موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الشكوك /شک در نماز دو و سه رکعتی

فَصْلٌ: فِي الشَّكِ فِي الرَّكَعاتِ

مَسألَهٌ (1): اَلشُّكُوكُ الْمُوجِبَةُ لِبُطْلانِ الصَّلاةِ ثَمانِيَهٌ،

أحَدُها: اَلشَّكُ فِي الصَّلاةِ الثُّنائِيَةِ کَالصُّبْحِ وَ صَلاةِ السَّفَرِ

ألثّاني: ألشَّکُ فِي الثُّلاثِیَةِ کَالْمَغْرِبِ

ترجمه: (فصل، شک در رکعات).

مسئله اول: شک های موجب بطلان نماز هشت مورد می باشد، یکی از آنها شک در نماز دو رکعتی است مانند نماز صبح و نماز در سفر، دوم شک در نماز سه رکعتی مانند نماز مغرب)

شرح: منظور از این که شک موجب بطلان نماز است، بقاءاً نه حدوثاً می باشد، زیرا بعضی از مبطلات به مجرد حدوث، مبطل است مانند (حدث) و بعضی مانند همین مورد شک، چنانچه فکر کند و رفع شک از او گردد و به یقین مبدل شود نمازش صحیح است اما در صورتیکه که شک ادامه یابد، ادامه نماز و اتمام آن به حال شک جایز نیست و نماز باطل می باشد.

در مورد بطلان نماز هرگاه شک در نماز دو رکعتی و سه رکعتی عارض گردد، خلاف و اشکالی نیست بعضی هم ادعای اجماع بر آن نموده اند البته نسبت خلاف به مرحوم صدوق داده شده است که ایشان قائل به تخییر بین بناء بر اقل و بین استیناف بوده است و به هرحال حکم به بطلان، قول مشهور می باشد.

و اما نصوصی که مستند این قول هستند:

صحیحه حفص بن البختری

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا شَکَکْتَ فِی الْمَغْرِبِ فَأَعِدْ وَ إِذَا شَکَکْتَ فِی الْفَجْرِ فَأَعِدْ.[1]

ترجمه: (حفص بن البختری و غیر او از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه در نماز مغرب شک نمودی پس اعاده کن و هرگاه در نماز فجر شک کردی، پس اعاده نما).

صحیحه علاء

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَشُکُّ فِی الْفَجْرِ قَالَ یُعِیدُ قُلْتُ الْمَغْرِبِ قَالَ نَعَمْ وَ الْوَتْرِ وَ الْجُمُعَةِ مِنْ غَیْرِ أَنْ اَسْاَلَهُ.[2]

ترجمه: (علاءاز امام صادق نقل کرده است که سوال کردم از آن حضرت راجع به شخصی که شک در نماز صبح نموده است؟ فرمود: اعاده کند، گفتم در نماز مغرب؟ فرمود بلی و نماز وتر و جمعه، بدون این که از آن حضرت سوال نموده باشم).

موثقه سماعه

وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ (الْحَضْرَمِیِّ) عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ السَّهْوِ فِی صَلَاةِ الْغَدَاةِ قَالَ إِذَا لَمْ تَدْرِ وَاحِدَةً صَلَّیْتَ أَمْ ثِنْتَیْنِ فَاَعِدِ الصَّلَاةَ مِنْ أَوَّلِهَا وَ الْجُمُعَةُ أَیْضاً إِذَا [3] سَهَا فِیهَا الْإِمَامُ فَعَلَیْهِ أَنْ یُعِیدَ الصَّلَاةَ لِأَنَّهَا رَکْعَتَانِ وَ الْمَغْرِبُ إِذَا سَهَا فِیهَا فَلَمْ یَدْرِ کَمْ رَکْعَةً صَلَّی فَعَلَیْهِ اَنْ یُعِیدَ الصَّلَاةَ.

ترجمه: ( سماعه نقل کرده است که سوال کردم از او راجع به شک در نماز صبح؟ فرمود هرگاه نمیدانی یک رکعت نماز خوانده یا دو رکعت نماز را اعاده کن از اول آن و نماز جمعه همچنین هر گاه امام شک کرد در آن پس بر او است که نماز را اعاده نماید زیرا که آن دو رکعت می باشد و نماز مغرب هرگاه شک کرد در آن پس نمی داند چند رکعت خوانده است پس بر اوست که نماز را اعاده نماید).

از نصوصی که ذکر شد استفاده می شود که شک در رکعات نماز صبح و مغرب و جمعه و نماز در سفر، موجب بطلان نماز است و از خصوص موثقه سماعه و تعلیل مذکور در آن (لِأَنَّهَا رَکْعَتَانِ) معلوم می‌شود که شک در رکعات عموم نمازهای دو رکعتی موجب بطلان نماز خواهد بود.

(نکته): سماعه از جمله راویانی است که بسیاری از روایات او مضمره هستند، اما غالب علماء، آنها را پذیرفته اند و اضمار در آنها را مضر ندانسته اند، هرچند بعضی هم آن را باعث ضعف روایت شمرده اند.

از لحاظ کلی هم نسبت به روایات مضمره گفته شده که چنانچه راوی از روات ثقه و برجسته و معروف باشد، اضمار در روایت وی ضرری ندارد و در غیر این صورت موجب ضعف خواهد بود.

مرحوم محقق خوئی(ره) در شرح سماعه بن مهران آورده اند که وی از اجلِّه و معاریف راویان بوده است.[4]