موضوع: كتاب الصلاة/صلاة المسافر /نماز کسی که خانه اش همراه خودش است

السّادِس: مِنْ الشَّرائِط أنْ لا یَکوْنَ مِمَّنْ بَیْتُهُ مَعَهُ کَأهْلِ الْبَوادِی مِنَ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ الَّذِینَ لا مَسْکَنَ لَهُم مُعَیَّناً، بَلْ یَدُورُونَ فِی الْبَرارِی وَ یَنْزِلُونَ فِی مَحَلِّ الْعَشِبِ وَ الْکَلأ وَ مَواضِع الْقَطْرِ وَ اجْتِماعِ الْماءِ، لِعَدَمِ صِدْقِ الْمُسافِر عَلَیهِم نَعَمْ لَوْ سافَرُوا لِمَقْصَدٍ آخَر مِنْ حَجٍّ أوْ زِیارَهٍ أوْ نَحْوِهِما قَصَّرُوا وَ لَوْ سافَرَ أحَدُهُمْ لِاخْتِیارِ مَنزِلٍ، أو لِطَلَبِ مَحَلِّ الْقَطرِ أوْ الْعَشَب وَ کانَ مَسافَهً فَفِی وُجُوبِ الْقَصْرِ أو التَّمام عَلَیه إشکالٌ، فَلا یُتْرک الْإحْتِیاط بِالْجَمع

ترجمه: (ششم از شرایط این که از اشخاصی نباشد که خانه اش به همراه او هست، اعمّ از عرب و عجم کسانی که مسکن معینی ندارند بلکه دور می‌زنند در بیابان ها و فرود می آیند در مناطق علفزار و سبزه زار و جاهایی که باران می بارد و دارای آب است، این افراد نمازشان تمام می باشد، زیرا عنوان مسافر بر آن ها صدق نمی‌کند، ولی اگر مسافرت کنند برای مقصود دیگر مانند: حج و زیارت و امثال این ها نمازشان قصر است و چنانچه یکی از آن ها سفر کند برای اختیار منزل یا پیدا کردن محل باران و علفزار و مسیر او به اندازه مسافت شرعی باشد در این که نماز را قصر بخواند یا تمام، محل اشکال است، پس احتیاط را ترک نکند به جمع بین قصر و تمام).

شرح: کسانی که خانه آنها همراهشان است مانند افراد صحرانشین دور میزنند و مسکن معینی ندارند نمازشان تمام است.

ادلّه ای که برای این حکم شمرده شده :

اولاً: هیچگونه خلافی در این مسئله بین فقها نمی باشد.

ثانیاً: صدق مسافر بر چنین افراد نمی‌شود، زیرا سفر فرع بر سکونت در بلد است که از آنجا خروج و بروز محقق گردد و طبعاً شامل کسانی که دائم الحرکة هستند و مقرّی برای آنها نیست نخواهد بود.

ثالثاً. موثقه اسحاق بن عمّار:

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَلَّاحِینَ وَ الْأَعْرَابِ هَلْ عَلَیْهِمْ تَقْصِیرٌ قَالَ لَا بُیُوتُهُمْ مَعَهُمْ. [1]

ترجمه: ( اسحاق بن عمّار نقل کرده است که از او سوال کردم راجع به ملوانان و بادیه نشینان آیا نماز آن ها قصر است؟ فرمود نه، منزل آن ها به همراهشان است).

توضیح:

۱. مضمره بودن روایت ضرر نمی رساند زیرا با توجه به منزلت و جایگاه اسحاق بن عمّار مطمئناً از غیر معصوم نقل روایت نکرده است.

۲. مراد از ملاحین در کلام مرحوم علامه در منتهی چنین است:«اَلْمَلّاحُ الَّذِي سَفِيَتُهُ بَيْتُهُ وَ أهْلُهُ فيها لا يُقَصِّرُ»

ترجمه: (ملّاحی که کشتی او خانه اوست و اهل وی در آن هستند، نبایستی قصر بخواند).

مرسله سلیمان بن جعفر الجعفری هم مؤیّد موثقه اسحاق بن عمار می باشد:

وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْأَعْرَابُ لَا یُقَصِّرُونَ وَ ذَلِکَ أَنَّ مَنَازِلَهُمْ مَعَهُمْ.[2]

ترجمه: (سلیمان بن جعفر جعفری از کسی که او ذکرش نموده از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: بادیه نشینان نمازشان قصر نخواهد بود زیرا منزل آن ها به همراهشان است).

