موضوع: صوم/مفطرات صوم /اَلْبَقاءُ عَلَى الْجِنابَةِ

الثّامِن: اَلْبَقاءُ عَلَى الْجِنابَةِ عَمْداً اِلَی الْفَجْرِ الْصّادِقِ فِي صَوْمِ شَهْرِ رَمَضان اَوْ قَضائِهِ دُونَ غَيْرِهِما مِنَ الْصّيامِ الْواجِبَةِ وَ الْمَنْدُوبَةِ عَلَى الْاَقوى وَ اِنْ كَانَ الْاَحْوَطُ تَرْكَهُ فِي غَيْرِهِما اَيْضاً خُصُوصاً فِي الْصّيامِ الْواجِبِ مُوَسَّعاً کَانَ اَوْ مُضَيّقاً.

(هشتم: بقاء بر جنابت عمداً تا طلوع فجر صادق در روزه ماه رمضان یا قضاء آن نه در سایر اقسام روزه اعم از واجب و مستحب بنابر أقوی هرچند أحوط اجتناب است در غیر آن دو (روزه ماه رمضان و قضای آن) همچنین بخصوص در روزه واجب اعم از اینکه موسّع یا مضیّق باشد).

مشهور فقهاء قائل بر آن می باشند و بعضی هم ادعای اجماع نموده‌اند.

صاحب جواهر:

اَلْمَشْهُورُ بَيْنَ الْاَصْحابِ شُهْرَةً عَظيمَةً كادت تكون اجماعاً (اِلى اَنْ قالَ) وَعَلى كُلِّ حالٍ فَالْحُکْمُ مِنَ الْقَطْعيّاتِ بَلْ لَمْ اَتَحَقَّقْ فِيهِ خِلافاً.

(مشهور بین اصحاب شهرة عظیمة نزدیک به اجماع است و به هر حال حکم از قطعیّات است، بلکه خلاف نسبت به آن برای من محقَّق نمی باشد).

صاحب ریاض روایت دالّ بر این مسئله را در حدّ تواتر دانسته است.

نصوص دالّ بر قول مشهور:

موثقه ابی بصیر:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ أَجْنَبَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ بِاللَّيْلِ ثُمَّ تَرَكَ الْغُسْلَ مُتَعَمِّداً حَتَّي أَصْبَحَ قَالَ يُعْتِقُ رَقَبَةً أَوْ يَصُومُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ أَوْ يُطْعِمُ سِتِّينَ مِسْكِيناً[1] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است از امام صادق(ع) راجع به شخصی که در شب ماه رمضان جنب شده است سپس عمداً انجام غسل را ترک نموده تا صبح طالع گردیده است فرمود یک بنده آزاد کند یا دو ماه پیاپی روزه بگیرد یا شصت مسکین را طعام دهد).

توضیح:

حکم به کفّاره در این روایت ظهور عرفی در بطلان دارد و اینکه وجوب کفاره را تعبّداً با فرض صحّت صوم قائل شویم بعید است.

خبر سُلَیْمانَ بْنِ جَعْفَرٍ(حَفْصٍ) المَرْوَزیّ:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْمَرْوَزِيِّ عَنِ الْفَقِيهِ (ع) قَالَ إِذَا أَجْنَبَ الرَّجُلُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ بِلَيْلٍ وَ لَا يَغْتَسِلُ حَتَّي يُصْبِحَ فَعَلَيْهِ صَوْمُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ مَعَ صَوْمِ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ لَا يُدْرِكُ فَضْلَ يَوْمِهِ[2] .

ترجمه:

(سلیمان بن جعفر(حفص) نقل کرده است از فقیه(ع) که فرمود: هرگاه شخصی در شب ماه رمضان جُنُب شود و غسل نکند تا طلوع صبح پس برعهده او روزه دو ماه پیاپی خواهد بود علاوه بر قضاء همان روز و فضیلت آن روز را درک نمی کند).

توضیح:

دلالت این روایت بر بطلان روزه صریح تر است زیرا که تصریح دارد بر اینکه روزه آن روز را بایستی قضاء نماید و فضیلت آن را درک نمی کند.

در نقطه مقابل بعض روایات دالّ بر جواز تأخیر غسل تا طلوع فجر می باشند:

صحیحه حبیب الخثعمی:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ حَبِيبٍ الْخَثْعَمِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُصَلِّي صَلَاةَ اللَّيْلِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ ثُمَّ يُجْنِبُ ثُمَّ يُؤَخِّرُ الْغُسْلَ مُتَعَمِّداً حَتَّي يَطْلُعَ الْفَجْرُ[3] .

