موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الخلل /فراموشی غیر رکن

مسئلة:

لَوْ نَسيَ ما عَدَا الاَرْكانِ مِن أجزاءِ الصَّلاةِ لَم تَبطُلْ صَلاتُهُ وَ حينَئِذٍ فَإنْ لَم يَبْقَ مَحَلَّ التَّدارُكِ وَجَبَ عَلَيهِ سَجْدَتا السَّهوِ لِلنَّقيصَةِ وَ فِي نِسيانِ السَّجدَةِ الْواحِدَةِ وَ التَّشَهُّدِ يَجِبُ قَضائُها اَيضاً بَعدَ الصَّلاةِ قَبلَ سَجدَتَيِ السَّهوِ، وَ اِنْ بَقِىَ مُحَلُّ التَّدارُكِ وَجَبَ العَوْدُ لِلتَّدارُكِ ثُمَّ الإتْيانُ بِما هُوَ مُرَتَّبٌ عَلَيهِ مِمّا فَعَلَهُ سابِقاً وَ سَجدَتا السَّهوِ لِكُلِّ زِيادَةٍ.

ترجمه: ( اگر فراموش کند غیر از ارکان از اجزاء نماز را نمازش باطل نیست و در این حالت چنانچه محل تدارک باقی نباشد واجب است دو سجده سهو به جا آورد به جهت نقصانی که ایجاد شده است و در مورد فراموشی یک سجده و تشهد واجب است آنها را بعد از نماز و قبل از دو سجده سهو قضا نماید و اگر محل تدارک باقی باشد واجب است برگردد برای تدارک سپس آن چه را که به دنبال آن مترتب است و قبلا انجام داده به جا آورد و دو سجده سهو برای زیادتی بیاورد).

شرح: به دلیل حدیث لا تعاد در صورتی که اجزا غیر ارکان نسیانا ترک شود نماز باطل نخواهد بود البته مواردی با دلیل خاص از حدیث لاتعاد خارج می‌شود مانند نیت و تکبیرة الاحرام هرچند از موارد پنجگانه مستثنا در حدیث لاتعاد نباشد همان طور که در فروع گذشته ذکر شد.

اما در سایر اجزاء غیر ارکان که نسیانا ترک شده با تمسک به اطلاق حدیث لا تعاد حکم به صحت آنها میگردد پس اگر محل تدارک باقی باشد بر می گردد و تدارک می کند و چنانچه محل تدارک باقی نیست نماز را ادامه داده و چیزی بر عهده وی نخواهد بود به جز دو سجده سهو به خاطر نقصانی که ایجاد شده است اکنون بایستی توجه داشت که دو مورد از اجزاء غیر ارکان یعنی سجده واحده و تشهد اگر نسیانا فراموش شود و محل تدارک گذشته باشد لازم است بعد از نماز و قبل از انجام دو سجده سهو آن را قضا کند.

ابتدا در مورد یک سجده فراموش شده و لزوم قضای آن بعد از نماز نصوصی را متذکر می شویم

صحیحه اسماعیل بن جابر

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغَیْرَةِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍعَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ نَسِیَ أَنْ یَسْجُدَ السَّجْدَةَ الثَّانِیَةَ حَتَّی قَامَ فَذَکَرَ وَ هُوَ قَائِمٌ أَنَّهُ لَمْ یَسْجُدْ قَالَ فَلْیَسْجُدْ مَا لَمْ یَرْکَعْ فَإِذَا رَکَعَ فَذَکَرَ بَعْدَ رُکُوعِهِ أَنَّهُ لَمْ یَسْجُدْ فَلْیَمْضِ عَلَی صَلَاتِهِ حَتَّی یُسَلِّمَ ثُمَّ یَسْجُدُهَا فَإِنَّهَا قَضَاءٌ [1]

ترجمه: ( اسماعیل بن جابر از امام صادق(ع) نقل کرده است در مورد شخصی که فراموش کرده است سجده دوم را به جا آورد تا وقتی که ایستاده و آنگاه متذکر شده که سجده را بجا نیاورده در حالی که ایستاده است، حضرت فرمودند: سجده را به جا آورد تا وقتی که به رکوع نرفته است پس اگر رکوع رفت و آنگاه متذکر شد که سجده را بجا نیاورده است نمازش را ادامه دهد تا سلام دهد سپس سجده را به جا آورد، پس همان قضا می باشد).

خبر ابوبصیر

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَمَّنْ نَسِیَ أَنْ یَسْجُدَ سَجْدَةً وَاحِدَةً فَذَکَرَهَا وَ هُوَ قَائِمٌ قَالَ یَسْجُدُهَا إِذَا ذَکَرَهَا مَا لَمْ یَرْکَعْ فَإِنْ کَانَ قَدْ رَکَعَ فَلْیَمْضِ عَلَی صَلَاتِهِ فَإِذَا انْصَرَفَ قَضَاهُ.[2]

ترجمه: ( ابوبصیر گوید سوال کردم از او راجع به کسی که فراموش کرده سجده واحده را به جا آورد پس در حالی که ایستاده متذکر شد، فرمود: سجده را به جا آورد اگر متذکر شد قبل از رکوع پس اگر به رکوع رفت پس نمازش را ادامه دهد و پس از تمام شدن نماز آن را قضا نماید).

شایان ذکر است که سند این روایت از طریق مرحوم شیخ به لحاظ محمد بن سنان ضعیف است لکن همین روایت از طریق مرحوم صدوق به سند صحیح نقل شده است.

موثقه عمّار:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقٍ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنْ رَجُلٍ نَسِیَ سَجْدَةً فَذَکَرَهَا بَعْدَ مَا قَامَ وَ رَکَعَ قَالَ یَمْضِی فِی صَلَاتِهِ وَ لَا یَسْجُدُ حَتَّی یُسَلِّمَ فَإِذَا سَلَّمَ سَجَدَ مِثْلَ مَا فَاتَهُ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یَذْکُرْ إِلَّا بَعْدَ ذَلِکَ قَالَ یَقْضِی مَا فَاتَهُ إِذَا ذَکَرَهُ.[3]

ترجمه: (عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده است در حدیثی که سوال نمود از آن حضرت راجع به شخصی که فراموش کرده سجده ای را پس متذکر شده آن را بعد از آنکه ایستاده و رکوع کرده است، فرمود: نمازش را ادامه دهد و سجده را به جا نیاورد تا سلام دهد، پس وقتی سلام داد سجده ای مانند آنچه فوت شده انجام دهد، گفتم اگر متذکر نشد مگر بعد از آن، فرمود: هرگاه متذکر شد، قضای آنچه فوت شده را به جا آورد).

خبر علی بن جعفر

عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَذْکُرُ أَنَّ عَلَیْهِ السَّجْدَةَ یُرِیدُ أَنْ یَقْضِیَهَا وَ هُوَ رَاکِعٌ فِی بَعْضِ صَلَاتِهِ کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ یَمْضِی فِی صَلَاتِهِ فَإِذَا فَرَغَ سَجَدَهَا.[4]

ترجمه: (علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر(ع) نقل کرده که: سوال کردم از آن حضرت راجع به شخصی که متذکر شد که بر عهده او سجده ای است و می‌خواهد آن را قضا کند درحالیکه راکع در بعض نمازش، چگونه عمل نماید؟ فرمود: نمازش را ادامه دهد پس هرگاه فارغ شد، آن سجده را به جا آورد).