موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الخلل /موجبات سجده سهو

السادس: اَلْقِيامُ فِيْ مَوْضِعِ الْقُعُودِ اَوِ الْعَكْسِ

ترجمه: (ششم: ایستادن به جای نشستن یا نشستن به جای ایستادن).

این قول را بعضی به اکثر محققین و بعضی به دین امامیه نسبت داده‌اند و از غنیه اجماع بر آن نقل شده است.

استدلال شده است بر آن با بعضی از نصوص

صحیحه معاویة بن عمار

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَسْهُو فَیَقُومُ فِی حَالِ قُعُودٍ أَوْ یَقْعُدُ فِی حَالِ قِیَامٍ قَالَ یَسْجُدُ سَجْدَتَیْنِ بَعْدَ التَّسْلِیمِ وَ هُمَا الْمُرْغِمَتَانِ تُرْغِمَانِ الشَّیْطَانَ.[1]

ترجمه: (معاویه ابن عمار نقل کرده است که سوال کردم از او راجع به شخصی که سهو می کند پس می ایستد در جایی که محل نشستن است یا می نشیند در جایی که محل ایستادن است؟ فرمود: بعد از سلام دو سجده بجا آورد و آن دو سجده کوبنده و خوار کننده هستند، شیطان را خوار و ذلیل می کند).

در بعض نسخ: تُرْغِمانِ اَنْفَ الشَّیطان«بینی شیطان را به خاک می مالند»

موثقه عمار

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ السَّهْوِ مَا تَجِبُ فِیهِ سَجْدَتَا السَّهْوِ قَالَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَقْعُدَ

فَقُمْتَ أَوْ أَرَدْتَ أَنْ تَقُومَ فَقَعَدْتَ أَوْ أَرَدْتَ أَنْ تَقْرَأَ فَسَبَّحْتَ أَوْ أَرَدْتَ أَنْ تُسَبِّحَ فَقَرَأْتَ فَعَلَیْکَ سَجْدَتَا السَّهْوِ... الخ.[2]

ترجمه: (عمار بن موسی نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به سهو که چه چیزی موجب می شود دو سجده سهو را؟ فرمود: هرگاه قصد نشستن داشتی پس ایستادی یا قصد ایستادن داشتی پس نشستی یا قصد قرائت داشتی پس تسبیح گفتی یا قصد تسبیح داشتی پس از قرائت خواندی پس بر تو دو سجده سهو خواهد بود).

در ادامه موثقه آمده است: وَ عَنِ الرَّجُلِ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَقْعُدَ فَقَامَ ثُمَّ ذَکَرَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقَدِّمَ شَیْئاً أَوْ یُحْدِثَ شَیْئاً فَقَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ سَجْدَتَا السَّهْوِ حَتَّی یَتَکَلَّمَ بِشَیْ‌ءٍ

ترجمه: (و راجع به شخصی که وقتی اراده نشستن دارد پس می ایستند سپس متذکر می شود قبل از آن که مقدم دارد چیزی را یا انجام دهد کاری را پس فرمود: بر او سجده سهو نخواهد بود تا وقتی که تکلم به چیزی نماید).

ذیل موثقه دلالت دارد بر این که قیام در موضع قعود موجب سجده سهو نیست، مگر این که تکلم کند،

به این ترتیب بین صدر و ذیل موثقه، تعارض خواهد بود و طبعاً از صلاحیت استدلال ساقط می شود.

الباقی صحیحه معاویة بن عمار که صریح در وجوب سجده سهو است، هر گاه به جای نشستن بایستد یا به جای ایستادن بنشیند، با عین حال این صحیحه با بعض از نصوصی که ظاهر در عدم وجوب سجده سهو در این صورت است تعارض دارد.

نصوص مزبور در رابطه با تکلیف کسی است که سجده واحده یا تشهد را فراموش کرده و به جای اینکه بنشیند، ایستاده و قبل از رکوع متذکر شده است.

در اینجا به بعضی از آنها اشاره می کنیم هرچند قبلاً به طور کامل و با ذکر سند آنها را ذکر نموده ایم:

صحیحه ابوبصیر

قَالَ سَأَلْتُهُ عَمَّنْ نَسِیَ أَنْ یَسْجُدَ سَجْدَةً وَاحِدَةً فَذَکَرَهَا وَ هُوَ قَائِمٌ قَالَ یَسْجُدُهَا إِذَا ذَکَرَهَا مَا لَمْ یَرْکَعْ فَإِنْ کَانَ قَدْ رَکَعَ فَلْیَمْضِ عَلَی صَلَاتِهِ فَإِذَا انْصَرَفَ قَضَاهُ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ سَهْوٌ.

ترجمه: (ابوبصیر نقل کرده است که از او سوال کردم راجع به کسی که یک سجده را فراموش کرده پس متذکر شده آن را در حالی که ایستاده است؟ فرمود: اگر قبل از رکوع متذکر شد سجده را به جا آورد و چنانچه بعد از رکوع متذکر گردید پس نمازش را ادامه دهد پس هرگاه نماز به اتمام رسید قضای سجده را به جا آورد و بر عهده او سهوی نیست).

« توضیح آنکه بعد از سر برداشتن از سجده می بایست به عنوان جلوس بین دو سجده بنشیند و به سجده دوم برود که به جای این کار سهواً ایستاده است»

این صحیحه دلالت دارد بر اینکه با عین حال که به جای نشستن، ایستاده است، سجده سهو واجب نمی باشد. علاوه بر این صحاح سلیمان بن خالد، ابن ابی یعفور، فضیل بن ایاز و حلبی همگی دلالت دارند بر اینکه اگر در موضع نشستن سهواً بایستند، موجب سجده سهو نخواهد بود و خبر محمد بن علی الحلبی به لحاظ دلالت از دیگر روایات واضح‌تر است، هرچند از حیث سند به لحاظ محمد بن سنان ضعیف است.

خبر محمد بن علی الحلبی

وَ باسناده عن الحسین بن سعید عن محمد بن سنان و عن عبدالله بن مسکان عن محمد بن علی الحلبی قال سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَسْهُو فِی الصَّلَاةِ فَیَنْسَی التَّشَهُّدَ قَالَ یَرْجِعُ فَیَتَشَهَّدُ قُلْتُ أَ یَسْجُدُ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ فَقَالَ لَا لَیْسَ فِی هَذَا سَجْدَتَا السَّهْوِ .[3]

ترجمه: (محمد بن علی الحلبی نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به شخصی که در نماز سهو کرده است پس فراموش کرده تشهد را؟ فرمود: بازگردد و تشهد را بخواند گفتم آیا دو سجده سهو به جا آورد؟ پس فرمود: نه، در این مورد دو سجده سهو نمی باشد).

فتحصّل: که تمامی این روایات که ظهور در نفی وجوب سجده سهو دارند، با صحیحه معاویه بن عمار که ظاهر در وجوب سجده سهو بود، معارض هستند و جمع بین آن ها این است که مضمون صحیحه عمار حمل بر استحباب می‌گردد.

البته احوط، انجام سجده سهو است از حیث اینکه مشهور از فقها قائل به وجوب می باشند.