موضوع: صوم/مفطرات صوم /رساندن غبار غلیظ به حلق

وَالْاَقْوَى اِلْحاقُ الْبُخارِ الْغَليْظِ وَ دُخانِ الْتَّنْباكِ وَنَحْوِهِ.

(و اقوی الحاق بخار غلیظ و دود تنباکو و مانند آن می باشد).

حکم مزبور چنانچه مستندش در مورد بخار، مشارکت آن با غبار در مناط مفطریّت باشد نوعی قیاس است و دلیل دیگری هم بر آن نخواهد بود. بلکه بالعکس بعضی قائل به عدم مفطریّت بخار شده اند و جهت استدلال گفته‌اند سیره قطعی متشرعه که مستمر و متصّل به زمان معصومین(ع) است نسبت به عدم پرهیز از بخار هنگام ورود به حمّام در ماه مبارک رمضان در حالی که در مَرْآء و مَسْمَع آن بزرگواران بوده و ردعی بر آن وارد نفرموده‌اند کاشف از امضاء ایشان می باشد و در حکم به جواز ایصال بخار غلیظ به حلق کافی است حاصل آنکه رسیدن بخار غلیظ به حلق در حمام و غیره مفطر نمی باشد.

و امّا در مورد دود اعم از تنباکو و مانند آن، قائلین به مفطریّت صوم در فرض ایصال آن به حلق گویند از نصّ وارد در پرهیز از ایصال غبار به حلق دانسته می‌شود که به استثناء هوا که ناگزیر است هر چیز دیگری وارد جوف انسان شود از جمله دود، مفطر صوم خواهد بود.

بر این ادّعا هیچگونه شاهدی موجود نیست، بلکه بالعکس ممکن است جهت عدم مفطریّت ایصال دود به حلق به موثّقه عمرو بن سعید که قبلاً ذکر شد استناد نمود زیرا امام(ع) در پاسخ سؤال راوی بر آن صحّه نهاده اند:

موثّقه عمرو بن سعید

سَئَلْتُه عَنِ الْصّائِمِ يَتَدّخَّنُ بعودٍ اَوْ بِغَيْرِ ذَلِك فَتَدْخُلُ الْدُّخْنَةُ فِي حَلْقِهِ فَقالَ جائِزٌ لَا بَأسَ بِهِ.

لکن البته با توجه به استقرار سیره متشرعه بر پرهیز از دود تنباکو و توتون و غیره تا آنجا که مرتکز ذهنی آنان مفطریّت ایصال دود به حلق گردیده است هرچند اتصال آن به زمان معصومین(ع) محرز نمی باشد بنابر احتیاط واجب بایستی از استعمال دود در حال روزه اجتناب نمود.

(السّابع) اَلْاِرْتِماسُ في الماءِ وَ يَكْفِي فيهِ رَمْسُ الرّأس فيه وَ اِنْ كَانَ سائِرُ البَدَنِ خارِجاً عَنْهُ.

(فرو رفتن در آب و کافی است در آن فرو رفتن سر در آب هرچند سایر بدن خارج از آن باشد).

بین اصحاب در این مسئله اختلاف است، قول مشهور مفطریّت آن است، از جمله شیخ در نهایه و مفید و ابن برّاج بعضی هم مانند علامّه و شهید ثانی و صاحب مدارک قائل به حرمت تکلیفی یعنی معصیت شده اند بدون اینکه مفطر باشد و برخی قول به کراهت را ترجیح داده اند از جمله سید مرتضی و ابن ادری

نصوصی که جهت استدلال بر مفطریّت ارتماس در آب به آنها استناد شده است:

صحیحه حلبی:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الصَّائِمُ يَسْتَنْقِعُ فِي الْمَاءِ وَ لَا يَرْمُسُ رَأْسَهُ[1] .

ترجمه:

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که روزه دار می تواند آب تنی کند و نبایستی سرش را در آب فرو کند).

صحیحه حریز:

وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يَرْتَمِسِ الصَّائِمُ وَ لَا الْمُحْرِمُ رَأْسَهُ فِي الْمَا[2] ءِ.

ترجمه:

(حریز از امام صادق(ع) نقل کرده است که روزه دار و مُحرِم نبایستی سر در آب فرو برد).

صحیحه یعقوب بن شعیب:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يَرْتَمِسِ الْمُحْرِمُ فِي الْمَاءِ وَ لَا الصَّائِمُ[3] .

ترجمه:

(یعقوب بن شعیب از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرو نرود در آب مُحرِم و نه روزه دار).

صحیحه محمد بن مسلم:

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: الصَّائِمُ يَسْتَنْقِعُ فِي الْمَاءِ وَ لَا يَغْمِسُ رَأْسَهُ فِي الْمَاءِ[4] .

ترجمه:

(محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل کرده است که فرمود روزه دار می تواند آب تنی نماید ..... و نبایستی سرش را در آب فرو کند).

خبر حسن الصَّیْقَل:

وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مُثَنًّي الْحَنَّاطِ وَ الْحَسَنِ الصَّيْقَلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنِ الصَّائِمِ يَرْتَمِسُ فِي الْمَاءِ قَالَ لَا وَ لَا الْمُحْرِمُ[5] .

ترجمه:

(حسن صیقل نقل کرده است که سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخص روزه دار آیا فرو رَوَد در آب؟ فرمود نه و نه مُحرِم).

نکته ای که در رابطه با نصوص مذکوره یادآوری می‌شود این است که نهی در آنها ظهور در بطلان دارد زیرا که نهی در عبادات موجب فساد است مانند نهی از تکلّم در نما

در بعض اخبار هم تصریح به مبطل بودن ارتماس در آب شده است:

مرفوعه خِصال:

وَ فِي الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ إِلَي أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: خَمْسَةُ أَشْيَاءَ تُفَطِّرُ الصَّائِمَ الْأَكْلُ وَ الشُّرْبُ وَ الْجِمَاعُ وَ الِارْتِمَاسُ فِي الْمَاءِ وَ الْكَذِبُ عَلَي اللَّهِ وَ عَلَي رَسُولِهِ وَ عَلَي الْأَئِمَّةِ ع[6] .

ترجمه:

(احمد بن ابی عبدالله از پدرش و او رسانیده است به امام صادق(ع) که فرمود پنج چیز است که موجب بطلان روزه روزه دار می شود خوردن و آشامیدن و جماع و فرو رفتن در آب و دروغ بستن به خدا و رسولش(ص) و ائمه(ع) ).

توضیح آنکه روایت به لحاظ مرفوعه بودن ضعیف می باشد.

بعض روایات معتبره هم نزدیک به صراحت بر مفطریّت و بطلان است:

صحیحه محمد بن مسلم:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ لَا يَضُرُّ الصَّائِمَ مَا صَنَعَ إِذَا اجْتَنَبَ ثَلَاثَ خِصَالٍ الطَّعَامَ وَ الشَّرَابَ وَ النِّسَاءَ وَ الِارْتِمَاسَ فِي الْمَاءِ[7] .

ترجمه:

(محمد بن مسلم نقل کرده است که از امام باقر(ع) شنیدم که می‌ فرمود ضرری نمی رساند به روزه دار آنچه انجام می دهد هرگاه از سه خصلت اجتناب نماید خوردن و آشامیدن و زنان و فرو رفتن در آب).