درس خارج فقه استاد اشرفی

«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ»

موضوع: کتاب طهارت، أحکام آب چاه.

قال السید الطباطبائی ره فی العروه: المسألة الاولی [في حكم ماء البئر المتّصل بالمادة] ماء البئر‌ ‌المتّصل بالمادة إذا تنجّس بالتغيير فطُهرُه بزواله و لو مِن قبل نفسه فضلاً عن نزول المطر عليه أو نزحه حتى يزول و لا يعتبر خروج ماء من المادة في ذلک.[1]

ترجمه: هر گاه آب چاهِ متّصل به ماده، متغیّر به یکی از اوصاف ثلاثه نجس شود تطهیر آن به زوال تغيّر است اگر چه تغییر به اوصاف نجس خود خود زائل شود تا چه رسد به این که زوال تغییر بواسطه بارش باران بر آن و يا نزح و كشيدن آب از چاه باشد و معتبر نيست خروج آب از ماده در تطهير آن.

آیا در تطهیر آب چاهی که متغیّر به یکی از اوصاف ثلاثه نجس شده، نزح خصوصیّت دارد یا این که زوال تغیّر اگر به غیر نزح هم حاصل شود ولو من قبل نفسه، موجب طهارت آب چاه می شود؟

بحث از عاصمیت ماء البئر گذشت مرحوم سید ره در مسأله أوّل می فرماید: آب چاه متغیّر به یکی از اوصاف ثلاثه نجس، تطهیر آن به زوال تغییر است ولو این که زوال تغییر من قِبَلِ نفسِه و بدون نزح باشد با این بیان اگر بواسطه وجود ماده و جوشش آب از چاه، اوصاف نجس خود به خود زائل شود آب چاه طاهر خواهد شد به اعتقاد مرحوم سید ره تطهیر آب چاه متغیّر به اوصاف نجس به چند چیز محقّق می شود: أوّل این که تغییر خود به خود زائل شود دوم این که متّصل به آب عاصم شود مثل آب جاری یا آب کر» و سوّم این که بوسیله نزح اوصاف نجس زائل شده و آب جدید جایگزین شود در نتیجه درت طهیر آب چاه نزح خصوصیّت ندارد بلکه زوال تغییر به هر طریقی که حاصل شود کافی در طهارت آن است.

فرع اول: آب چاهِ متغیّر به یکی از اوصاف ثلاثه نجس، تطهیر آن به زوال تغییر است اگر چه زوال تغییر خود به خود باشد به خلاف آب کر متغیر به یکی از اوصاف ثلاثه نجس که اگر زوال تغییر به اوصاف نجس در آن خود به خود باشد موجب طهارت آن نمی شود دلیل بر تطهیر آب چاه به صرف زوال تغییر، تعلیل مذکور در صحيحة ابن بزيع است که فرمود: ماءُ الْبِئْرِ وَاسِعٌ لَا يُفْسِدُهُ شَيْ‌ءٌ إِلَّا أَنْ يَتَغَيَّرَ رِيحُهُ أَوْ طَعْمُهُ فَيُنْزَحُ حَتَّى يَذْهَبَ الرِّيحُ وَ يَطِيبَ طَعْمُهُ لِأَنَّ لَهُ مَادَّةً.[2]

از این روایت إستفاده می شود که مدار در تطهیر آب چاه متغیر به اوصاف نجس، زوال تغییر و بازگشت بوی چاه به حالت اولیه آن است در نتیجه نزح خصوصیّت ندارد بلکه نزح مقدمه برای زوال تغییر است و زوال تغییر علت برای تطهیر آن است «العله یعمم و یخصص» در نتیجه آب چاه در حکم با آب کر فرق دارد و زوال تغییر در آن ولو من قبل نفسه موجب طهارت آن میشود و امر به نزح چنان که برخی گفته اند یا وجوب تعبّدی دارد و یا حمل بر استحباب می شود لکن این مطلب صحیح نیست چرا که در ضمن مباحث قبل گفتیم: روایات منزوحات بئر تقیّتاً صادر شده و با حمل بر استحباب سازگار نیست مگر این که از باب النظافه من الایمان باشد.

اشکال مرحوم شیخ انصاری ره: نزح تنها مقدّمیت ندارد تا این که دخیل در طهارت آب نباشد زیرا جمله «حَتَّى يَذْهَبَ الرِّيحُ وَ يَطِيبَ طَعْمُهُ» غایت برای نزح است نه علت برای طهارت و فرق است بین این که بگوییم جمله مذکور علت برای طهارت است که در این صورت مدار و ملاک در طهارت آب چاه زوال تغییر است با این بیان اگر بدون نزح هم تغییر زائل شود کافی در طهارت آن است و بین این که بگوییم جمله مذکور غایت برای نزح باشد در این صورت معنی این می شود که آن قدر باید نزح شود تا تغییر زائل شده و به حالت اولیه برگردد با این بیان نزح در تطهیر آب چاه خصوصیّت دارد و طهارت آب چاه بدون نزح حاصل نمی شود.

بیان أستاد خویی ره: به مقتضای تعلیل در صحیحه مذکور «لِأَنَّ لَهُ مَادَّةً» وجود ماده بعد از زوال تغییر ،کافی در طهارت آب چاه است ولو این که بدون نزح و من قبل نفسه باشد با این بیان نزح دخیل در طهارت نیست و آن چه سبب طهارت است وجود ماده در آب چاه است به عکس آب کر که زوال تغییر در آن سبب موجب طهارت نمی شود.

بیان مرحوم میرزا هاشم ره در مساله: طهارت و نجاست تعبّد محض نیست بلکه مقداری موکول به عرف شده است و از طرفی در نظر عرف ملاک در طهارت آب چاه، زوال تغییر است و چون نزح عرفاً موجب زوال تغییر و جایگزین شدن آب جدید می شود یکی از اسباب طهارت ذکر شده است زیرا معمولا با نزح آب جدید جایگزین می شود بنابراین اگر تغییر خود به خود زائل شود موجب طهارت آن نخواهد شد چرا که آب جدید جایگزین آن نمی شود و این که نزح در روایات سبب برای تطهیر ذکر شده برای آن است که اوصاف ثلاثه نجس بوسیله آن زائل شده و مقدمه برای جایگزین شدن آب طاهر می شود در نتیجه اگر خود به خود زائل شود این امر موجب طهارت آب چاه نمی شود با این بیان إمتزاج شرط است زیرا باید إمتزاج حاصل شود تا تغییر به اوصاف زائل شود بر این اساس بسیاری از فقها إمتزاج را شرط دانسته اند.