موضوع: صوم/مفطرات صوم /تَعَمُّدُ الْكِذْبِ عَلَى اللهِ

الخامس تَعَمُّدُ الْكِذْبِ عَلَى اللهِ تَعالى اَوْ رَسُولِهِ اَوِ الْاَئِمَّةِ(صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِم) سَواءٌ كَانَ مُتَعَلِّقَاً بِاُمُورِ الْدِّيْنِ اَوِ الْدُّنْيا وَ سَواءٌ كَانَ بِنَحْوِ الْاِخْبارِ اَوْ بِنَحْوِ الْفَتْوَی بِالْعَرَبِي اَوْ بِغَيْرِه مِنَ الْلُّغاتِ، مِنْ غَيْرِ فَرْقٍ بَيْنَ اَنْ يَكُونَ بِالْقَوْلِ اَوِ الْكِتَابَةِ اَوِ الْاِشارَةِ اَوِ الْكِنايَةِ اَو غَيْرِها مِمّا يَصْدُقُ عَلَيْهِ الْكِذْبُ، مَجْعُولاً لَهُ اَوْ جَعَلَهُ غَيْرُهُ وَ هُوَ اَخْبَرَ بِهِ مُسْنَدَاً اِلَیْهِ لَاعَلَى وَجْهِ نَقْلِ الْقَوْلِ وَ اَمَّا لَوْ كَانَ عَلَى وَجْهِ الْحِكَايَةِ وَنَقْلِ الْقَوْلِ فَلَا يَكُونُ مُبْطِلاً.

(پنجم از مفطرات روزه عمداً دروغ بستن به خدا یا رسول اکرم(ص) یا ائمه اطهار(ع) می باشد چه دروغ متعلق به دین یا دنیا و چه به نحو اخبار باشد یا به فتوی و چه به زبان عربی گوید یا غیر آن از سایر لغات و چه به گفتن یا به نوشتن یا اشاره یا کنایه و غیر آنها از آنچه صدق کذب بر آن گردد اعم از اینکه آن دروغ را خودش جعل کرده یا دیگری جعل کرده و او بگوید به نحوی که اسناد به خودش یابد بدون اینکه نقل قول جاعل نماید و امّا اگر به نحو حکایت و نقل قول باشد مبطل نیست).

در حرام بودن دروغ بستن به خدا و رسول(ص) و ائمه(ع) تردیدی نیست و مورد اتفاق اصحاب می باشد امّا نسبت به مفطر بودن آن اختلاف است بنحوی که مشهور بین قدماء مفطّریّه آن است امّا مشهور بین متأخرین عدم مفطرّیّه می باشد هرچند موجب نقصان روزه است.

نصوصی که جهت اثبات مفطر بودن دروغ بستن به خدا، رسول(ص) و ائمه(ع) به آنها استدلال می شود:

موثّقه سَماعَة:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ كَذَبَ فِي رَمَضَانَ فَقَالَ قَدْ أَفْطَرَ وَ عَلَيْهِ قَضَاؤُهُ فَقُلْتُ فَمَا كَذِبَتُهُ قَالَ يَكْذِبُ عَلَي اللَّهِ وَ عَلَي رَسُولِهِ(ص)[1] .

ترجمه:

(سماعَه نقل کرده است که سؤال کردم از او راجع به شخصی که دروغ گفته است در ماه رمضان؟ پس فرمود: باطل کرده روزه را و بر عهده او قضاء آن می باشد، پس گفتم دروغ او چگونه باشد؟ فرمود: دروغ بر خدا و رسول او).

موثّقه دیگرسَماعه:

وَ عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ كَذَبَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ قَدْ أَفْطَرَ وَ عَلَيْهِ قَضَاؤُهُ وَ هُوَ صَائِمٌ يَقْضِي صَوْمَهُ وَ وُضُوءَهُ إِذَا تَعَمَّدَ[2] .

ترجمه:

(سَماعه نقل کرده است که سؤال کردم از او راجع به شخصی که در ماه رمضان دروغ گفته است؟ پس فرمود باطل کرده روزه را و بر عهده اوست که قضای آن را بجا آورد در حالی که روزه دار است بایستی، روزه و وضوء اش را قضا کند هرگاه عمداً دروغ گفته است).

موثّقه ابو بصیر:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ الْكَذِبَ عَلَي اللَّهِ وَ عَلَي رَسُولِهِ وَ عَلَي الْأَئِمَّةِ ع يُفَطِّرُ الصَّائِمَ[3] .

ترجمه:

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که دروغ بستن بر خدا و رسولش(ص) و ائمه(ع) مبطل است برای روزه دار).

موثّقه دیگر ابوبصیر:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ الْكَذِبَةُ تَنْقُضُ الْوُضُوءَ وَ تُفَطِّرُ الصَّائِمَ قَالَ قُلْتُ هَلَكْنَا قَالَ لَيْسَ حَيْثُ تَذْهَبُ إِنَّمَا ذَلِكَ الْكَذِبُ عَلَي اللَّهِ وَ عَلَي رَسُولِهِ وَ عَلَي الْأَئِمَّةِ(ع)[4] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است که شنیدم از امام صادق(ع) که می فرمود دروغ گفتن موجب نقض وضوء و مبطل روزه است، گوید که گفتم هلاک شدیم فرمود: منظور دروغ بستن به خدا و رسولش(ص) و ائمه(ع) می باشد).

