موضوع:فصل فی غسل الجنابة/موجبات جنابت/جماع

خلاصه جلسه گذشته

سخن در موجبات جنابت بود. عرض شد که دو چیز موجب جنابت و به تبع آن، وجوب غسل می‌شوند که اولی خروج مَنی و دومی جماع است. عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، دومین چیزی که موجب جنابت می‌شود، جماع است، هرچند که انزالی صورت نگیرد ولو حشفه یا مقداری از آلت که قطع شده است و به اندازه حشفه باشد در قُبل یا دُبر داخل شود.

بحث مذکور از چند جهت مورد بررسی قرار گرفته است؛

جهت اول، این است که جماع که از آن به التقاء الختانین [، یعنی دخول ذَکر در فرج زن] تعبیر شده است، بنفسه موجب غسل می‌شود، هرچند انزالی صورت نگیرد ولو حشفه یا مقداری از آلت که قطع شده است و به اندازه حشفه است در قُبل یا دُبر داخل شود.

مرحوم صاحب جواهر (ره) بر حکم مذکور، ادعای اجماع محصل و منقول کرده است و حتی فرموده است که این مطلب از حد استفاضه گذشته است و متواتر است. روایات متعددی نیز در این رابطه وارد شده‌اند که روایات ذیل از آن جمله‌اند؛

روایت اول: صحیحه ابن بزیع: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ يَعْنِي ابْنَ بَزِيعٍ؛ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا (ع) عَنِ الرَّجُلِ يُجَامِعُ الْمَرْأَةَ قَرِيباً مِنَ الْفَرْجِ فَلَا يُنْزِلَانِ، مَتَى يَجِبُ الْغُسْلُ؟ فَقَالَ: «إِذَا الْتَقَى الْخِتَانَانِ فَقَدْ وَجَبَ الْغُسْلُ»، فَقُلْتُ: الْتِقَاءُ الْخِتَانَيْنِ هُوَ غَيْبُوبَةُ الْحَشَفَةِ؟ قَالَ: «نَعَمْ»[1] .

روایت دوم: صحیحه محمد بن مسلم: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا (ع)؛ قَالَ: سَأَلْتُهُ مَتَى يَجِبُ الْغُسْلُ عَلَى الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ؟ فَقَالَ: «إِذَا أَدْخَلَهُ فَقَدْ وَجَبَ الْغُسْلُ وَ الْمَهْرُ وَ الرَّجْمُ»[2] .

روایت سوم: مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِيسَ فِي آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ كِتَابِ النَّوَادِرِ لِأَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ الْبَزَنْطِيِّ صَاحِبِ الرِّضَا (ع)؛ قَالَ: سَأَلْتُهُ مَا يُوجِبُ الْغُسْلَ عَلَى الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ؟ فَقَالَ: «إِذَا أَوْلَجَهُ أَوْجَبَ الْغُسْلَ وَ الْمَهْرَ وَ الرَّجْمَ»[3] .

روایت چهارم: صحیحه زراره: عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع)؛ قَالَ: جَمَعَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ أَصْحَابَ النَّبِيِّ (ص)، فَقَالَ: مَا تَقُولُونَ فِي الرَّجُلِ يَأْتِي أَهْلَهُ فَيُخَالِطُهَا وَ لَا يُنْزِلُ؟ فَقَالَتِ الْأَنْصَارُ: الْمَاءُ مِنَ الْمَاءِ وَ قَالَ الْمُهَاجِرُونَ: إِذَا الْتَقَى الْخِتَانَانِ فَقَدْ وَجَبَ عَلَيْهِ الْغُسْلُ فَقَالَ عُمَرُ لِعَلِيٍّ (ع): مَا تَقُولُ يَا أَبَا الْحَسَنِ؟ فَقَالَ عَلِيٌّ (ع): «أَ تُوجِبُونَ عَلَيْهِ الْحَدَّ وَ الرَّجْمَ وَ لَا تُوجِبُونَ عَلَيْهِ صَاعاً مِنْ مَاءٍ إِذَا الْتَقَى الْخِتَانَانِ فَقَدْ وَجَبَ عَلَيْهِ الْغُسْلُ» فَقَالَ عُمَرُ: الْقَوْلُ مَا قَالَ الْمُهَاجِرُونَ وَ دَعُوا مَا قَالَتِ الْأَنْصَارُ[4] .

