موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الخلل /فراموشی تکبیرة الاحرام حال قیام

اما در مورد کسی که قیام در حال تکبیرة الاحرام را فراموش کرده است بدین معنی که اگر وظیفه اش این است که تکبیره الاحرام را در حال ایستاده بگوید سهواً در حال نشسته بگوید نمازش باطل می باشد همان معنایی که برای رکن در نماز گفته شده است که ترک آن عمداً و سهواً مبطل است این حکم و مورد اتفاق تسالم اصحاب می باشد مضافاً بر این که موثقه عمّار بر آن دلالت دارد.

موثقه عمّار:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقٍ عَنْ عَمَّارٍ فِی حَدِیثٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ وَجَبَتْ عَلَیْهِ صَلَاةٌ مِنْ قُعُودٍ فَنَسِیَ حَتَّی قَامَ وَ افْتَتَحَ الصَّلَاةَ وَ هُوَ قَائِمٌ ثُمَّ ذَکَرَ قَالَ یَقْعُدُ وَ یَفْتَتِحُ الصَّلَاةَ وَ هُوَ قَاعِدٌ [وَ لَا یَعْتَدَّ بِافْتِتَاحِهِ الصَّلَاةَ وَ هُوَ قَائِمٌ] و کَذَلِکَ إِنْ وَجَبَتْ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ مِنْ قِیَامٍ فَنَسِیَ حَتَّی افْتَتَحَ الصَّلَاةَ وَ هُوَ قَاعِدٌ فَعَلَیْهِ أَنْ یَقْطَعَ صَلَاتَهُ وَ یَقُومَ فَیَفْتَتِحَ الصَّلَاةَ وَ هُوَ قَائِمٌ وَ لَا یَقْتَدِیَ بِافْتِتَاحِهِ وَ هُوَ قَاعِدٌ.[1]

ترجمه: (عمار در حدیثی گوید سوال کردم از امام صادق (ع) راجع به شخصی که بر او واجب بود نشسته نماز بخواند پس فراموش کرد و ایستاد و نماز را افتتاح نمود در حالی که ایستاده بود بعداً متذکر شد پاسخ فرمود: بنشیند و نماز را افتتاح کند در حالی که نشسته است و اعتنا نکند به افتتاحی که در حال قیام واقع شده است اگر بر او واجب بود که نماز را ایستاده بخواند پس فراموش کرد و تکبیرة الاحرام گفت در حالی که نشسته بود تکلیف آن است که نمازش را قطع کند و به ایستد و نماز را افتتاح نماید در حالی که ایستاده است

اما در مورد ترک قیام متصل به رکوع به این معنا که فرضا رکوع را فراموش کرده در حال فرو رفتن به سجده یا در حال نشستن سهوی متذکر شود و به حالت قوسی و خمیده به رکوع برگردد نمازش باطل است زیرا که قیام متصل به رکوع را هر چند سهواً ترک کرده است

این حکم نیز مورد اتفاق اصحاب می باشد مضافاً بر اینکه بیام متصل به رکوع داخل در مفهوم رکوع است زیرا رکوع اطلاق می‌شود به انحناء از قیام بنابراین اخلال به این قیام در واقع اخلال به رکوع است و ترک رکوع سهواً هم موجب بطلان صلاة می باشد زیرا که یکی از مستثنیات حدیث «لاتعاد» است.

مَسئَلَة: لَوْ نَسِىَ الرَّكْعَهَ الْأخِيرَةِ فَذَكَرَها بَعْدَ التَّشَهُدِ قَبْلَ التَّسْلِيمِ قامَ وَأتى بِها وَ لَوْ ذَكَرَها بَعْدَ التَّسْلِيمِ الْواجِبِ قَبْلَ فِعْلِ ما يُبْطِلَ الصَّلاةَ عَمْداً وَ سَهْواً قامَ وَ أتَمَّ وَ لَوْ ذَكَرَها بَعْدَهُ إسْتَأنَفَ الصَّلاةَ مِنْ رَأسٍ مِنْ غَيْرِ فَرْقٍ بَيْنَ الرُّباعِيَّةِ وَ غَيْرِها وَ كَذا لَوْ نَسِيَ أزْيَدُ مِنْ رَكْعَةٍ.

