الرابع: النوم إلّا أن يتوضّأ أو يتيمّم إن لم يكن له الماء بدلًا عن الغسل؛

روایاتی در رابطه با امور مذکور، وارد شده‌اند که مرحوم شیخ حر عاملی (ره) در کتاب وسائل الشیعة، جلد اول، کتاب الطهارة، ابواب یازده، دوازده، نوزده، بیست، بیست و یکم و بیست و پنجم از ابواب جنابت و همچنین، جلد چهارم، کتاب الصلاة، باب47 از ابواب قراءة قرآن به این روایات اشاره کرده است.

البته اگر اجتنابِ از روی کراهت از بعضی از موارد مذکور، از باب قصد ورود باشد، یعنی گفته شود که شارع، به کراهت در این موارد حکم کرده است، گفته می‌شود که چنین اسنادی مشکل است چون نص معتبری وارد نشده است که بتوان روی آن حساب کرد و بعضی از مواردی که مرحوم سید (ره) آنها را برطرف کننده کراهت دانسته است نیز در نص و روایت معتبری نیامده است.

مرحوم صاحب جواهر (ره) در رابطه با کراهت اکل و شرب فرموده است: «بلا خلاف أجده بين الطائفة، بل في الغنية الإجماع عليه و نسبه في التذكرة إلى علمائنا و ما في الفقيه و الهداية من التعبير عن ذلك بلفظ (لا يجوز) محمول على الكراهة كما يشعر به تعليلهما بمخافة البرص و كذا ما في المقنع من النهي عن الأكل و الشرب للتعليل المذكور»[2] .

ایشان فرموده است که خلافی در کراهت اکل و شرب بر جنب، بین طایفه شیعه اثنی عشریه نیست، بلکه در غنیه بر این مطلب ادعای اجماع شده است و مرحوم علامه (ره) نیز در تذکره این مطلب را به علمای شیعه نسبت داده است و آنچه با تعبیر «لایجوز» در فقیه و هدایة آمده است، بر کراهت حمل می‌شود، کما اینکه تعلیلشان به خوف بَرَص، بر کراهت دلالت می‌کند [، چون در بعضی از روایات آمده است که اکل و شرب؛ با حالت جنابت، خوف برص و پیسی را در پی دارد] و همچنین، آنچه که از نهی از اکل و شرب به خاطر تعلیل مذکور، در مقنع آمده است.

دلیل اصلی کراهت اکل و شرب، روایاتی از جلمه روایات ذیل‌اند؛

«وَضَح»، کنایه از بَرَص و پیسی است.

‌

غسل الجنابة مستحبّ نفسيّ و واجب غيريّ للغايات الواجبة و مستحبّ غيري للغايات المستحبّة و القول بوجوبه النفسي ضعيف...[7] .

مرحوم سید (ره) نوشته است که غسل جنابت، مستحب نفسی است و برای غایات واجب [، مثل نماز]، جنبه واجب غیری پیدا می‌کند و برای غایات مستحب [، مثل نوافل]، جنبه استحباب غیری پیدا می‌کند و قول به وجوب نفسیِ غسل جنابت، ضعیف است.

بحثی در محبوبت غسل جنابت در شرع مقدس اسلام نیست. خداوند متعال فرموده است: ﴿...إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ﴾[8] ؛ خداوند متعال توبه کنندگان و متطهّرین را دوست می‌دارد. بنابراین، غسل جنابت نزد خداوند متعال محبوب است و دلیل این محبوبیت، این است که غسل جنابت، طهارت محسوب می‌شود و کسی که غسل جنابت انجام می‌دهد، متطهّر و پاکیزه می‌شود.

آیا غسل جنابت، محبوبیت نفسی دارد یا محبوبیت غیری دارد؟

معروف و مشهور این است که غسل جنابت، واجب غیری است، لکن مرحوم ابن حمزه (ره) از متقدّمین، مرحوم علّامه (ره) از متوسطین، مرحوم اردبیلی (ره)، مرحوم صاحب مدارک (ره) و مرحوم صاحب ذخیره (ره) از متأخرین مخالف این سخن می‌باشند.