موضوع: كتاب الصلاة/صلاة المسافر /قصد مسافت

اَلشَّرْطُ الثّانِي : قَصْدُ قَطْعِ الْمَسافَةِ مِنْ حِيْنِ الْخُرُوجِ فَلَوْ قَصَدَ اَقَلَّ مِنْها وَبَعْدَ الْوُصُولِ اِلَى الْمَقْصَدِ قَصَدَ مِقْداراً آخَرَ يَكونُ مَعَ الْاَوَّلِ مَسافَةً لَمْ يُقَصِّرْ

ترجمه: ( شرط دوم: بایستی از همان آغاز خروج و ابتداء سفر قصد طی مسافت شرعی« هشت فرسخ» را داشته باشد پس اگر قصد کمتر از آن را داشت و بعد از رسیدن به مقصد مقدار دیگری را قصد نماید به طوری که با قسمت اول جمعاً به اندازه مسافت گردد نمازش قصر نخواهد بود).

شرح: در کتاب شرایع همین شرط لحاظ شده است:

صاحب شرایع:

اَلشَّرْطُ الثّانِي : قَصْدُ الْمَسافَةِ فَلَوْ قَصَدَ مادونَ الْمَسافَةِ ثُمَّ تَجَدَّدَ لَهُ رَایٌ فَقَصَدَ اُخْری لَمْ یُقَصِّرَ وَلَوْ زادَ الْمَجْمُوعُ عَلی مَسافَةِ التَّقْصِیر

ترجمه: (شرط دوم: قصد مسافت، پس چنانچه قصد کمتر از مسافت را داشته باشد، سپس تصمیم جدیدی گرفت و قصد دیگری کردف نبایستی قصر نماید، هرچند مجموع مسافت، بیش از مسافت در حدّ تقصیر گردد).

صاحب مدارک:

اَجْمَعَ الْعُلَماءُ كافَّةً عَلى اَنَّهُ يُعْتَبَرُ فِي التَّقْصيرِ قَصْدُ الْمَسافَةِ فَلَوْ قَصَدَ دونَ الْمَسافَةِ ثُمَّ قَصَدَ ما دونَها لَمْ يُقَصِّرْ في ذَهابِهِ وَ لَوْ قَطَعَ اَضْعافَ الْمَسافَةِ وَ كَذا لَوْ خَرَجَ غَيْرُ ناوٍ لِلْمَسافَةِ وَ اِنْ بَلَغَ مَسافاتْ[1]

ترجمه: (علماء اجماع نموده اند بر این که در قصر شدن نماز، قصد مسافت معتبر است، پس اگر کمتر از مسافت قصد نمود، سپس بار دیگر کمتر از مسافت قصد کرد، نماز قصر نمی شود در رفتن وی، هر چند بیش از مسافت هم طی شده باشد و همین طور اگر خارج شود بدون نیتِ مسافت، اگر چه به چندین مسافت برسد).

صاحب جواهر(ره) آن را اجماعی دانسته و به هر دو قسم محصل و منقول.

از لحاظ نص هم موثّقه عمّار از امام صادق(ع) که قبلاً ذکر شد بر اعتبار قصد مسافت شرعی از لحاظ سیر جهت قصر شدن نماز دلالت دارد:

موثّقه عمّار

قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَخْرُجُ فِی حَاجَةٍ فَیَسِیرُ خَمْسَةَ فَرَاسِخَ أَوْ سِتَّةَ فَرَاسِخَ فَیَأْتِی قَرْیَةً فَیَنْزِلُ فِیهَا ثُمَّ یَخْرُجُ مِنْهَا فَیَسِیرُ خَمْسَةَ فَرَاسِخَ أُخْرَی أَوْ سِتَّةَ فَرَاسِخَ لَا یَجُوزُ ذَلِکَ ثُمَّ یَنْزِلُ فِی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ قَالَ لَا یَکُونُ مُسَافِراً حَتَّی یَسِیرَ مِنْ مَنْزِلِهِ أَوْ قَرْیَتِهِ ثَمَانِیَةَ فَرَاسِخَ فَلْیُتِمِّ الصَّلَاةَ .[2]

ترجمه: (عمار از امام صادق(ع) نقل کرده است است که سوال کردم از آن حضرت راجع به شخصی که برای حاجتی خارج می شود پس پنج فرسخ یا شش فرسخ سیر می‌نماید، پس به قریه ای می رسد، پس نزول می کند در آن، سپس خارج می شود از آن، پس پنج فرسخ دیگر یا شش فرسخ طی می نماید، از این مقدار بیشتر نمی رود سپس در آن محل نزول می کند؟ امام(ع) فرمود: مسافر نخواهد بود تا وقتی که از منزلش یا از قریه اش هشت فرسخ سیر نماید، پس می بایست نماز را تمام بخواند).

