موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الشكوك /شکوک صحیحه 2

و اما احتیاطاتی که مرحوم مصنف در این مسئله متذکر شده اند از جمله جمع بین یک رکعت نماز احتیاط ایستاده و دو رکعت نشسته، لکن وجهی بر این احتیاط و جمع نیست و مستندی بر آن نمی باشد و احتیاط دیگر یعنی هرچند شک بین دو و سه از شکوک صحیحه است و تکلیف آن مشخص می باشد، لکن در نهایت استیناف و اعاده نماز انجام شود.

این احتیاط ظاهراً به لحاظ رعایت قول ضعیفی است که احیاناً به استناد بعضی از نصوص از جمله صحیحه عبید بن زراره که مستفاد آن بطلان نماز است از سوی مصنف مطرح گردیده است.

صحیحه عبید بن زراره

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ لَمْ یَدْرِ رَکْعَتَیْنِ صَلَّی أَمْ ثَلَاثاً قَالَ یُعِیدُ.[1]

ترجمه: (عبید بن زراره نقل کرده است که از امام صادق(ع) سئوال کردم راجع به شخصی که نمی داند دو رکعت خوانده یا سه رکعت؟ فرمود: اعاده کند).

این روایت و نظائر آن که در این مسئله امر به اعاده دارد (همان طور که در کلام صاحب جواهر(ره) ذکر شد) یا طرح می شود یا حمل بر قبل از اکمال سجدتین یا غیر ذلک می گردد.

و احتیاط دیگر مربوط به اکمال سجدتین است که مرحوم مصنف گویند بنابر اقوی اکمال سجدتین با اتمام ذکر واجب از سجده دوم محقق می شود و بدین ترتیب چنانچه در سجده دوم ذکر واجب را گفته و هنوز سر از سجده بر نداشته باشد شک بین دو و سه عارض گردد شک بعد از اکمال سجدتین محسوب می شود و بایستی طبق دستور بنا را بر سه گذارده و رکعت چهارم را به جا آورد و پس از اتمام و سلام دادن هم نماز احتیاط به جا آورد لکن چون هنوز سر از سجده بر نداشته شک عارض شده بنا بر احوط نماز را اعاده نماید و مرحوم مصنف این احتیاط را نه فقط در این مسئله بلکه در هر جا اکمال سجدتین معتبر است قائل شده اند.

و این احتیاط هم به لحاظ آن است که بسیاری از فقها بر خلاف نظر مصنف اکمال سجدتین را بعد از رفع راس و سر برداشتن از سجده دوم می‌دانند.

مرحوم امام خمینی(ره) اکمال سجدتین را، با رفع راس از سجده دوم محقّق دانسته‌اند کما این که بسیاری از فقهاء رفع راس را اکمال سجدتین می دانند.

مرحوم محقق خویی(ره) و بعض فقهاء دیگر با اتمام ذکر واجب سجده دوم اکمال سجدتین را محقّق دانسته اند.

(الثاني) اَلشَّكُ بَينَ الثَّلاث وَ الأربَع فِي أيِّ مَوضِعٍ كان وَ حُكمُهُ كَالأوَّلِ إلّا اَنَّ الاَحوَط هُنا اِختيارُ الرَّكعَتَينِ مِن جُلُوسٍ وَمَعَ الجَمعِ تَقدِيمُهُما عَلَى الرَّكعَةِ مِن قيامٍ.

ترجمه: («دوم» شک بین سه و چهار در هر جای از نماز باشد و حکم آن مانند مسئله اول است بجز این که احوط در اینجا انجام دو رکعت نماز احتیاط نشسته است و در صورتی که جمع بین دو رکعت نشسته و یک رکعت ایستاده نماید، دو رکعت نشسته را، مقدم بر یک رکعت ایستاده بجا آورد).

نصوصی که دلالت بر آن دارند:

صحیحه عبدالرحمان بن سَیابَه

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَیَابَةَ وَ أَبِی الْعَبَّاسِ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا لَمْ تَدْرِ ثَلَاثاً صَلَّیْتَ أَوْ أَرْبَعاً إِلَی أَنْ قَالَ وَ إِنِ اعْتَدَلَ وَهْمُکَ فَانْصَرِفْ وَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ أَنْتَ جَالِسٌ.[2]

ترجمه: (عبد الرحمن بن سَیابَه و ابی العباس از امام صادق(ع) نقل کردند که فرمود: هرگاه نمی دانی سه رکعت خوانده ای یا چهار رکعت؛ تا اینکه فرمود: و چنانچه گمان تو در حد اعتدال باشد ( یعنی به هیچ طرف گمان بیشتری نباشد) پس نماز را تمام کن و دو رکعت نماز نشسته بجا آور).

صحیحه حلبی

وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: إِذَا کُنْتَ لَا تَدْرِی ثَلَاثاً صَلَّیْتَ أَمْ أَرْبَعاً وَ لَمْ یَذْهَبْ وَهْمُکَ إِلَی شَیْ ءٍ فَسَلِّمْ ثُمَّ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ أَنْتَ جَالِسٌ تَقْرَأُ فِیهِمَا بِأُمِّ الْکِتَابِ.[3]

ترجمه: (حلبی در حدیثی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هر گاه نمی دانی سه رکعت خوانده ای یا چهار رکعت و گمان تو به هیچ طرف نرود پس سلام بده سپس دو رکعت نماز نشسته بجا آور، در هر دو رکعت فاتحه الکتاب را بخوان).

صحیحه حسین بن ابی علاء

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنِ اسْتَوَی وَهْمُهُ فِی الثَّلَاثِ وَ الْأَرْبَعِ سَلَّمَ وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ وَ أَرْبَعَ سَجَدَاتٍ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ وَ هُوَ جَالِسٌ یُقَصِّرُ فِی التَّشَهُّدِ.[4]

ترجمه: (حسین بن ابی العلاء از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: اگر گمان شخص در شک بین سه و چهار مساوی باشد، سلام نماز را بدهد و دو رکعت نماز نشسته با چهار سجده و فاتحه الکتاب و تشهد کوتاه بجا آورد).

نکته: ( منظور از تشهد کوتاه یا مخفّف آن است که اذکار مستحبی را از آن حذف نماید و به ذکر شهادتین و صلوات اکتفاء کند).