موضوع: صوم/شرایط صوم /توضیح در رابطه با صحیحه

توضیح در رابطه با صحیحه محمد بن مسلم عن الباقر(ع):

لا يَضُرُّ الْصّائِمَ ما صَنَعَ اِذَا اجْتَنَبَ ثَلاثَ (اَرْبَعَ) خِصالٍ: اَلْطَّعَامَ َوالْشَّرابَ وَ الْنِّساءَ وَ الْاِرْتِماسَ فِي الْماءِ

سوال:

ظاهر این است که روایت مفطرات را حصر در سه یا چهار چیز دانسته(خوردن، آشامیدن، مقاربت با زنان و فرو رفتن در آب) در حالی که مفطرات روزه بیش از آنها می باشد(هفت یا هشت تا نه مورد هم گفته اند)؟

جواب:

عبارت مرحوم آقا شیخ محمد تقی آملی در مصباح الهدی در پاسخ این سوال رسا و مفید است:

وَ الْحَصْرُ فِي الْاَرْبَعِ مَعَ كَونِ الْمُفْطِرات اَكْثَرَ مِنْها غَيْرُ مُضِرٍّ لِكَونِ دِلالَةِ الْخَبَرِ عَلَى الْحَصْرِ بِالْاِطْلاقِ وَ هُوَ قابِلٌ لِلْتَّقْييدِ

دلالت خبر به حصر با توجه به اطلاق آن قابل تقیید است. لا یَضُرُّ الْصّائِمَ ما صَنَعَ….اطلاق دارد و چهار مورد در اینجا استثناء شده و مابقی از ادلّه دیگر.

ضمناً با این بیان آنچه صائم انجام می دهد و مفطر بودن آنها مورد توهّم است، مانند نَوم و مَشْی و غیره نفی می گردد.

الثّالث: اَلْجِماعُ وَ اِنْ لَمْ يَنْزِل لِلْذَّكَرِ وَ الْاُنْثَى قُبُلاً اَو دُبُراً صغيراً كانَ اَوْ كَبيراً حَيَّاً اَوْ مَيِّتَاً وَاطِئاً اَوْ مَوطُوءاً وَ كَذا لَو کانَ الْمَوطُوءُ بَهيمَةً بَلْ وَ كَذا لَو كانَتْ هیَ الْواطِئَة وَ يَتَحَقَّقُ بِاِدْخالِ الْحَشَفَة.

(سوّم، جماع هر چند انزال منی نشود برای مرد و زن، چه در قُبُل(جلو) یا دُبُر(عقب) باشد، صغیر یا کبیر، زنده یا مرده، فاعل یا مفعول و همینطور اگر مفعول حیوان باشد بلکه در صورتی که فاعل حیوان باشد و جماع محقّق می شود به ادخال حشفه).

مفطریة جماع در قُبُل زن اجماع مسلمین است.

صاحب جواهر(ره):

وَ يَجِبُ فيهِ الْاِمْساكُ اَیْضَاً عَنِ الْجِماعِ الْمُتَحَقَّقِ بِدُونِ الْاِنْزالِ قَطْعَاً فِی الْقُبُلِ لِلْمَرْأَةِ اِجْماعَاً مِنَ الْمُسْلِمينَ فَضْلَاً عَنِ الْمُؤْمِنينَ بِقِسْمَيْهِ.

(واجب است درصوم پرهیز از جماع که قطعاً محقق می شود بدون انزال در قُبُل زن به اجماع و اتّفاق نظر مسلمین تا چه رسد به مومنین(طائفه امامیه) به هر دو قسم(اعم از اینکه انزال منی شود یا نشود) ).

دلالت کتاب بر آن:

﴿أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ ﴾ (سوره بقره آیه ۱۸۷)

ترجمه:

(آمیزش با زنانتان در شب های روزه داری بر شما حلال گردید)

معلوم است که آیه شریفه در مقام بیان حدّ حلیّت آمیزش با زنان در شب های روزه داری یعنی تا طلوع فجر می باشد، بنابراین دلالت آن بر ممنوعیّت آمیزش در روز و حالت روزه ثابت است.

دلالت نصوص بر آن:

صحیحه محمد بن مسلم: (در فصل مربوط به مُفطر بودن اکل و شرب ذکر آن گذشت).

سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ لَا يَضُرُّ الصَّائِمَ مَا صَنَعَ إِذَا اجْتَنَبَ ثَلَاثَ خِصَالٍ الطَّعَامَ وَ الشَّرَابَ وَ النِّسَاءَ وَ الِارْتِمَاسَ فِي الْمَاءِ[1] .

وطی در دبر مرئه هم در صورت انزال منی بدون اشکال موجب بطلان روزه است، زیرا نفس انزال منی مفطر می باشد و دلیل آن را بعداً در بحث استمناء بیان خواهیم کرد.

