موضوع: فصلٌ فی حکم دائم الحدث/کیفیت نماز خواندن دائم الحدث/-

بحث در مسأله 630 بود. عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، بر مسلوس و مبطون واجب نیست که برای قضاء تشهد و سجده فراموش شده، وضو بگیرند، بلکه همان وضویی که برای نماز گرفته بود و تشهد و سجده را در آن نماز فراموش کرده بود، برای خواندن قضای تشهد و سجده کفایت می‌کند، همچنین وضوی نمازی که در آن شک کرده است، برای خواندن نماز احتیاط کفایت می‌کند، هرچند که احتیاط [مستحب] این است که شخص برای نماز احتیاط دوباره وضو بگیرد، البته باید مراعات شود که فاصله زیادی بین نماز احتیاط و نمازی که خوانده است ایجاد نشود و همچنین، از قبله روی برنگرداند. اما وضوی نماز واجب برای نماز مستحب کفایت نمی‌کند، بلکه شرط است که شخص برای هر دو رکعت نماز مستحبی که می‌خواند، وضو بگیرد [، مثلاً اگر شخص بخواهد بعد از نماز مغرب نماز غفلیه بخواند باید وضو بگیرد و نمی‌تواند با وضویی که نماز مغرب را خوانده است، نماز غفلیه را بخواند].

نظر مرحوم سید (ره) در رابطه با کفایت وضوی نماز واجب برای نماز مستحب این است که وضویی که شخص مسلوس و مبطون برای نماز واجب گرفته است، برای خواندن نماز مستحبی که بعد از آن می‌خواند، کفایت نمی‌کند، بنابراین شخص باید برای نماز مستحبی که می‌خواند دوباره وضو بگیرد.

از آنچه در جلسات گذشته مطرح شد، به دست می‌آید که بر خلاف نظر مرحوم سید (ره)، به نظر می‌رسد که در فرض مذکور، لازم نیست که شخص برای نماز مستحب مجدداً وضو بگیرد چون همان‌طور که گفته شد وضوی شخص مسلوس و مبطون با حدث غیر اختیاری باطل نمی‌شود و حتی گفته شد که نمازهای متعدد را می‌تواند با همان وضوی واحد انجام بدهد.

شاید دلیل حکم مذکور در کلام مرحوم سید (ره) این باشد که طبق نظر مرحوم سید (ره)، وضو نسبت به نماز واحد به وسیله حدث نقض نمی‌شود، یعنی وضویی که شخص گرفته است برای انجام نماز واحد کفایت می‌کند و حدث آن را نقض نمی‌کند ولی برای نمازهای بعدی باید دوباره وضو بگیرد لذا برای نماز مستحبی که شخص می‌خواهد بخواند باید مجدداً وضو بگیرد.

بنابراین، طبق مبنای مختار، وضوی شخص مسلوس و مبطون با حدث غیر اختیاری باطل نمی‌شود لذا شخص با همان وضویی که نماز واجبش را خوانده است، می‌تواند نماز مستحب را نیز بخواند و نیازی به وضوی مجدد نیست، مگر اینکه از انسان حدث اختیاری صادر شود که در این صورت باید دوباره وضو بگیرد، ولی طبق مبنای مرحوم سید (ره) که معتقد است که وضوی شخص مسلوس و مبطون نسبت به نماز واحد مجزی است و اگر حدث غیر اختیاری از او صادر شود همان نماز نقض نمی‌شود، عرض می‌شود که شخص برای خواندن نماز مستحبی باید دوباره وضو بگیرد.

مسأله 631: «يجب على المسلوس التحفّظ من تعدّي بوله بكيس فيه قطن أو نحوه و الأحوط غسل الحشفة قبل كلّ صلاة و أمّا الكيس فلا يلزم تطهيره و إن كان أحوط و المبطون أيضاً إن أمكن تحفّظه بما يناسب يجب، كما أنّ الأحوط تطهير المحلّ أيضاً إن أمكن من غير حرج‌»[1] .

به نظر مرحوم سید (ره)، بر مسلوس واجب است که خودش را از تعدّی بولش، به وسیله کیسه‌ای که در آن پنبه و امثال آن هست، حفظ کند و احتیاط [مستحب] این است که قبل از هر نماز سر آلت را بشوید [و بعد آن را در کیسه‌ای که پنبه و امثال آن، در آن قرار داده شده است، قرار دهد] و اما تطهیر کیسه لازم نیست؛ هرچند که احتیاط [مستحب] این است که کیسه را قبل از نماز تطهیر کند. مبطون نیز اگر امکان تحفظ با چیزی که مناسب است را داشته باشد، واجب است که خودش را از تعدّی غائط حفظ کند، کما اینکه احتیاط [مستحب] این است که اگر تطهیر محل غائط بدون عُسر و حرج ممکن باشد، محل غائط را نیز همانند محل بول تطهیر کند.