خبر ابوبصیر:

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي فِي نَوَادِرِهِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ كَذَبَ عَلَي اللَّهِ وَ عَلَي رَسُولِهِ وَ هُوَ صَائِمٌ نَقَضَ صَوْمَهُ وَ وُضُوءَهُ إِذَا تَعَمَّدَ[5] .

ترجمه:

ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: کسی که دروغ بر خدا و رسولش(ص) ببندد در حالی که روزه است روزه و وضوی خودش را باطل نموده است، چنانچه عمداً باشد).

خبر احمد بن ابی عبدالله:

وَ فِي الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ إِلَي أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ خَمْسَةُ أَشْيَاءَ تُفَطِّرُ الصَّائِمَ الْأَكْلُ وَ الشُّرْبُ وَ الْجِمَاعُ وَ الِارْتِمَاسُ فِي الْمَاءِ وَ الْكَذِبُ عَلَي اللَّهِ وَ عَلَي رَسُولِهِ وَ عَلَي الْأَئِمَّةِ(ع).

ترجمه:

(احمد بن ابی عبدالله از امام صادق(ع) نقل کرده است که پنج چیز موجب بطلان روزه صائم می شود خوردن، آشامیدن، جماع، فرو رفتن در آب و دروغ بر خدا و رسولش(ص) و ائمه(ع) ).

اما استدلال کسانی که قائل به عدم بطلان صوم در اثر دروغ بستن به خدا و رسول(ص) و ائمه(ع) می باشند:

1. اشکال نسبت به سند روایات مزبور:

جواب آن واضح است که روایات دالّ بر بطلان روزه کسی که به خدا و رسول(ص) و ائمه(ع) به دروغ نسبتی داده از آن جهت که رواة آنها ثقات هستند حجیّت داشته فلذا معمولٌ بها می باشند.

۲. اشکال نسبت به دلالت روایات مزبور:

(الف): منافی بودن این روایات با صحیحه محمد بن مسلم، از آن جهت که مبطلات روزه را حصر در اَکْل و شُرب و نساء و ارتماس در آب دانسته است این صحیحه را قبلاً بیان کرده ایم و در اینجا هم یادآور می شویم:

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(ع) يَقُولُ لَا يَضُرُّ الصَّائِمَ مَا صَنَعَ إِذَا اجْتَنَبَ ثَلَاثَ خِصَالٍ الطَّعَامَ وَ الشَّرَابَ وَ النِّسَاءَ وَ الِارْتِمَاسَ فِي الْمَاءِ.

جواب اشکال:

آن است که در این صحیح بعض اموری که مفطرصوم بودن آنها ثابت است ذکر نشده فلذا همچنان اطلاق آن قابل تقیید به ادلّه دیگر می باشد و بنابراین حمل آن بر حصر وجهی ندارد کما اینکه مرحوم صاحب حدائق(ره) بر این نکته تصریح نموده اند:

(وَ صَحيحَةُ مُحمّدِ بْنِ مُسْلِمِ الْمَذْکُورَةُ لَا يُمْكِنُ حَمْلُهَا عَلَى الْحَصْرِ الْحَقيقي، لِخُرُوجِ جُمْلَةٍ مِنَ الْمُضِرّاتِ باِلْصَّومِ عَنْ ذَلك، فَالْاِسْتِنادِ اِلَيْها لا يَخْلُوا مِنْ مُجازَفَةٍ)[6] .

(و صحیحه محمد بن مسلم، امکان ندارد حمل آن بر حصر حقیقی به لحاظ اینکه تعدادی از چیزهایی که مُضِرّ به روزه هستند خارج از صحیحه می باشند پس استناد به آن خالی از گزافه نیست)

(ب): بعض از این روایات مشتمل بر این است که دروغ بستن به خدا و رسول(ص) و ائمه(ع) ناقض صوم و وضوء می باشد و نقض وضو همان چیزی است که هیچ یک از علماء فریقین قائل به آن نیستند و ناگزیر روایات مزبور حمل بر نقض مرتبه کمال وضو شده است و در نتیجه بایستی نقض صوم را هم حمل بر نقض مرتبه کمال صوم نمود نه بطلان صوم.

در جواب از این اشکال گوییم چنانچه به لحاظ وجود قرینه بخشی از روایت برخلاف معنای ظاهر آن حمل بر معنای مجازی گردید موجب نمی شود که از ظاهر قسمت دیگری از آن هم رفع ید گردد.

در ما نحن فیه بر حسب قرائن، نقض وضوء حمل بر مرتبه کمال آن می‌شود امّا حمل نقض صوم بر مرتبه کمال به خلاف معنای ظاهر آن که بطلان است وجهی ندارد.

کما اینکه امر به غسل جمعه و جنابت در یک روایت حکم وجوب در هر دو را اقتضاء دارد زیرا که امر، ظاهر در وجوب است، امّا وجود قرینه بر استحباب غسل جمعه موجب نمی‌شود که از ظهور امر در وجوب غسل جنابت هم رفع ید گردد و حکم به استحباب آن شود.