موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الشكوك /شک بین دو و بیشتر قبل از اکمال سجدتین

اَلرّابِع: اَلشَّكُ بَيْنَ الْاِثْنَتَينِ وَ الْاَزْيَد قَبْلَ اِكْمالِ السَّجْدَتَينِ

ترجمه: (چهارم، شک بین دو و بیشتر، قبل از اکمال سجدتین)

یکی از شکوک مبطل نماز، شک بین دو و بیشتر قبل از کامل شدن دو سجده می باشد

شرح: هیچ گونه اشکال و خلافی فی الجمله در این مورد نیست و روایات متعدد بر آن دلالت دارند و تعدادی از آنها را قبلاً متذکر شده ایم، بعضی متضمن عدم دخول شک و لزوم سلامت رکعتین الاولتین از شک می باشد و بعضی تصریح دارد که، دو رکعت اول از مصادیق فرض الله است و ناگزیر بایستی حفظ و یقین نسبت به آنها حاصل گردد.

صحیحه زراره

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) کَانَ الَّذِی فَرَضَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی الْعِبَادِ عَشْرَ رَکَعَاتٍ وَ فِیهِنَّ الْقِرَاءَةُ وَ لَیْسَ فِیهِنَّ وَهْمٌ یَعْنِی سَهْواً فَزَادَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) سَبْعاً وَ فِیهِنَّ الْوَهْمُ وَ لَیْسَ فِیهِنَّ قِرَاءَةٌ فَمَنْ شَکَّ فِی الْأُولَیَیْنِ أَعَادَ حَتَّی یَحْفَظَ وَ یَکُونَ عَلَی یَقِینٍ وَ مَنْ شَکَّ فِی الْأَخِیرَتَیْنِ عَمِلَ بِالْوَهْمِ.[1]

ترجمه: (زراره نقل کرده است که امام باقر(ع) فرمود: آنچه خداوند واجب فرمود بر بندگان ده رکعت بود و در آنها قرائت قرار داشت و وهم یعنی سهو در آنها نبود، پس رسول خدا هفت رکعت اضافه فرمود و در آنها وهم هست و قرائت نیست، پس کسی که در دو رکعت اول شک کند بایستی نماز را اعاده نماید تا حفظ کند و بر یقین باشد و کسی که در دو رکعت اخیره شک نمایند به اقتضای وهم عمل نماید).

همانطور که قبلا توضیح دادیم، شک در دو رکعت اول، اعاده لازم دارد تا حفظ و یقین حاصل گردد.

صحیحه فضل بن عبدالملک

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ قَالَ: قَالَ لِی إِذَا لَمْ تَحْفَظِ الرَّکْعَتَیْنِ الْأَوَّلَتَیْنِ فَأَعِدْ صَلَاتَکَ.[2]

ترجمه: (فضل بن عبدالملک نقل کرده است که به من فرمود: هرگاه دو رکعت اول را درحفظ نداشتی پس نمازت را اعاده کن).
صحیحه ابی بصیر

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا سَهَوْتَ فِی الْأَوَّلَتَیْنِ فَأَعِدْهُمَا حَتَّی تُثَبِّتَهُمَا.[3]

ترجمه: (ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه در دو رکعت اول شک کردی، پس اعاده کن آنها را تا برای تو ثابت و قطعی شود).

خبر عَنْبَسَة بن مُصْعَب

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ مُصْعَبٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا شَکَکْتَ فِی الرَّکْعَتَیْنِ الْأَوَّلَتَیْنِ فَأَعِدْ.[4]

ترجمه: (عَنْبَسَة بن مُصعب نقل کرده است که امام صادق(ع) به من فرمود: هرگاه شک کردی در دو رکعت اول پس اعاده کن).

