درس خارج فقه استاد مصطفی اشرفی‌شاهرودی

بحث ما در این بود که اگر بچه مراهق «یعنی بچه ممیزی که به حد بلوغ نرسیده ولی خوب و بد را می‌فهمد» اسلام بیاورد آیا اسلام او پذیرفته است تا احکام اسلام مثل: طهارت بدن، جواز تزویج با زن مسلمان و توارث از مسلمان... بر او جاری شود یا خیر اسلام وی پذیرفته نیست. تتمه‌ای از بحث باقی مانده که در بحث امروز در ضمن پنج مطلب به عرض می‌رسد:

اگر بچه‌ای که خوب و بد را می‌فهمد ولی به سن بلوغ نرسیده اظهار اسلام کند آیا به مقتضای حدیث رفع، اسلام او پذیرفته نیست یا خیر قاعده مزبور شامل او نمی‌شود و راه پذیرش اسلام برای او فراهم است. گاهی برخی از بچه‌ها به سنن بلوغ نرسیده‌اند ولی از نظر فهم و درک به ‌اندازه یک مرد بالغ عاقل 20ساله و بلکه گاه بهتر از او می‌فهمند.گفتار سنجیده آنان گواه بر این امر است. نمی‌توان چنین بچه ممیزی را که به سن بلوغ نرسیده ولی دارای شعور کامل است با بچه‌ای که به این مرحله از فهم نرسیده مقایسه کرد و به قول معروف هر دو را به یک چوب راند. اگر چنین فردی با تحقیق و بررسی فهمید که عقائد مسیحیّت یا یهودیّت یا غیر آن از ادیان الهی، در مسائل اعتقادی و غیر آن مثل: خداشناسی و تثلثیت مسیحیت... غلط و باطل است و گرایش به اسلام پیدا کرد سوال این است که آیا اسلام او پذیرفته است یا خیر؟

آیا طبق این روایت می‌توان گفت که اسلام صبی ممیز کالعدم است و پذیرفته نیست؟

مقتضای حدیث رفع القلم «رفع القلم عن الصبي حتى يحتلم» که در مقام امتان وارد شده آن است که احکامی که به ضرر صبی است رفع می‌شود که از جمله آنها احکام ثلاثه مزبور است بنابراین بچه مسلمانی که گرایش به کفر پیدا کرده مثل مرتد ملی است که احکام ثلاثه بر او جاری نمی‌شود البته اگر به سن بلوغ رسید و بر کفر خود باقی ماند بعید نیست که احکام ثلاثه مزبور بر او جاری شود.

المسألة الرابعه: لا يجب[2] على المرتدّ الفطري بعد التوبة تعريض نفسه للقتل[3] بل يجوز له[4] الممانعة منه[5] و إن وجب قتله على غيره.

سوال دیگری که در مرتد ملی بالغ مطرح است این که اگر کسی مرتد شود و ارتداد او برای حاکم ثابت نشود آیا بر خود او لازم است که خود را به حاکم شرع معرفی کند تا حکم قتل را درباره او جاری کند یا خیر؟

فردی که مرتد شده لازم نیست خود را در معرض قتل قرار دهد یا خود را برای کشتن به حاکم شرع معرفی کند. اگر بینه و بین الله توبه کند کافی است زیرا راه توبه همیشه به روی بندگان باز است. اما این که در روایت آمده که «فقد وجب قتله» این حکمی است که مربوط به حاکم شرع است ولی خود او تکلیفی ندارد که خودش را برای کشتن معرفی کند یا خود را در معرض قتل قرار دهد. مرحوم سید حکیم می‌فرماید: مقتضای اصل برائت، عدم وجوب تسلیم است بلکه به قول مرحوم استاد خویی اگر ممکن باشد می‌تواند فرار هم بکند.

آری اگر حاکم شرع مطلع شود و در صدد برآید که حکم قتل را درباره او اجرا کند در این فرض حق ندارد در مقابل حکمِ حاکم شرع مخالفت کند و با فرار خود مانع اجرای حکم شود زیرا مخالفت با حکمِ حاکم شرع در حقیقت مخالف با حکم امام و حکم الله است طبق مقبوله عمر بن حنظله که فرمود: «فَإِنِّي قَدْ جَعَلْتُهُ عَلَيْكُمْ حَاكِماً فَإِذَا حَكَمَ بِحُكْمِنَا فَلَمْ يَقْبَلْهُ مِنْهُ فَإِنَّمَا اسْتَخَفَّ بِحُكْمِ اللَّهِ وَ عَلَيْنَا رَدَّ وَ الرَّادُّ عَلَيْنَا الرَّادُّ عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلَى حَدِّ الشِّرْكِ بِاللَّهِ.»[6] «أَمَّا اَلْحَوَادِثُ اَلْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَی رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیکمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اَللَّهِ علیهم.»[7] در پیشامد‌های مهمّ اجتماعی به راویان حدیث «فقها و مجتهدین که آثار ما را نقل می‌کنند» مراجعه نمایید، آنان حجّت من بر شما و من حجّت خدا بر آنان هستم.

ولی اگر حاکم شرع مطلع نباشد معرفی خود برای اجرای حکم قتل واجب نیست مثل قضیه فردی که لواط کرده بود و خدمت امیرمومنان علی رسید و بعد از سه بار رفتن و برگشتن بالاخره در بار چهارم حضرت تصمیم گرفتند که حد را بر او جاری نمایند. بنابراین در جنایتی که حق الله است و حدی از حدود الهی بر آن مترتب می‌شود «نه جنایتی که حق الناس است» فرد می‌تواند بینه و بین الله توبه کند و خود را معرفی نکند بلکه مرحوم استاد خویی معتقد است در این مواردی که حق الناس مطرح نیست معرفی کردن خود برای اجرای حکم جائز نیست زیرا به منزله رسوا کردن خود است بلکه اگر ممکن باشد می‌تواند فرار هم بکند.