشان آسیابی تهیه کردند تا در ملأ عام خرما فروشی نکند.

جواب استاد اشرفی

تمسک به مفهوم وصف در اینجا صحیح نیست زیرا اگر هم بنا است به مفهوم وصف تمسک کنیم مقتضای مفهوم در ادامه روایت

که فرمود: «فَإِنْ غَسَلْتَهُ فِي مَاءٍ جَارٍ فَمَرَّةً وَاحِدَةً» تعدد غسل در غیر آب جاری است و به اطلاق شامل آب کر و آب‌های کثیر دیگر هم می‌شود لذا اخذ به مفهوم صحیح نیست.

دلیل پنچم: تمسک به صحیحه داود بن سرحان «ماء الحمام بمنزلة الجاري»

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِي مَاءِ الْحَمَّامِ؟ قَالَ هُوَ بِمَنْزِلَةِ الْمَاءِ الْجَارِي.

کیفیت استدلال: در این روایت راوی سوال نمود از آب حمام. امام در جواب فرمود: آب حمام به منزله آب جاری است از این عبارت استفاده می شود که آب حمام متصل به خزینه که به مقدار کر و بلکه چند کر است در حکم مشترک با آب جاری است لذا اگر در آب حمام به جهت اتصال به خزینه به جهت کریّت آب آن غسل واحد کافی باشد در آب کر هم کافی است.

جواب استاد اشرفی

با توجه به این افراد مختلفی در حوض‌های حمام بدن خود را شسستشو می‌دهند اعم از یهود و نصاری و بچه...منشا سوال راوی در این روایت این بوده که آیا تطهیر بدن در این حوضچه‌های حمام مانعی ندارد. حضرت در مقام عدم تنجس آب حوضچه های حمام به جهت اتصال به خزینه که معمولا بیش از مقدار کر است فرمودند: «هُوَ بِمَنْزِلَةِ الْمَاءِ الْجَارِي» لذا تشبیه به آب جاری از این جهت بوده است نه از جهات دیگر تا بگوییم نجاساتی که در آن تعدد غسل شرط است اگر در آب حمام و یا آب کر شسته شود در آن تعدد غسل لازم نیست.