موضوع: صوم/شرایط صوم /فیما یَجِبُ الْاِمْساکُ

فصل: فیما یَجِبُ الْاِمْساکُ عَنْهُ فِی الصَّوْم مِنَ الْمُفْطِراتِ

اَلْاَوَّل وَ الثّانی، اَلْاَکْلُ وَ الْشُّرْبُ مِنْ غَیْرِ فَرْقٍ فی الْمَأکُولِ وَ الْمَشْرُوبِ بَیْنَ الْمُعْتادِ کَالْخُبْزِوَ الْماءِ وَ نَحْوِهِما وَ غَیْرِهِما کَالْتُّرابِ وَ الْحصی وَ عُصارَةِ الْاَشْجارِ وَ نَحْوِها

(مفطراتی که امساک از آنها در حال روزه واجب است، اول و دوم عبارت است از خوردن و آشامیدن بدون تفاوت بین آنچه عادتاً خورده و آشامیده می شود مانند نان و آب و امثال آن و آنچه عادتاً خوردنی و آشامیدنی نیست مانند خاک و ریگ و عصاره درختان و امثال آن).

اینکه خوردن و آشامیدن موجب بطلان روزه است از ضروریات دین و اجماع مسلمین می باشد و کتاب و سنت بر آن تصریح دارند.

قرآن:

«وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ» (سوره بقره آیه ۱۸۷)

ترجمه:

(و بخورید و بیاشامید تا رشته سپیده بامدادی از رشته سیاهی شب نمایان شود آنگاه روزه را تا شب به پایان رسانید).

صحیحه محمد بن مسلم:

محَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(ع) يَقُولُ لَا يَضُرُّ الصَّائِمَ مَا صَنَعَ إِذَا اجْتَنَبَ ثَلَاثَ خِصَالٍ الطَّعَامَ وَ الشَّرَابَ وَ النِّسَاءَ وَ الِارْتِمَاسَ فِي الْمَاءِ.

(وَ فِي رِوَايَةِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ أَرْبَعَةَ خِصَالٍ وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ مِثْلَهُ)[1] .

ترجمه:

(محمد بن مسلم نقل کرده است که شنیدم از امام باقر(ع) که می فرمود ضرری نمی رساند به روزه دار آنچه انجام دهد هرگاه از سه خصلت اجتناب نماید خوردن و آشامیدن و زنان و فرو رفتن در آب.

(و در روایت محمد بن علی بن محبوب چهار خصلت ذکر شده است و صدوق با سندش از محمد بن مسلم مثل آن را روایت نموده است).

اربعة خصال بدل از ثلاث می باشد و هر دو در یک معنا است و تفاوت در این است که لفظ ثلاث در فرضی است که طعام و شراب خصلت واحده دانسته شود و لفظ اربع در فرضی که طعام و شراب خصلتین شمرده گردد.

مرحوم سید(ماتن) در اینجا نکته ای را متذکر شده اند که در مفطر بودن مأکول و مشروب فرقی نیست بین خوراکی و آشامیدنی که عادتاً خورده و نوشیده می شود و بین چیزهایی که عادی نمی باشد.

این مطلب مشهور است به شهرة عظیمه بلکه متسالم علیه می باشد و نسبت خلاف به کسی داده نشده حتی از بین عامه به جز دو نفر حسن بن صالح و ابو طلحه انصاری که در این باره هم مرحوم سید مرتضی در مسائل ناصریّه یادآور شده اند که ((قول به خلاف مسبوق به اجماع و ملحوق به می باشد))، بنابراین لطمه ای به اتفاق نظر نسبت به عدم الفرق بین مأکول و مشروب معتاد و غیر معتاد نمی زند.

عجیب آنکه بعضی به مرحوم سید مرتضی و ابن جنید نسبت خلاف داده‌اند که ضعف آن ظاهر است.

امّا دلیل بر عدم الفرق بین معتاد و غیرمعتاد اطلاقات ادله اعم از کتاب و سنت می باشد که متضمن منع از اکل و شرب است و برای آن متعلَّق ذکر نشده و حذف متعلَّق دلیل بر عموم می باشد و اگر کسی دعوی انصراف به موارد معتاد از اکل و شرب نماید چنین ادعایی عاری از شاهد است.

مضافاً بر اینکه در صحت استعمال فرقی بین عادی و غیرعادی نیست و همانطور که گفته می شود: فلانٌ اَکَلَ الخُبز گفته می شود اَکَلَ التُّراب.

کما اینکه در بعضی نصوص نهی از اکل تراب شده مگر تربت امام حسین(ع).

فتحصّل:

اینکه اکل و شرب اعم از این که معتاد یا غیر معتاد باشد مفطر روزه می باشد.

عطف بر نکته مذکور گوییم در مفطر بودن اکل و شرب فرقی نیست بین این که از طریق عادی متعارف انجام شود یا غیر طریق متعارف مانند اینکه از راه بینی صورت گیرد زیرا آنچه معتبر است در صدق اکل و شرب این است که مأکول و مشروب از طریق حلق در جوف بدن واقع شود اعم از اینکه به وسیله دهان باشد یا بینی بنابراین مجرد متعارف بودن موجب تخصیص نمی شود بعد از آنکه اکل و شرب صدق می‌کند و دلیل هم اطلاق دارد و احدی هم متعرض اشکال نسبت به آن نشده است.

وَ لا بَیْنَ الکَثیر و القلیل کَعَشْرِ حَبَّةِ الْحِنْطَةِ اَوْ عَشْرِ قَطْرَةٍ مِنَ الماءِ اَو غَیْرِها مِنَ الْمایِعاتِ حَتّی اَنَّهُ لَوْ بَلَّ الْخَیّاطُ الْخَیْطَ بِریقِه اَوْ غَیْرِه ثُمَّ رَدَّهُ اِلَى الْفَمِ وَابْتَلَعَ ما عَلَيهِ مِنَ الرُّطُوبَةِ بَطَلَ صَوْمُه.

و فرقی نیست بین کثیر و قلیل مانند ده دانه گندم یا ده قطره آب یا غیر از آن از مایعات حتی اگر خیاط مرطوب کند نخ را با آب دهان یا غیر آن سپس آن را به دهان قرار دهد و رطوبت آن را ببلعد روزه اش باطل می شود.

در این مورد هیچ گونه خلاف و اشکالی نمی باشد دلیل آن صدق اکل و شرب نسبت به هر دو صورت و اینکه اطلاقات ادله شامل کثیر و قلیل هردو می باشد، مضافاً بر آنچه در بعض نصوص وارد شده است از جمله در مورد مضمضه که اگر چیزی از آبی را که در دهان کرده فرو بَرَد، حکم به بطلان روزه شده است در حالی که معمولاً مقدار کمی از آن داخل حلق می شود(البته این حکم در غیر وضو می باشد) و در مورد چشیدن طعام برای اینکه طعم آن را بداند چنانچه قدری از آن فرو رفت که حکم به بطلان روزه شده است.