موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الشكوك /شک بین یک و بیشتر

الثالث: اَلشَّکُ بَیْنَ الْواحِدَةِ وَ الْاَزْیَد

ترجمه: (سوم شک بین یک رکعت و بیشتر).

شرح: در اینجا یک طرف شک یک رکعت است و طرف دیگر بیش از یک رکعت.

در خصوص شک بین یک رکعت و دو رکعت هیچ خلاف و اشکالی نیست، همانگونه که قبلاً هم متذکر شدیم، تنها مورد، نسبتی است که به مرحوم صدوق داده شده که عبارت از تخییر بین بنابر اقل و استیناف و اصل این نسبت هم ثابت نمی باشد.

نصوصی که در خصوص شک بین یک و دو وارد شده است و دلالت بر بطلان نماز و وجوب اعاده دارد:

صحیحه زراره

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ لَا یَدْرِی وَاحِدَةً صَلَّی أَمْ ثِنْتَیْنِ قَالَ یُعِیدُ [1]

ترجمه: (زراره از یکی از دو امام معصوم «امام باقر(ع) یا امام صادق(ع)» نقل کرده است که گفتم به ایشان شخصی نمی داند آیا یک رکعت نماز بجا آورده یا دو رکعت؟ فرمود: اعاده نماید).[2]

صحیحه محمد بن مسلم

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یُصَلِّی وَ لَا یَدْرِی وَاحِدَةً صَلَّی أَمْ ثِنْتَیْنِ قَالَ یَسْتَقْبِلُ حَتَّی یَتَیَقَّنَ أَنَّهُ قَدْ أَتَمَّ وَ فِی الْجُمُعَةِ وَ فِی الْمَغْرِبِ وَ فِی الصَّلَاةِ فِی السَّفَرِ .

ترجمه: ( محمد بن مسلم نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به شخصی که نماز می‌خواند و نمی‌داند آیا یک رکعت نماز به جا آورده یا دو رکعت؟ فرمود: دوباره بخواند تا یقین کند که نماز را کامل انجام داده است و در نماز جمعه و نماز مغرب و نماز در سفر).

صحیحه رفاعه

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ رِفَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ لَا یَدْرِی أَ رَکْعَةً صَلَّی أَمْ ثِنْتَیْنِ قَالَ یُعِیدُ .[3]

ترجمه: (رفاعه گوید: سوال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که نمی داند آیا یک رکعت نماز خوانده یا دو رکعت؟ فرمود: اعاده نماید).

موثقه سماعه

عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ إِذَا سَهَا الرَّجُلُ فِی الرَّکْعَتَیْنِ الْأَوَّلَتَیْنِ مِنَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ فَلَمْ یَدْرِ وَاحِدَةً صَلَّی أَمْ ثِنْتَیْنِ فَعَلَیْهِ أَنْ یُعِیدَ الصَّلَاةَ .[4]

ترجمه: (سماعه نقل کرده که فرمود: اگر شخص سهو نمود در دو رکعت اول از نماز ظهر و عصر پس نمی داند یک رکعت خوانده یا دو رکعت، حضرت فرمود: بر اوست که نماز را اعاده نماید).

در نقطه مقابل روایاتی دیگر هستند که دلالت بر بناء بر اقل دارند:

موثقه عبدالله ابن ابی یعفور

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ لَا یَدْرِی أَ رَکْعَتَیْنِ صَلَّی أَمْ وَاحِدَةً فَقَالَ یُتِمُّ بِرَکْعَةٍ .[5]

ترجمه: (عبدالله بن ابی یعفور نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به شخصی که نمی داند آیا دو رکعت نماز بجا آورده یا یک رکعت؟ فرمود: تمام کند نمازش را به رکعت دیگر).

خبر حسین بن ابی العلا

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ لَا یَدْرِی أَ رَکْعَتَیْنِ صَلَّی أَمْ وَاحِدَةً قَالَ یُتِمُّ [6]

ترجمه: ( حسین بن ابی العلاء نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال نمودم راجع به شخصی که نمیداند آیا دو رکعت نماز خوانده یا یک رکعت؟ فرمود: نماز را تمام نماید).

روایت عبدالرحمان بن حجاج

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ الرَّبِیعِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ ع قَالَ فِی الرَّجُلِ لَا یَدْرِی أَ رَکْعَةً صَلَّی أَمِ اثْنَتَیْنِ قَالَ یَبْنِی عَلَی الرَّکْعَةِ [7]

ترجمه: (عبدالرحمان بن حجّاج از ابی ابراهیم(ع) نقل کرده است که راجع به شخصی که نمیداند آیا یک رکعت خوانده یا دو رکعت؟ آن حضرت فرمود: بنا را بر یک رکعت بگذارد).

توضیح: این دسته از روایات در خصوص شک بین یک و دو که دلالت بر بناء بر اقل دارد و موافق با مذهب عامّه است، حمل بر تقیه می‌شود و قابل اعتماد نمی باشد، در مقابل نصوصی که قبل از این ها ذکر شد که برخلاف قول عامه بوده و دال بر بطلان نماز و وجوب اعاده می باشد؛ مضافاً بر این که از مصادیق سنت قطعیه شمرده شده است.

و اما چنانچه یک طرف شک یک رکعت و طرف دیگر، دو و سه یا دو و سه و چهار یا مانند اینها باشد.

نصوصی که در این‌باره وارد شده است و دلالت بر بطلان نماز دارد:

صحیحه عبدالله بن ابی یعفور

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ إِذَا شَکَکْتَ فَلَمْ تَدْرِ أَ فِی ثَلَاثٍ أَنْتَ أَمِ اثْنَتَیْنِ أَمْ فِی وَاحِدَةٍ أَمْ فِی أَرْبَعٍ فَأَعِدْ وَ لَا تَمْضِ عَلَی الشَّکِّ [8]

ترجمه: (عبدالله بن ابی یعفور از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه شک کردی و نمی دانی آیا در رکعت سوم هستی یا رکعت دوم یا رکعت اول یا رکعت چهارم، پس اعاده کن و به شک خود ادامه نده).

صحیحه زراره

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع کَانَ الَّذِی فَرَضَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی الْعِبَادِ عَشْرَ رَکَعَاتٍ وَ فِیهِنَّ الْقِرَاءَةُ وَ لَیْسَ فِیهِنَّ وَهْمٌ یَعْنِی سَهْواً فَزَادَ رَسُولُ اللَّهِ ص سَبْعاً وَ فِیهِنَّ الْوَهْمُ وَ لَیْسَ فِیهِنَّ قِرَاءَةٌ فَمَنْ شَکَّ فِی الْأُولَیَیْنِ أَعَادَ حَتَّی یَحْفَظَ وَ یَکُونَ عَلَی یَقِینٍ وَ مَنْ شَکَّ فِی الْأَخِیرَتَیْنِ عَمِلَ بِالْوَهْمِ [9]

ترجمه: (زراره نقل کرده است که امام باقر(ع) فرمود: آن چیزی که خداوند بر بندگان واجب نموده بود ده رکعت بود «پنج دو رکعتی» و در آن قرائت قرار داشت و وَهم «به معنای سهو» در آن رکعات جایی نداشت پس رسول خدا(ص) هفت رکعت بر آن افزود و در این ها وَهم وجود داشت و قرائت در آن نبود پس اگر کسی شک در دو رکعت اولی نماید، بایستی اعاده کند تا به خاطر بسپارد و بر یقین باشد و کسی که شک در دو رکعت اخیره نماید به وَهم عمل نماید. (طبق دستور شاکّ عمل کند).