موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الخلل /فراموشی تشهد

الرابع: نِسْيانُ التَّشَهُّدِ مَعَ فَوْتِ مَحَلِّ تَدارُكِهِ وَ الظَّاهِرُ أنَّ نِسْيانَ بَعْضِ اَجْزائِهِ أَيْضاً كَذلِكَ كَما أنَّهُ مُوجِبٌ لِلْقَضاءِ أيْضاً کَما مَرَّ.

ترجمه: (چهارم: تشهد فراموش شده در حالی که محل تدارک آن گذشته باشد و ظاهر این است که فراموشی بعض اجزاء تشهد همچنین موجب سجده سهو خواهد بود همان طور که موجب قضاء تشهد نیز می باشد همچنان که گذشت).

در مورد تشهد فراموش شده هر گاه از محل تدارک گذشته باشد قبلا راجع به قضاء تشهد بحث شد.

اما در مورد سجده سهو هم بعض از نصوص دلالت بر وجوب آن دارند.

صحیحه سلیمان بن خالد

وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنْ رَجُلٍ نَسِیَ أَنْ یَجْلِسَ فِی الرَّکْعَتَیْنِ الْأَوَّلَتَیْنِ فَقَالَ إِنْ ذَکَرَ قَبْلَ أَنْ یَرْکَعَ فَلْیَجْلِسْ وَ إِنْ لَمْ یَذْکُرْ حَتَّی یَرْکَعَ فَلْیُتِمَّ الصَّلَاةَ حَتَّی إِذَا فَرَغَ (فَلْیُسَلِّمْ وَ لْیَسْجُدْ) سَجْدَتَیِ السَّهْوِ .[1]

ترجمه: (سلیمان بن خالد نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به شخصی که فراموش کرده در دو رکعت اول بنشیند و پس فرمود اگر قبل از آن که به رکوع رود متذکر شود پس بنشیند و چنانچه متذکر نشود تا به رکوع برود پس نماز را تمام کند پس سلام دهد و دو سجده سهو به جا آورد).

صحیحه ابن ابی یعفور

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یُصَلِّی الرَّکْعَتَیْنِ مِنَ الْمَکْتُوبَةِ فَلَا یَجْلِسُ فِیهِمَا حَتَّی یَرْکَعَ فَقَالَ یُتِمُّ صَلَاتَهُ ثُمَّ یُسَلِّمُ وَ یَسْجُدُ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ وَ هُوَ جَالِسٌ قَبْلَ أَنْ یَتَکَلَّمَ [2]

ترجمه: (ابن ابی یعفور نقل کرده است که سوال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که دو رکعت از نماز واجب را به جا آورده پس ننشسته تا به رکوع رفته است وپس فرمود نمازش را تمام کند سپس سلام دهد و دو سجده سهو به جا آورد در حالی که نشسته است قبل از آنکه تکلم کند).

صحیح فضیل بن یسار

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: فِی الرَّجُلِ یُصَلِّی الرَّکْعَتَیْنِ مِنَ الْمَکْتُوبَةِ ثُمَّ یَنْسَی فَیَقُومُ قَبْلَ أَنْ یَجْلِسَ بَیْنَهُمَا قَالَ فَلْیَجْلِسْ مَا لَمْ یَرْکَعْ وَ قَدْ تَمَّتْ صَلَاتُهُ وَ إِنْ لَمْ یَذْکُرْ حَتَّی رَکَعَ فَلْیَمْضِ فِی صَلَاتِهِ فَإِذَا سَلَّمَ سَجَدَ سَجْدَتَیْنِ وَ هُوَ جَالِسٌ.[3]

ترجمه: (فضیل بن یسار نقل کرده است از امام باقر(ع) که فرمود راجع به شخصی که دو رکعت از نماز واجب را به جا آورده سپس فراموش نموده پس ایستاده قبل از آن که بنشیند فرمود پس بنشیند تا وقتی رکوع نرفته است و نمازش را تمام کند و چنانچه متذکر نشد تا به رکوع رفت پس نمازش را ادامه دهد پس هرگاه سلام داد دو سجده به جا آورد در حالی که نشسته است).