دلیل حکم مذکور، مبنی بر وجوب تحفظ مسلوس از تعدّی بول، اشتراط نماز به طهارت خَبَثیه است- طهارت دو گونه است؛ طهارت حدثیه که عبارت از وضو، غُسل و تیمم است و طهارت خبثیه که عبارت از شستن نجاستِ موجود در بدن یا لباس است- بنابراین، چون طهارت از خبث، شرط نماز است بر مسلوس واجب است که بدن و لباس خود را از سرایت و تعدّی نجاست بول، حفظ کند و این تحفظ به این نحو است که سر آلت را در کیسه‌ای که پنبه و امثال آن، در آن هست، قرار دهد تا بول به بدن و لباسش اصابت نکند. در روایاتی؛ مثل حسنه ابن حازم [عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ؛ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع): الرَّجُلُ يَعْتَرِيهِ الْبَوْلُ وَ لَا يَقْدِرُ عَلَى حَبْسِهِ قَالَ: فَقَالَ لِي: «إِذَا لَمْ يَقْدِرْ عَلَى حَبْسِهِ فَاللَّهُ أَوْلَى بِالْعُذْرِ يَجْعَلُ خَرِيطَةً»[2] ] و موثقه سماعه [عَنْ سَمَاعَةَ؛ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَخَذَهُ تَقْطِيرٌ مِنْ قُرْحِهِ إِمَّا دَمٌ وَ إِمَّا غَيْرُهُ، قَالَ: «فَلْيَضَعْ [ فی نسخة «فلیصنع»] خَرِيطَةً وَ لْيَتَوَضَّأْ وَ لْيُصَلِّ، فَإِنَّمَا ذَلِكَ بَلَاءٌ ابْتُلِيَ بِهِ، فَلَا‌يُعِيدَنَّ إِلَّا مِنَ الْحَدَثِ الَّذِي يُتَوَضَّأُ مِنْهُ»[3] ] امر به قرار دادن پارچه، به همین مطلب اشاره دارد که شخص باید پارچه‌ای را بر روی آلت قرار ‌دهد تا مانع از تعدّی بول به بدن و لباس شود مگر اینکه گفته شود که اوامری که در روایات آمده‌اند ارشادی می‌باشند و حاکی از این می‌باشند که شخص باید مواظب باشد که بدن و لباسش در حال نماز خواندن آلوده نشود و این اوامر، مولوی نیستند تا گفته شود که عدم سرایت بول در فرض مذکور، شرط صحت نماز است زیرا بدن و لباس شخص مورد نظر [مسلوس] غالباً نجس است و این‌گونه نیست که با یک بار شستن، مسأله حل شود لذا امری که در دو روایت مذکور، آمده است، ارشادی است.

تنها چیزی که ممکن است که گفته شود این است که مسأله لزوم تحفظ و تخفیف نجاست به حسب مقدور، مورد نظر شارع است، یعنی هر چه نجاست کمتر باشد، بهتر است و در نتیجه، شخص با نجاست کمتری نماز می‌خواند و این به خاطر عموم ادله مانعیت نجاست برای نماز است لذا هر چه انسان بتواند نجاست را تخفیف بدهد و نجاست کمتری به بدن و لباسش سرایت کند با ادله مانعیت نجاست برای نماز سازگاری بیشتری دارد، در نتیجه تا جایی که ممکن است شخص باید نجاست را برطرف کند و با نجاست کمتری نمازش را بخواند و روایات نیز به همین مطلب اشاره دارند.

مرحوم صاحب جواهر (ره) فرموده است که بر مسلوس لازم است که از تعدّی نجاست به بدن یا لباسش تحفّظ کند؛ به این صورت که آلت را در پارچه‌ای یا کیسه‌ای قرار دهد و جماعتی از اصحاب نیز به این مطلب تصریح کرده‌اند، بلکه در جامع المقاصد به تمام اصحاب نسبت داده شده است و حتی بر این مسأله [وجوب تحفظ از تعدّی نجاست به بدن یا لباس] ادعای اجماع شده است. مؤید این مطلب، احتیاط در عبادات است، یعنی احتیاط کردن در عبادات موافق‌تر با مراد است[4] .

سؤال: وظیفه شخص نسبت به شستن حشفه (سر آلت) چیست؟

پاسخ: مرحوم سید (ره) فرموده است که احتیاط مستحب این است که شخص قبل از نماز حشفه را بشوید، ولی نظر مختار این است که أقوی عدم وجوب شستن حشفه است چون در روایاتی که در این رابطه وارد شده‌اند [با اینکه در مقام بیان بوده‌اند] هیچ تعرضّی نسبت به شستن حشفه مطرح نشده است و از اینکه تعرضی نسبت به شستن حشفه در این روایات مطرح نشده است، نتیجه گرفته می‌شود که شستن حشفه و محل نجاست لازم نیست، لکن از باب اینکه احتیاط در هر حالتی نیکو است، شستن حشفه قبل از نماز منعی ندارد.

مرحوم آیت الله خویی (ره) فرموده است که نجاستی که در اثناء نماز عارض می‌شود؛ چه بول باشد و چه غائط باشد، مانعیتی ایجاد نمی‌کند و این به خاطر امری است که در روایات آمده است که شخص پارچه‌ای را بر محل قرار می‌دهد و همان‌گونه که در روایت منصور بن حازم [که ذکر شد] آمده است «فَاللَّهُ أَوْلَى بِالْعُذْرِ يَجْعَلُ خَرِيطَةً»، خداوند متعال اولی به پذیرش عذر است نسبت به کسی که قدرت بر حبس بول ندارد، لازم نیست که شخص در اثناء نماز بول یا غائط را ازاله کند.

اما آیا ازاله نجاست قبل از نماز لازم است یا لازم نیست؟

عرض می‌شود که مقتضای اطلاقات ادله دال بر اشتراط طهارت بدن و لباس نمازگزار، وجوب ازاله نجاست است و عفو از نجاست قبل از شروع نماز، به حسب روایات ثابت نیست و اگر عفوی مطرح شده است به اثناء نماز مربوط می‌شود، یعنی اگر در اثناء نماز بول و غائط از مسلوس و مبطون خارج شود و تطهیر آن برای شخص عُسر و حرج داشته باشد، تطهیر آن واجب نیست و اینکه در رابطه با مسلوس و مبطون به عدم انتقاض طهارت به وسیله بول و غائط حکم شد، به معنای عفو از نجاست قبل از شروع نماز نیست.