و اما وطی در دُبُر مرئه بدون انزال هم موجب بطلان روزه است و دلیل بر آن اطلاقات ادلّه می باشد زیرا که حکم در آنها مترتب برعنوان جماع است و آن هم اعم از قُبُل و دُبُر را شامل می‌شود و ادّعای انصراف به قُبُل بی دلیل می باشد.

عبارت مرحوم محقق همدانی در مصباح الفقیه چنین است:

وَ عَنِ الْجِماعِ فِي دُبُرِ الْمَرْأَةِ اِمّا مَعَ الْاِنْزالِ لَا شُبْهَةَ فيهِ بَلْ لا خِلافَ فيه بَیْنَ الْعُلَماءِ كَما صَرَّحَ بِهِ بَعْضٌ وَ يَشْهَدُ لَهُ فَحْوی ما سَيَأْتِي مِنَ الْاِفْطارِ بِالْاِنْزالِ بِغَيْرِ الْوَطْيِ وَ اِمّا بِدُونِهِ فَكَذلِكَ عَلى الْاَظْهَرِ الْاَشْهَرِ بَلِ الْمَشْهُورِ كَما فِي الْجَواهِر[2] .

(و از جماع در دُبُر زن بر فرض انزال پس شبهه ای در مفطِر بودن آن نیست بلکه خلافی بین علماء نمی باشد همانطور که بعضی تصریح به آن نموده اند و شاهد بر آن فحوای دلیلی که می آید در مورد مفطر بودن انزال بدون وطی و امّا بدون انزال هم چنین است بنابر اظهر، اشهر بلکه بنابر مشهور همانطور که در جواهر ذکر شده است)

از آنچه بیان شد در عدم الفرق بین وطی در قُبُل یا دُبُر و شمول ادلّه مفطر نسبت به هر دو صورت نتیجه می شود که وطی در دُبُر مذکر و بهیمه هم چنین است و همینطور در مورد موطوء و واطی فرقی بین حیّ و میّت نمی باشد همانگونه که مرحوم صاحب جواهر بیان داشته اند:

لا فَرْقَ فِي المَوطُوءِ بَيْنَ الْحَيِّ وَ الْمَيِّتِ بَلْ وَ لَا الْواطِی فَلَوْ اَدْخَلَتِ الْمَرْئَةُ ذَكَرَ مَيِّتٍ فِي فَرْجِهَا اَوْ دُبُرِها اَفْطَرَتْ لِاتِّحادِ الْمَدْرَکِ فِي الْجَميعِ وَ كَذَا لَا فَرْقَ بَعْدَ تَحَقُّقِ اسْمِ الْوَطْيِ وَ الْجِماعِ بَيْنَ الْصَّغيرِ وَ الْكَبِيرِ[3] .

(فرقی نیست بین حیّ و میّت در موطوء، بلکه در واطی، پس اگر زنی داخل نمود، آلت میّتی را در فرج یا دبرخودش باطل ساخته روزه اش را، زیرا در جمیع موارد، اتّحاد مدرک می باشد و همینطور فرقی نیست بین صغیر و کبیر بعد از آنکه عنوان وطی و جماع بر آن محقَّق باشد).

و امّا دلیل بر اینکه تحقّق جماع به ادخال حشفه است:

صحیحه محمد بن اسماعیل:

وَعَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ يَعْنِي ابْنَ بَزِيعٍ قَالَ سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنِ الرَّجُلِ يُجَامِعُ الْمَرْأَةَ قَرِيباً مِنَ الْفَرْجِ فَلَا يُنْزِلَانِ مَتَي يَجِبُ الْغُسْلُ فَقَالَ إِذَا الْتَقَي الْخِتَانَانِ فَقَدْ وَجَبَ الْغُسْلُ فَقُلْتُ الْتِقَاءُ الْخِتَانَيْنِ هُوَ غَيْبُوبَةُ الْحَشَفَةِ قَالَ نَعَمْ[4] .

ترجمه:

(محمد بن اسماعیل(ابن بزیع) نقل کرده است که سؤال کردم از امام رضا(ع) راجع به مردی که با زن جماع می کند نزدیک فرج پس منی از هیچ یک نازل نمی شود چه زمانی غسل واجب می شود؟ پس فرمود وقتی که دو ختنه التقاء پیدا کنند غسل واجب می گردد پس گفتم التقاء دو ختنه همان پنهان شدن حشفه است؟ فرمود بلی).

توضیح:

هرچند در روایات عناوینی از قبیل جماع یا اتیان نساء یا مجالسة الاهل استعمال شده است، لکن مستفاد از روایات متعدّد چنین است که آنچه معتبر می باشد در حقیقت جنابت است نه جماع بما انّه جماع و جنابت زمانی محقّق می‌شود که دخول به اندازه حشفه واقع شده باشد.