صحیحه حلبی

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا قُمْتَ فِی الرَّکْعَتَیْنِ مِنَ الظُّهْرِ أَوْ غَیْرِهَا فَلَمْ تَتَشَهَّدْ فِیهِمَا فَذَکَرْتَ ذَلِکَ فِی الرَّکْعَةِ الثَّالِثَةِ قَبْلَ أَنْ تَرْکَعَ فَاجْلِسْ فَتَشَهَّدْ وَ قُمْ فَأَتِمَّ صَلَاتَکَ وَ إِنْ أَنْتَ لَمْ تَذْکُرْ حَتَّی تَرْکَعَ فَامْضِ فِی صَلَاتِکَ حَتَّی تَفْرُغَ فَإِذَا فَرَغْتَ فَاسْجُدْ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ بَعْدَ التَّسْلِیمِ قَبْلَ أَنْ تَتَکَلَّمَ.[4]

ترجمه: (حلبی نقل کرده از امام صادق(ع) که فرمود هرگاه ایستادی در دو رکعت از نماز ظهر یا غیر آن پس تشهد را در آن به جا نیاورده ای پس متذکر شدی در رکعت سوم قبل از رکوع پس بنشین و تشهد بخوان و بایست و نمازت را تمام کن و چنانچه متذکر نشدی تا به رکوع رفتی پس نمازت را ادامه بده تا وقتی فارغ شوی و دو سجده سهو بعد از سلام به جا آور قبل از آن که تکلم نمایی).

موثقه ابوبصیر

وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَنْسَی أَنْ یَتَشَهَّدَ قَالَ یَسْجُدُ سَجْدَتَیْنِ یَتَشَهَّدُ فِیهِمَا.[5]

ترجمه: (ابوبصیر نقل کرده است که از او سوال کردم راجع به شخصی که تشهد را فراموش می کند فرمود دو سجده به جا آورد، تشهد را در آن‌ها بخواند).

اما در مورد بعضی اجزاء تشهد همچنین اگر فراموش شد و محل تدارک گذشت بعد از سلام نماز سجدتین سهو واجب است

البته نصوص سلیمان بن خالد و ابن ابی یعفور و فضیل بن یسار از دلالت بر آن قاصر است زیرا در آنها نسیان جلوس مطرح است که ملازم با نسیان تشهد کامله است.

اما صحیحه حلبی و موثقه ابوبصیر با توجه به اینکه در آنها نسیان تشهد مطرح است و لفظ تشهد اطلاق دارد نسبت به تمامی تشهد یا بعض از اجزای تشهد.

الخامس: اَلشَّكُ بَیْنَ الْأرْبَعِ وَ الْخَمْسِ بَعْدَ إكْمالِ السَّجْدَتَيْنِ كَما مَرَّ سابِقاً

ترجمه: ( پنجم: شک بین چهار و پنج بعد از اکمال سجدتین همانطور که قبلاً گذشت).

در مبحث شک بین چهار و پنج بعد از اکمال سجدتین بیان شد که حکم آن اتمام نماز و پس از آن دو سجده سهو به جا آوردن است.

نصوصی بر این حکم دلالت داشت به بعض آنها اشاره می کنیم:

صحیحه عبدالله بن سنان

عن ابی عبد الله(ع) إِذَا کُنْتَ لَا تَدْرِی أَرْبَعاً صَلَّیْتَ أَمْ خَمْساً فَاسْجُدْ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ بَعْدَ تَسْلِیمِکَ ثُمَّ سَلِّمْ بَعْدَهُمَا.[6]

ترجمه: (عبدالله بن سنان از امام صادق(ع) نقل کرده است که هرگاه نمی دانی چهار رکعت خواندی یا پنج رکعت پس دو سجده سهو بعد از سلام دادن به جا آور سپس سلام بده بعد از آن ها).

موثقه ابوبصیر

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا لَمْ تَدْرِ خَمْساً صَلَّیْتَ أَمْ أَرْبَعاً فَاسْجُدْ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ بَعْدَ تَسْلِیمِکَ وَ أَنْتَ جَالِسٌ ثُمَّ سَلِّمْ بَعْدَهُمَا.[7]

ترجمه: (ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود هرگاه نمی دانی پنج رکعت خوانده ای یا چهار رکعت پس دو سجده سهو به جا آور بعد از سلام دادنت در حالی که نشسته ای سپس سلام بده بعد از آن ها).