درس خارج فقه استاد مصطفی اشرفی‌شاهرودی

مرحوم سید در مساله مزبور «در فرض ترکیب عصیر عنبی مغلی با عصیر عنبی دیگر» سه صورت را تصور نموده و سپس حکم هر یک را به صورت مجزی بیان نموده است:

مرجوم سید در این صورت حکم به طهارت را مشکل دانسته است وجه اشکال آن است که عصیر عنبی اول که جوشیده ولی ذهاب ثلثین نشده حرام و نجس است «علی فرض نجاسته» و به مجرد ملاقات با عصیری که ذهاب ثلثین شده موجب نجاست عرضی آن می‌شود و اگر مجدد ذهاب ثلثین شود موجب طهارت آن نمی‌شود زیرا ذهاب ثلثین تنها نجاست ذاتیه آن را رفع می‌کند نه نجاست عرضی آن و ما نحن فیه مثل آن است که عصیری که ذهاب ثلثین شده ملاقات کند با نجاست دیگری مثل بول در این صورت بلا اشکال ذهاب مجدد ثلثین موجب طهارت آن نمی‌شود در ما نحن فیه هم عصیر عنبی که قبلا ذهاب ثلثین شده و متنجس به نجاست عرضی شده با ذهاب ثلثین مجدد طاهر نمی‌شود ذهاب ثلثین تنها موجب زوال نجاست ذاتی آن می‌شود دلیلی نداریم که ذهاب ثلثین موجب زوال نجاست عرضی آن می‌شود لذا مرحوم استاد خویی می‌فرماید: «بل الأقوى فی هذه الصوره عدم طهارته‌»

فرق بین این صورت و صورت قبل آن است که در صورت اول بواسطه ورود عصیر نجس عصیری که قبلا ذهاب ثلثین شده نجس می‌شود به نجاست عرضی و دلیلی هم نداریم که عصیر عنبی که ذهاب ثلثین شده اگر نجس شود به نجاست عرضی ذهاب ثلثین مجدد آن موجب طهارت آن می‌شود به خلاف مورد دوم که مجموع دو عصیر که ذهاب ثلثین نشده با هم مخلوط شده و طبق اطلاق روایات با ذهاب ثلثین طهارت حاصل می‌شود.

مرحوم استاد خویی در این صورت به طور قطع حکم به طهارت نموده و در فرق بین این صورت با صورت اول می‌فرماید: در صورت اول فرض آن است که عصیر عنبی که ذهاب ثلثین شده ملاقات کرده با عصیر عنبی مغلی که ذهاب ثلثین نشده و بدین جهت متنجس شده است از طرفی دلیلی نداریم که عصیر عنبی که ذهاب ثلثین شده اگر نجاست عرضی بر آن عارض شود چنانچه مجدد ذهاب ثلثین شود نجاست عرضی آن زائل می‌شود «انما الاشکال في شمول أدلة مطهّرية التثليث بالغليان لمثل هذه النجاسة في العصير الغالي- اى المجتمعة من نجاستين ذاتية و عرضيّة- لما ذكرناه آنفا من ظهور اختصاصها بالنجاسة الذاتية الحاصلة بالغليان فقط دون ما إذا اجتمع فيه سببان للنجاسة أحدهما الغليان و الآخر ملاقاته لنجس آخر كالبول و نحوه، و إن صار المجموع نجاسة واحدة بالاندكاك» بر خلاف صورت سوم که عصير نجوشیده با عصیر جوشیده ملاقات کرده و متنجس به نجاست عرضی شده و با جوشیدن آن نجاست عرضی آن مندکّ در نجاست ذاتی شده و نجاست ذاتی آن هم با ذهاب ثلثین مرتفع شده است.

مرحوم استاد خویی اشکال نقضی به قائلین به نجاست نموده و می‌فرماید: اگر در این صورت قائل به نجاست شویم لازمه آن این است که عصیر عنبی به هیچ عنوان با ذهاب ثلثین قابل برای طهارت و حلیت نباشد زیرا اگر عصیر عنبی را روی اجاق بگذاریم طبعاً قسمت زیرین آن ابتدا می‌جوشد و با جوشش آن قسمت بالای آن هم بعداً به جوشش می‌آید حال اگر بگوییم ملاقات عصیر عنبی که ذهاب ثلثین نشده با عصیری که هنوز به جوش نیامده موجب نجاست آن می‌شود و با ذهاب ثلثین طاهر نمی‌شود لازمه این کلام آن است که عصیر عنبی به هیچ عنوان قابل برای طهارت و حلیت نباشد زیرا عصیر عنبی در بخش زیرین که ابتدا جوشیده با عصیر عنبی در بخش بالا که هنوز نجوشیده ملاقات کرده و مجموع آن نجس شده است.

کسانی که شغل آنان جوشاندن عصیر عنبی است معمولا ظرفی را که عصیر عنبی را در آن جوشانده و ذهاب ثلثین شده کاملاً تمیز و تخلیه نمی‌کنند و بعد از خارج کردن عصیرهایی که ذهاب ثلثین شده طبعاً مقداری از آن در ظرف باقی می‌ماند و دوباره داخل آن ظرف عصیر عنبی می‌ریزند تا ذهاب ثلثین شود حال اگر ملاقات این دو «عصیر عنبی که ذهاب ثلثین شده با عصیری که جوشیده نشده» مانع حلیت و طهارت شود ولو بعد از ذهاب ثلثین، لازمه آن این است که اجتناب از عصیر دومی که درست شده لازم باشد در حالی که سیره عملی متشرعه بر خلاف آن است.