مرحوم مصنف و دیگر فقها گفته‌اند این حکم در صورتی است که، شک قبل از اکمال سجدتین باشد و این قید را از آن جهت ذکر می‌کنند که، عروض شک از محدوده رکعتین اول خارج نشده باشد، زیرا تا اکمال سجدتین واقع نشده فراغ از رکعت تحقق نیافته است و تا فراغ محقق نشده باشد، عروض شک در رکعتین اولتین صدق می کند که حکم آن بطلان و وجوب اعاده نماز خواهد بود. اما چنانچه شک بعد از اکمال سجدتین عارض شد، می‌توان گفت دو رکعت اول از عروض شک محفوظ مانده و شک نسبت به زائد بر آن است، پس حکم به صحت میشود.

اَلْخامِسُ: اَلشَّكُ بَيْنَ الاِثْنَتَينِ وَ الْخَمْسِ أوِ الْأزْيَدِ وَ إنْ كانَ بَعْدَ الْإكْمال

ترجمه: (پنجم شک بین دو و پنج یا بیشتر، هرچند بعد از اکمال دو سجده باشد).

شرح: شک در این فرع چنانچه قبل از اکمال سجدتین باشد، در واقع فرع بر مسئله قبلی است و اشکالی در بطلان نماز نخواهد بود، به جهت نصوصی که دلالت داشت بر لزوم سلامت دو رکعت اول از شک و اما چنانچه عروض شک، بعد از اکمال سجدتین باشد، که در این صورت هم حکم به بطلان نماز می شود، زیرا شارع مقدس در شک در رکعات، زمانی که دو رکعت اول تمام باشد، بناء را بر اکثر می‌گذارد، لکن مانحن فیه، بناء بر اکثر، معنایش بناء به پنج و بیشتر است، که طبعا موجب بطلان نماز خواهد بود و اما این که گفته شود، بناء بر اکثر مختص جایی است که اکثر صحیح باشد، فلذا در اینجا بایستی استصحاب جاری نمود و به اقتضای آن، بناء را بر اقل نهاد، در پاسخ گوییم: نص دال بر بطلان است و با وجود آن محلی برای رجوع به اصل نخواهد بود.

السّادِسُ: اَلشَّكُ بَيْنَ الثَّلاثِ وَ السِّتِّ اَوِ الْاَزْيَدِ

السّابِعُ: اَلشَّكُ بَيْنَ الْاَربَعِ وَ السِّتِّ اَوِ الْاَزيَدِ

ترجمه: ( ششم: شک بین سه و شش یا بیشتر

هفتم: شک بین چهار و شش یا بیشتر)

شرح: همانگونه که در مورد شک بین دو و پنج یا بیشتر گفتیم، شارع مقدس در شک در رکعات بناء را بر اکثر می گذارد و در این دو مورد هم طبعاً، بناء بر اکثر و نتیجه‌اش بطلان نماز خواهد بود.

اَلثّامِنُ: اَلشَّكُ بَيْنَ الرَّكَعاتِ بِحَيْثُ لَمْ يَدْرِ كَمْ صَلّى

ترجمه: ( شک بین رکعات به گونه ای که، نمی داند چند رکعت خوانده است).

شرح: در مورد کسی که نمی داند چند رکعت خوانده است و شاکّ بین تمام رکعات می باشد، چنین شکی هم موجب بطلان نماز است، بنابر آنچه معروف بین فقها است و بلکه بعضی هم آن را اجماعی دانستند.

از لحاظ نص هم مستند آن صحیحه صفوان می باشد.

صحیحه صفوان

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ(ع) قَالَ: إِنْ کُنْتَ لَا تَدْرِی کَمْ صَلَّیْتَ وَ لَمْ یَقَعْ وَهْمُکَ عَلَی شَیْ ءٍ فَأَعِدِ الصَّلَاةَ.[5]

ترجمه: (صفوان نقل کرده است از حضرت ابوالحسن(ع) که فرمود: اگر نمی دانی چند رکعت نماز خوانده ای و گمان تو به هیچ چیز واقع نمی شود، پس اعاده کن نماز را).