درس خارج فقه استاد مصطفی اشرفی‌شاهرودی

این که مرحوم سید فرمود: «سركه‌ای که از انگور تهیه شده اگر ترشى آن زائل شود و آن را بجوشانند یا خود به خود غلیان پیدا کند حرام و نجس می‌شود» این کلام به اطلاقش صحیح نیست و منوط به آن است که بعد از فساد سرکه و زوال حموضت آن، عرفاً به آن اطلاق عصیر عنبی صادق باشد در این فرض حکم عصیر عنبی را دارد و با غلیان نجس و حرام می‌شود ولی اگر فرضاً بعد از زوال حموضت هم بر آن سرکه اطلاق شود ولو سرکه فاسد «ظاهراً مراد مرحوم سید همین فرض است زیرا فرمود: إذا زالت حموضة الخلّ العنبيّ» در این فرض دیگر حکم عصیر عنبی را ندارد تا با جوشیدن فاسد شود زیرا آنچه غلیان آن موجب حرمت و نجاست می‌شود عصیر عنبی است نه سرکه. از طرفی فرض آن است که به این مایع دیگر عصیر عنبی اطلاق نمی‌شود بلکه سرکه فاسد اطلاق می‌شود و دلیلی نداریم که جوشیدن سرکه فاسد موجب نجاست و حرمت آن می‌شود «هذا إذا صدق عليه عرفاً العصير أما لو صدق عليه الخل الفاسد فحاله حال الخل الصحيح في عدم حرمته بالغليان.»

مرحوم سیدنا الاستاد الخویی مساله را در دو مقام بررسی نموده است: مقام اول: آیا جوشیدن سرکه فاسد موجب نجاست و حرمت آن می‌شود یا خیر؟ مقام دوم: آیا حلیت و طهارت عصیر عنبی مغلی منحصر به ذهاب ثلثین است یا اگر قبل از ذهاب ثلثین تبدیل به سرکه هم بشود طاهر و حلال می‌شود.

مرحوم استاد خویی قبل از بررسی مساله نکته‌ای را بیان نموده و می‌فرماید: اما این که مرحوم سید تنها بحث از زوال حموضت خل تهیه شده از عصیر عنبی نمود و غلیان مجدد آن را موجب حرمت و نجاست آن دانست و بحث از عصیر زبیبی و تمری ننمود از این جهت است که غلیان در تمر و زبیب موجب نجاست و حرمت آن دو نمی‌شود زیرا آن دو آبی ندارند تا با غلیان نجس و حرام شوند اگر هم آبی از آنها خارج شود آب غذایی است که در آن جوشانده شده است که بحث آن قبلا گذشت.

اما این که مرحوم سید فرمود: جوشیدن مجدد سرکه فاسد موجب نجاست و حرمت آن می‌شود مگر اینکه دوباره ذهاب ثلثین شود یا تبدیل به سرکه شود این حرف کم لطفی است زیرا آنچه موجب برای حرمت و نجاست عصیر عنبی می‌شود حدوث غلیان به نحو صرف الوجود است که با اولین غلیان محقق می‌شود و اگر بعد از غلیان به جهت ذهاب ثلثین طاهر شد دیگر غلیان بعد از آن تأثیری در حرمت و نجاست آن نخواهد داشت. طبعاً ذهاب ثلثین مجدد آن هم اثری ندارد ضمن این که اگر منقلب به خل شده باشد بر آن عصیر عنبی صادق نیست تا حکم آن را داشته باشد و با غلیان نجس شود تا بگوییم طهارت و حلیت آن منوط به ذهاب ثلثین یا انقلاب مجدد آن به سرکه سالم است.

آیا حلیت و طهارت عصیر عنبی مغلی منحصر به ذهاب ثلثین است یا اگر تبدیل به سرکه هم بشود طاهر و حلال می‌شود همچنان که خمر اگر تبدیل به خل شود حلال و طاهر می‌شود از عبارت مرحوم سید استفاده می‌شود که اگر عصیر عنبی قبل از ذهاب ثلثین تبدیل به سرکه شود در این فرض هم حلال و طاهر می‌شود و اما ادله‌ای که برای حلیت و طهارت در فرض مزبور ذکر شده است:

و الخمر و العصير إن تخللا فباتفاق طهرا و حُلّلا

بنفسه أو بعلاج انقلب إن بقي الغالب فيه أو ذهب

اجماعات منقول إلی ما شاء الله فراوان است. بسیاری از این اجماعات به قول مرحوم شیخ انصاری در رسائل، مستند به یک روایت یا اصلی است که در نظر فقیه مسلم بوده است از طرفی اجماع محصل و اجماع تعبدی کاشف از قول معصوم هم نیست تا حجت باشد.

اگر خمر تبدیل به سرکه شود مسلّماً طاهر و حلال می‌شود پس به طریق اولی عصیر عنبی اگر تبدیل به سرکه شود حلال و طاهر خواهد شد و الا مستلزم مزید فرع بر اصل است و لازمه آن این است که شراب که از نجاسات است با تبدیل به خل طاهر شود ولی عصیر عنبی که نجاست آن عرضی است طاهر نشود پس ناگزیر باید در فرض انقلاب عصیر عنبی به خل، حکم به حلیت و طهارت آن بکنیم ولو این که ذهاب ثلثین نشده باشد.

قیاس انقلاب خمر به خل با انقلاب عصیر عنبی به خل، قیاس مع الفارق است زیرا خمر از نجاسات است و نجاست آن قائم به عنوان خمریت آن است و اگر عنوان خمریت آن بوسیله انقلاب به خل زائل شود حکم آن هم طبعاً مرتفع خواهد شد زیرا حرمت و نجاست روی عنوان خمریت رفته و بعد از تبدیل آن به سرکه عنوان خمریت زائل شده و خمری وجود ندارد تا محکوم به نجاست و حرمت باشد و اما نجاست عصیر عنبی مغلی نجاست عرضیه است که بر جسم و ذات موضوع مترتب شده است نه بر عنوان عصیر عنبی تا با تبدل عنوان عصیر عنبی به خل حکم آن هم زائل شود از طرفی عنوان جسمیت بعد از تبدل به خل باقی است و تغییر نکرده تا حکم آن تغییر پیدا کند اگر چه صورت نوعیه آن عوض شده است پس نجاست عرضی آن هم باقی خواهد ماند.