ترجمه: ( هرگاه رکعت آخر نماز را فراموش کند و بعد از تشهد و قبل از سلام متذکر شود برخیزد و رکعت باقی مانده را به جا آورد و همچنین اگر بعد از سلام واجب و پیش از انجام فعلی که باطل میکند نماز را اعم از عمدی و سهوی آنها متذکر شود بایستی به ایستد و نمازش را تمام کند و اگر بعد از انجام فعلی که عمدی و سهوی آن موجب بطلان نماز است متذکر شود، بایستی نماز را از سر بگیرد بدون این که فرقی بین نماز چهار رکعتی و غیر آن باشد و همینطور اگر بیش از یک رکعت را فراموش کند).

شرح: در فرع اول از این مسئله هیچ خلافی نیست عدم بطلان نماز بلکه واجب است رکعت اخیر را فراموش کرده به جا آورد و دوباره تشهد را بخوانند و نمازش را به ترتیب معمول تمام نماید زیرا زیادتی تشهد سهواً موجب بطلان نماز نیست به دلیل حدیث «لا تعاد»

در فرع دوم که رکعت اخیر را فراموش کرده و بعد از سلام واجب و قبل از انجام فعلی که موجب بطلان نماز است عمدی و سهوی آن، متذکر شده است در اینجا حکم به عدم بطلان و صحت نماز میشود زیرا اولاً سلام در غیر محل آن واقع شده است سهواً و بنابراین موجب قطع نماز و خروج از آن نمی باشد ثانیاً به دلیل حدیث لاتعاد که شامل تسلیم سهوی هم می شود ثالثاً موثقه عمار.

موثقه عمار:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ فِی حَدِیثٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ صَلَّی ثَلَاثَ رَکَعَاتٍ وَ هُوَ یَظُنُّ أَنَّهَا أَرْبَعٌ فَلَمَّا سَلَّمَ ذَکَرَ أَنَّهَا ثَلَاثٌ قَالَ یَبْنِی عَلَی صَلَاتِهِ مَتَی مَا ذَکَرَ وَ یُصَلِّی رَکْعَةً وَ یَتَشَهَّدُ وَ یُسَلِّمُ وَ یَسْجُدُ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ وَ قَدْ جَازَتْ صَلَاتُهُ.[2]

ترجمه: ( عمار در حدیثی نقل کرده است که از امام صادق سوال کردم راجع به شخصی که سه رکعت نماز به جا آورده است در حالی که گمان کرده که چهار رکعت خوانده است و پس از سلام‌دادن متذکر شده که سه رکعت بوده است در پاسخ فرمود بنا بگذارد بر نمازش زمانی که متذکر شد و یک رکعت نماز را بخواند و تشهد و سلام را بگوید و دو سجده سهو به جا آورد و نمازش صحیح است).

در فرع سوم که رکعتی را ترک کرده و پس از تسلیم و انجام فعلی که عمدی آن نماز را باطل می کند نه سهوی مانند تکلم در هنگام نماز در اینجا مشهور قائل به عدم بطلان و صحت نماز شده‌اند به لحاظ نصوصی که بر آن دلالت دارند

صحیحه ابن الحجاج:

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الرَّجُلِ یَتَکَلَّمُ نَاسِیاً فِی الصَّلَاةِ یَقُولُ أَقِیمُوا صُفُوفَکُمْ فَقَالَ یُتِمُّ صَلَاتَهُ ثُمَّ یَسْجُدُ سَجْدَتَیْنِ الْحَدِیثَ.[3]

ترجمه: ( عبدالرحمان بن حجاج نقل کرده که سوال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که در نمازش از روی فراموشی تکلم کرده و گفته است صفوف را مرتب نمایید در پاسخ فرمود نمازش را تمام کند و دو سجده به جا آورد)

صحیحه محمد بن مسلم:

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ بُرَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (ع) فِی رَجُلٍ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ مِنَ الْمَکْتُوبَةِ

فَسَلَّمَ وَ هُوَ یَرَی أَنَّهُ قَدْ أَتَمَّ الصَّلَاةَ وَ تَکَلَّمَ ثُمَّ ذَکَرَ أَنَّهُ لَمْ یُصَلِّ غَیْرَ رَکْعَتَیْنِ فَقَالَ یُتِمُّ مَا بَقِیَ مِنْ صَلَاتِهِ وَ لَا شَیْءَ عَلَیْهِ.[4]

ترجمه: ( محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل کرده است در مورد شخصی که دو رکعت نماز واجب را به جا آورده و سلام داده است و به تصور این که نماز را تمام کرده و تکلّم نموده است سپس متذکر شده که فقط دو رکعت به جا آورده است، پس حضرت فرمود مابقی نماز را تمام کند و چیزی بر او نمی باشد).