و اما در مورد حرکت برای انجام حج یا زیارت و امثال آن و همین طور برای یافتن محل مناسب (سرسبز، علفزار و امثال آن) جهت بار اندازی، ملاک تمام یا قصر بودن نماز عبارت است از همراه بودن بیت و منزل با محتوای آن با او در این حرکات که موجب تمام خواندن است زیرا در وضعیت آنها تغییری ایجاد نشده است و یا به تنهایی سیر کردن برای مقاصد مزبور در حالیکه بیت و منزل و چادر و امتعه را در جایی نهاده و خودش همانند دیگران راهی سفر شده است که طبعاً موجب قصر خواندن نماز خواهد بود به لحاظ اینکه عنوان مسافر بر وی صدق می نماید.

اَلسّابِع: أنْ لایَکونَ مِمَّنْ اتَّخَذَ السَّفَر عَمَلاً وَ شُغْلاً لَهُ کَالْمُکارِی وَ الْجَمال وَ الْمَلّاح وَ السَّاعی وَ الرّاعِی وَ نَحْوِهِم، فَإنّ هؤُلاءِ یُتِمُّونَ الصَّلاه وَ الصَّوم فِی سَفَرِهِم الَّذی هُو عَمَلٌ لَهُم.

ترجمه: (هفتم از شروط این است که از کسانی نباشد که سفر را عمل و شغل خود قرار داده‌اند، مانند کرایه دهنده و شتربان و کشتیران و پستچی و چوپان و امثال این ها، پس به درستی که این ها نمازشان تمام است است و بایستی روزه بگیرند در سفری که به جهت کارشان می روند).

شرح: نصوصی که بر این فرع دلالت دارد:

صحیحه زراره

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع أَرْبَعَةٌ قَدْ یَجِبُ عَلَیْهِمُ التَّمَامُ فِی سَفَرٍ کَانُوا أَوْ حَضَرٍ الْمُکَارِی وَ الْکَرِیُّ وَ الرَّاعِی وَ الِاشْتِقَانُ لِأَنَّهُ عَمَلُهُمْ.[3]

ترجمه: (زراره از امام باقر(ع) نقل کرده است که چهار گروه بر آن ها واجب است نماز را تمام بخوانند چه در سفر باشند یا در حضر، کرایه دهنده و کرایه کننده و چوپان و دشتبان زیرا سفر، کار و شغل آن ها می باشد).

صحیح هشام بن الحکم

محَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْمُکَارِی وَ الْجَمَّالُ الَّذِی یَخْتَلِفُ وَ لَیْسَ لَهُ مُقَامٌ یُتِمُّ الصَّلَاةَ وَ یَصُومُ شَهْرَ رَمَضَانَ [4]

ترجمه: (هشام بن حکم از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: کرایه دهنده و شتربان که دائماً در رفت و آمد هستند و اقامت ندارند، بایستی نماز را تمام بخواند و ماه رمضان روزه بگیرند).

صحیحه محمد بن مسلم

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ لَیْسَ عَلَی الْمَلَّاحِینَ فِی سَفِینَتِهِمْ تَقْصِیرٌ وَ لَا عَلَی الْمُکَارِی وَ الْجَمَّالِ[5]

ترجمه: (محمد بن مسلم از یکی از دو امام معصوم«حضرت باقر(ع) یا حضرت صادق(ع)» نقل کرده است که بر کشتیران ها در سفینه آن ها نماز قصر نیست و بر کرایه دهنده و شتربان هم نماز قصر نمی باشد).

صحیحه اسماعیل بن ابی زیاد

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ سَبْعَةٌ لَا یُقَصِّرُونَ الصَّلَاةَ الْجَابِی الَّذِی یَدُورُ فِی جِبَایَتِهِ وَ الْأَمِیرُ الَّذِی یَدُورُ فِی إِمَارَتِهِ وَ التَّاجِرُ الَّذِی یَدُورُ فِی تِجَارَتِهِ مِنْ سُوقٍ إِلَی سُوقٍ وَ الرَّاعِی وَ الْبَدَوِیُّ الَّذِی یَطْلُبُ مَوَاضِعَ الْقَطْرِ وَ مَنْبِتَ الشَّجَرِ وَ الرَّجُلُ الَّذِی یَطْلُبُ الصَّیْدَ یُرِیدُ بِهِ لَهْوَ الدُّنْیَا وَ الْمُحَارِبُ الَّذِی یَقْطَعُ السَّبِیلَ .[6]

ترجمه: (اسماعیل بن ابی زیاد از امام صادق(ع) از پدر آن حضرت نقل کرده است که فرمود هفت گروه هستند که نماز آن ها قصر نمی باشد: 1- جمع کننده خراج« مالیات» که دور می زند برای جمع آن ها 2- امیر که دور می زند برای امارتش 3- تاجر که دور می زند برای تجارتش از بازاری به بازاری 4- چوپان 5- صحرانشین که جاهایی که بارندگی می شود و درخت می روید، را می طلبد 6- کسی که سفر می کند برای صید «به انگیزه لهو و لعب» 7- محارب که راه بندان ایجاد می نماید).