زراره از امام باقر (ع) نقل کرده است که روز عمر بن خطاب اصحاب پیامبر (ص) را جمع کرد و گفت که درباره شخصی که با همسرش جمع شده است، ولی انزال نکرده است، چه می‌گویید؟ انصار گفتند که غسل، به واسطه انزال واجب می‌شود [و چون انزالی صورت نگرفته است، پس غسل واجب نیست] و مهاجرین گفتند که اگر ذَکر مرد با فرج زن ملاقات کند [و حداقل به مقدار حشفه داخل فرج زن شود]، غسل بر او واجب می‌شود، پس عمر به امام علی (ع) عرض کرد که یا أباالحسن شما چه می‌گویی؟ امام علی (ع) فرمود که چگونه است که اگر شخصی با غیر همسرش هم‌بستر شود، حد و رجم (سنگ‌سار) را بر او واجب می‌کنید، ولی غسل را بر او واجب نمی‌کنید؟ سپس آن حضرت (ع) فرمود که اگر التقاء ختانان صورت گیرد و به مقدار حشفه داخل فرج شود، غسل بر او واجب می‌شود [کنایه از اینکه صرف دخول موجب وجوب غسل می‌شود و انزال، ملاک برای وجوب غسل نیست]، پس عمر گفت که سخن، سخن مهاجرین است [، یعنی سخن مهاجرین که با کلام امام علی (ع) مطابق است، پذیرفته است] و سخن انصار را [که ملاک وجوب غسل را انزال دانستند،] رها کنید.

چهار روایت مذکور، مؤید کلام مرحوم سید (ره) می‌باشند که جماع، موجب جنابت می‌شود هرچند که به مقدار حشفه داخل شده باشد و انزالی نیز صورت نگرفته باشد. پس ملاک برای صدق جنابت، التقاء ختانین و دخول آلت مرد در فرج زن است، هرچند دخول، به مقدار حشفه باشد و لازم نیست که انزالی صورت گیرد، بلکه صرف دخول حشفه موجب جنابت و در نتیجه، وجوب غسل می‌شود.

روایاتی نیز وجود دارند که بعضی از آنها بر تلازم غسل با حدّ و مهر دلالت دارند، یعنی اگر شخص عملی انجام دهد که موجب وجوب پرداخت مهر یا اجرای حدّ شود، غسل جنابت نیز واجب می‌شود [چون لزوم حدّ و مهر مربوط به جماع است، یعنی با تحقق جماع، در بعضی از موارد (مجامعت با همسر)، پرداخت مهر واجب می‌شود و در بعضی از موارد (مجامعت با اجنبی)، حدّ جاری می‌شود].

از اطلاق کتاب نیز همین مطلب استفاده می‌شود. خداوند متعال فرموده است: ﴿...أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً...﴾[5] يا با زنان آميزش جنسى داشته‌ايد، و در اين حال، آب (براى وضو يا غسل) نيافتيد، با خاك پاكى تيمّم كنيد... .

از اطلاق آیه مذکور، استفاده می‌شود که صرف جماع و آمیزش با زن، موجب وجوب غسل می‌شود و لازم نیست که حتماً انزال صورت گیرد تا جنابت محقق شود و غسل واجب گردد.

از مجموع روایاتی که ذکر شد به ضمیمه آیه مذکور، نتیجه گرفته می‌شود که جماع، عِدل مَنی و انزال است و موجب تحقق جنابت و وجوب غسل می‌گردد.

روایاتی نیز وارد شده‌اند که وجوب غسل را متوقف بر انزال دانسته‌اند، یعنی از این روایات استفاده می‌شود که جنابت در فرضی محقق می‌شود که انزال صورت بگیرد و در آن فرض غُسل جنابت واجب می‌شود که این روایات با روایات چهارگانه‌ای که به آنها اشاره شد، منافات دارند چون در آن روایات چهارگانه، وجوب غسل متوقف بر انزال الماء نشده بود و صرف دخول به مقدار حشفه موجب جنابت و وجوب غسل می‌شد.

روایات ذیل از جمله روایاتی می‌باشند که تحقق جنابت و وجوب غسل را متوقف بر انزال دانسته‌اند؛

روایت اول: عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ مُصْعَبٍ؛ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ: «كَانَ عَلِيٌّ لَايَرَى فِي الْمَذْيِ وُضُوءاً وَ لَا غَسْلًا مَا أَصَابَ الثَّوْبَ مِنْهُ إِلَّا فِي الْمَاءِ الْأَكْبَرِ»[6] .

روایت دوم: عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ؛ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الرَّجُلِ يَرَى فِي الْمَنَامِ حَتَّى يَجِدَ الشَّهْوَةَ وَ هُوَ يَرَى أَنَّهُ قَدِ احْتَلَمَ فَإِذَا اسْتَيْقَظَ لَمْ يَرَ فِي ثَوْبِهِ الْمَاءَ وَ لَا فِي جَسَدِهِ، قَالَ: «لَيْسَ عَلَيْهِ‌ الْغُسْلُ»، قَالَ: «كَانَ عَلِيٌّ (ع) يَقُولُ: "إِنَّمَا الْغُسْلُ مِنَ الْمَاءِ الْأَكْبَرِ فَإِذَا رَأَى فِي مَنَامِهِ وَ لَمْ يَرَ الْمَاءَ الْأَكْبَرَ فَلَيْسَ عَلَيْهِ غُسْلٌ"»[7] .

ظاهراً این دو روایت، با چهار روایتی که بر تحقق جنابت و وجوب غسل به صرف دخول به مقدار حشفه و عدم لزوم انزال در تحقق جنابت، دلالت دارند، منافات دارند، لکن عرض می‌شود که این دو روایت، صلاحیت مقابله با روایات چهارگانه‌ای که به آنها اشاره شد را ندارند که توضیح آن، ان‌شاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد.