موضوع: فصلٌ فی غسل الجنابة/ موجبات جنابت/-

و هي تحصل بأمرين الأوّل: «خروج المنيّ و لو في حال النوم أو الاضطرار و إن كان بمقدار رأس إبرة، سواء كان بالوطء أو بغيره، مع الشهوة أو بدونها، جامعاً للصفات أو فاقداً لها، مع العلم بكونه منيّاً و في حكمه الرطوبة المشتبهة الخارجة بعد الغسل مع عدم الاستبراء بالبول...»[1] .

به نظر مرحوم سید (ره)، غسل جنابت با دو امر حاصل می‌شود؛

اولین موردی که موجب وجوب غسل جنابت می‌شود، خروج منی است، هرچند که خروج منی در حال خواب باشد یا شخص، مضطر به خروج منی شده باشد، هرچند که خروج، به اندازه سر سوزن باشد، اعم از اینکه [منی] به وطی یا غیر وطی خارج شود و با شهوت یا بدون شهوت خارج شود، جامع صفات باشد یا فاقد صفات باشد، با علم به منی بودن آن [، یعنی ملاک اصلی این است که شخص علم به منی بودن آن مایعی که خارج شده است، داشته باشد که اگر به منی بودن آن علم داشته باشد، خصوصیات دیگر مهم نیست]. رطوبت مشتبهه به منی که بعد از غسل و عدم استبراء به بول، [از انسان] خارج شود نیز در حکم منی است.

مطالب مذکور، مبنی بر حصول جنابت به وسیله منی و خصوصیاتی که برای آن ذکر شد، محل خلاف و اشکال نیست، بلکه عده‌ای همان‌گونه که مرحوم محقق (ره) در معتبر مطرح کرده است، ادعای اجماع کرده‌اند که یکی از موجبات حصول جنابت، خروج منی با خصوصیات مذکور است.

روایت اول: صحیحه محمد بن مسلم: مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا (ع)؛ قَالَ: «الْغُسْلُ فِي سَبْعَةَ عَشَرَ مَوْطِناً إِلَى أَنْ قَالَ: وَ غُسْلُ الْجَنَابَةِ فَرِيضَةٌ»[2] .

روایت دوم: موثقه سماعة: عَنْ سَمَاعَةَ؛ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الرَّجُلِ يَنَامُ وَ لَمْ يَرَ فِي نَوْمِهِ أَنَّهُ احْتَلَمَ فَوَجَدَ فِي ثَوْبِهِ وَ عَلَى فَخِذِهِ الْمَاءَ، هَلْ عَلَيْهِ غُسْلٌ؟ قَالَ: «نَعَمْ»[3] .

سؤال: آیا وجوب غسل جنابت با انزال الماء، اختصاص به مردان دارد یا اعم از زن و مرد است، یعنی آیا فقط مردان جنب می‌شوند و غسل جنابت بر آنها واجب می‌شود یا اینکه زنان نیز جنب می‌شوند و غسل جنابت بر آنان واجب می‌شود؟

پاسخ: مرحوم صاحب مدارک (ره) بر اینکه در جنابت، بین مرد و زن فرقی نیست و هر دو جنب می‌شوند، ادعای اجماع کرده است.

روایاتی که در این رابطه وارد شده‌اند دو دسته‌اند که دسته اول بر عدم فرق بین مرد و زن دلالت دارند، لکن دسته دوم روایات بر این که جنابت فقط مختص به مرد است و زن را شامل نمی‌شود، دلالت دارند، در نتیجه طبق روایات دسته دوم، زن با صرف انزال [و بدون جماع] جنب نمی‌شود و لذا غسل جنابت بر او واجب نمی‌شود.

روایات دسته اول، متعددند که روایات ذیل از آن جمله‌اند؛

روایت اول: صحیحه حلبی: عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ تَرَى فِي الْمَنَامِ مَا يَرَى الرَّجُلُ، قَالَ: «إِنْ أَنْزَلَتْ فَعَلَيْهَا الْغُسْلُ وَ إِنْ لَمْ تُنْزِلْ فَلَيْسَ عَلَيْهَا الْغُسْلُ»[4] .

روایت دوم: عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِيِّ؛ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا (ع) عَنِ الرَّجُلِ يَلْمِسُ فَرْجَ جَارِيَتِهِ حَتَّى تُنْزِلَ الْمَاءَ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُبَاشِرَ يَعْبَثُ بِهَا بِيَدِهِ حَتَّى تُنْزِلَ، قَالَ: «إِذَا أَنْزَلَتْ مِنْ شَهْوَةٍ فَعَلَيْهَا الْغُسْلُ»[5] .

روایت سوم: صحیحه محمد بن اسماعیل بن بزیع: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ؛ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا (ع) عَنِ الرَّجُلِ يُجَامِعُ الْمَرْأَةَ فِيمَا دُونَ الْفَرْجِ وَ تُنْزِلُ الْمَرْأَةُ هَلْ عَلَيْهَا غُسْلٌ؟ قَالَ: «نَعَمْ»[6] .

از سه روایت مذکور، استفاده می‌شود که در حصول جنابت به وسیله انزال، فرقی بین مرد و زن نیست و زن نیز همانند مرد با صرف انزال الماء جنب می‌شود، هرچند دخولی صورت نگرفته باشد.

مرحوم شیخ صدوق (ره) معتقد است که زن اگر محتلم شد، غسل بر او واجب نمی‌شود[7] .

به نظر می‌رسد که کلام مرحوم شیخ صدوق (ره) مستند به روایاتی باشد که در حصول جنابت به وسیله انزال بین مرد و زن فرق قائل شده‌اند.

روایات دسته دوم که بین مرد و زن در حصول جنابت به وسیله انزال، تفاوت قائل شده‌اند و بر این که غسل جنابت با انزال، بر زن واجب نمی‌شود، دلالت دارند، متعددند که روایات ذیل از آن جمله‌اند؛

روایت اول: صحیحه عمر بن اذینه: عَنْ‌ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ؛ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع): الْمَرْأَةُ تَحْتَلِمُ فِي الْمَنَامِ فَتُهَرِيقُ الْمَاءَ الْأَعْظَمَ، قَالَ: «لَيْسَ عَلَيْهَا غُسْلٌ»[8] .

روایت دوم: صحیحه محمد بن مسلم: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ؛ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ (ع) كَيْفَ جُعِلَ عَلَى الْمَرْأَةِ إِذَا رَأَتْ فِي النَّوْمِ أَنَّ الرَّجُلَ يُجَامِعُهَا فِي فَرْجِهَا الْغُسْلُ وَ لَمْ يُجْعَلْ عَلَيْهَا الْغُسْلُ إِذَا جَامَعَهَا دُونَ الْفَرْجِ فِي الْيَقَظَةِ فَأَمْنَتْ، قَالَ: «لِأَنَّهَا رَأَتْ فِي مَنَامِهَا أَنَّ الرَّجُلَ يُجَامِعُهَا فِي فَرْجِهَا فَوَجَبَ عَلَيْهَا الْغُسْلُ وَ الْآخَرُ إِنَّمَا جَامَعَهَا دُونَ الْفَرْجِ فَلَمْ يَجِبْ عَلَيْهَا الْغُسْلُ لِأَنَّهُ لَمْ يُدْخِلْهُ وَ لَوْ كَانَ أَدْخَلَهُ فِي الْيَقَظَةِ وَجَبَ عَلَيْهَا الْغُسْلُ أَمْنَتْ أَوْ لَمْ تُمْنِ»[9] .

در روایت مذکور، راوی از امام باقر (ع) سؤال کرده است که چرا اگر زن در خواب ببیند که با مردی هم‌بستر شده است باید غسل کند، ولی اگر در بیداری از طریق غیر فرج با مرد مجامعت کند و منی از او خارج شود، غسل بر او واجب نیست؟ آن حضرت (ع) در پاسخ فرمود که وجوب غسل در موردی که زن، مردی را در خواب ببیند که با او هم‌بستر شده است به خاطر این است که زن در خواب دیده است که مرد از طریق فرج با او مجامعت کرده است، ولی در موردی که در بیداری و از طریقی غیر از فرج با زن مجامعت شود و منجر به خروج منی از او شود، دخولی در فرج صورت نگرفته است لذا غسل بر او واجب نیست، چرا که اگر در بیداری دخول صورت گیرد، غسل بر زن واجب می‌شود، چه منی از او خارج شود و چه منی از او خارج نشود.

بحث جلسه آینده: بقیه روایات و بررسی آنها، ان‌شاءالله، در جلسه آینده ذکر خواهد شد.