همانگونه که قبلاً گفته شد این موثقه حمل می گردد بر اینکه از اول قصد مسافت نداشته و در مقدار سیر مردد بوده است فلذا امام(ع) فرمود بایستی نماز را تمام بخواند.

الثالثُ: إستِمرارُ قَصدِ المَسافَه، فَلَو عَدَلَ عَنه قَبلَ بُلُوغِ الأربَعَه أو تَرَدَّدَ أَتَمَّ، وَ کَذا إذا کانَ بَعْدَ بُلُوغِ الأْربَعَةِ لکِنْ کانَ عازِماً عَلَی عَدَمِ العُود أو کانَ مُتَرَدِّداً فِی أصلِ العَود وَ عَدَمِهِ، أوْ کانَ عازِماً عَلَی الْعَوْدِ لکِنْ بَعْدَ نِیَّهِ الإقامَةِ هُناکَ عَشَرَةَ أیَّامٍ، وَ أمّا إذا کانَ عازِماً عَلَی الْعَوْدِ مِنْ غَیْرِ نِیَّهِ الإْقامَةِ عَشَرَهَ أیَّامٍ فَیَبقی عَلَی الْقَصْرِ وَ إنْ لَمْ یَرْجِعْ لِیَوْمِهِ

ترجمه: (شرط سوم: استمرار قصد مسافت، پس اگر عدول کند از مسافت قبل از رسیدن به چهار فرسخ یا مردّد شود، بایستی نماز را تمام بخواند و همین طور در صورتی که به چهار فرسخ برسد اما تصمیم بر عدم بازگشت داشته یا مردّد شود یا تصمیم به بازگشت دارد، امّا بعد از قصد اقامت ده روز در آنجا که در این موارد هم بایستی نماز را تمام بخواند و اما چنانچه عزم بر بازگشتن داشته باشد بدون قصد اقامت ده روز نماز قصر خواهد بود هرچند همان روز بر نگردد).

شرح: در جمیع حالات مزبور در قصد مسافت خلل ایجاد شده است لذا نمازش حکم تمام پیدا می‌کند مگر موردی که بعد از رسیدن به چهار فرسخ قصد بازگشت دارد بدون اقامت ۱۰ روز که نماز شکسته خواهد بود زیرا در این فرض مسافت تلفیقی( رفت و برگشت جمعاً هشت فرسخ) صدق می کند.

بعضی در این مسئله ادعای اجماع نموده اند بر اینکه قصد مسافت شرعی حدوثاً و بقاءً معتبر می باشد.

ادله اولیه در رابطه با مشروط بودن قصر نماز به مسافت هشت فرسخ اعم از امتدادی یا تلفیقی حکم می کند به اینکه هرگاه ابتداءً قصد هشت فرسخ داشت اما در اثناء از آن عدول نمود طبعاً حکم قصر نماز هم به اتمام برمی‌گردد.

البته در اینجا نکته‌ای است که بر حسب روایات کسی که قصد هشت فرسخ دارد به مجرد اینکه به حد ترخص برسد می بایستی نماز را قصر بخواند بدون اینکه منتظر رسیدن به هشت فرسخ بماند و این مطلب از مصادیق شرط متاخر می باشد یعنی حکم قصر نماز از زمانی که به حد ترخص می رسد مشروط است به این که تا هشت فرسخ مستمراً سیر نماید پس چنانچه در اثناء عدول کرد کاشف از عدم ثبوت حکم است زیرا شرط هرچند متاخر در واقع منتفی بوده اگرچه نسبت به آن جاهل بوده است و این که اگر بعد از حد ترخص و قبل از عدول از قصد مسافت نماز را به صورت قصر به جا آورده است لازم است اعاده کند یا نه در خلال مسائل آینده بحث خواهد شد.