ترجمه:

(حبیب خثعمی از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود: رسول الله(ص) نماز شب در ماه رمضان می خواند پس جنب گردیده و تأخیر می‌انداخت غسل را عمداً تا طلوع فجر).

روایت حمّادِ بْنِ عُثْمان:

وَ فِي الْمُقْنِعِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَجْنَبَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ مِنْ أَوَّلِ اللَّيْلِ وَ أَخَّرَ الْغُسْلَ حَتَّي يَطْلُعَ الْفَجْرُ فَقَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُجَامِعُ نِسَاءَهُ مِنْ أَوَّلِ اللَّيْلِ ثُمَّ يُؤَخِّرُ الْغُسْلَ حَتَّي يَطْلُعَ الْفَجْرُ وَ لَا أَقُولُ كَمَا تَقُولُ هَؤُلَاءِ الْأَقْشَابُ يَقْضِي يَوْماً مَكَانَهُ[4] .

ترجمه:

(در مُقْنِع از حمّاد بن عثمان از امام صادق(ع) نقل کرده است راجع به شخصی که اول شب ماه رمضان جنب شده و غسل را تأخیر انداخته تا طلوع فجر پس فرمود: رسول الله(ص) جماع می نمود با همسرانش اوّل شب ماه رمضان سپس تأخیر می‌انداخت غسل کردن را تا طلوع فجر و نمی‌گویم همانند آنچه اشخاصِ خالی از خیر می گویند، یک روز به جای آن قضاء کند.

صحیحه عیص بن الْقاسم:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ عِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَجْنَبَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فِي أَوَّلِ اللَّيْلِ فَأَخَّرَ الْغُسْلَ حَتَّي طَلَعَ الْفَجْرُ قَالَ يُتِمُّ صَوْمَهُ وَ لَا قَضَاءَ عَلَيْهِ[5] .

ترجمه:

(عیص بن قاسم نقل کرده است که سئوال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که اوّل شب ماه رمضان جنب شده است پس غسل را تأخیر انداخته تا طلوع فجر فرمود: روزه اش را تمام کند وقضاء بعهده او نیست).

روایت اسماعیل بن عیسی:

وَ عَنْهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ أَبِيهِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عِيسَي قَالَ سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنْ رَجُلٍ أَصَابَتْهُ جَنَابَةٌ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فَنَامَ حَتَّي يُصْبِحَ أَيُّ شَيْ‌ءٍ عَلَيْهِ قَالَ لَا يَضُرُّهُ هَذَا (وَ لَا يُفْطِرُ وَ لَا يُبَالِي) فَإِنَّ أَبِي ع قَالَ قَالَتْ عَائِشَةُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَصْبَحَ جُنُباً مِنْ جِمَاعٍ غَيْرِ احْتِلَامٍ قَالَ لَا يُفْطِرُ وَ لَا يُبَالِي[6] .

ترجمه:

(اسماعیل بن عیسی نقل کرده که سئوال کردم از امام رضا(ع) راجع به شخصی که در ماه رمضان جنب شده پس خوابیده است تا صبح چه چیزی بر او است؟ فرمود: این موضوع ضرری برای او ندارد نه مبطل است و نه اعتناء کند پس پدرم فرمود: که عائشه نقل کرده که رسول الله (ص) جماع نمود در حالی که جنب بود از جماع نه احتلام، و فرمود نه مبطل است نه اعتناء کند).

در رابطه با دو دسته روایات که توهّم تعارض بین آنها شده است در دو بخش بحث خواهیم داشت:

یکی با نگاهی کلی نسبت به هر دو دسته از روایات و دیگری بررسی هر یک از روایات دسته دوم.

در بخش اوّل دو نکته را یادآور می شویم:

نکته اول:

نصوص دسته اوّل که دالّ بر مفطریّت بقاء عمدی بر جنابت تا صبح می باشد معمولٌ به اصحاب است تا جائی که بعضی آنها را در حدّ تواتر و لو اجمالاً دانسته و از مصادیق سنّت قطعیّه شمرده اند، بنابراین تردیدی نیست که بر روایات دسته دوّم ترجیح دارند.

نکته دوم:

مفاد مجموع روایات دسته دوم یعنی جواز بقاء بر جنابت تا صبح و عدم مفطریت آن موافق مذهب عامّه است و طبعاً حمل بر تقیّه می شوند.