موضوع: صوم/اقسام صوم /صوم مندوبه

امّا نسبت به صوم مندوبه و اینکه هرگاه قصد روزه مستحبّی دارد و به حال جنابت تا طلوع فجر باقی باشد اقوی عدم بطلان است هرچند احوط ترک آن می باشد آن گونه که مصنّف در متن آورده اند و نصوصی بر آن دلالت دارند.

صحیحه حبیب الْخَثْعَمی:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ حَبِيبٍ الْخَثْعَمِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَخْبِرْنِي عَنِ التَّطَوُّعِ وَ عَنْ هَذِهِ الثَّلَاثَةِ الْأَيَّامِ إِذَا أَجْنَبْتُ مِنْ أَوَّلِ اللَّيْلِ فَأَعْلَمُ أَنِّي أَجْنَبْتُ فَأَنَامُ مُتَعَمِّداً حَتَّي يَنْفَجِرَ الْفَجْرُ أَصُومُ أَوْ لَا أَصُومُ قَالَ صُمْ[1] .

ترجمه:

(حبیب خثعمی نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم خبر ده من را در مورد تطوّع(استحباب) و روزه این سه روز زمانی که جنب شوم از اوّل شب پس علم به جنابت خودم دارم پس عمداً می خوابم تا فجر طالع می شود آیا روزه باشم یا نه؟ فرمود: روزه بگیر).

موثقه ابن بُکَیر:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يُجْنِبُ ثُمَّ يَنَامُ حَتَّي يُصْبِحَ أَ يَصُومُ ذَلِكَ الْيَوْمَ تَطَوُّعاً فَقَالَ أَ لَيْسَ هُوَ بِالْخِيَارِ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ نِصْفِ النَّهَارِ[2] .

ترجمه:

(ابن بکیر نقل کرده است که از امام صادق(ع) سؤال کردم راجع به شخصی که جنب شده پس می خوابد تا صبح آیا آن روز را روزه استحبابی بگیرد؟ پس فرمود: آیا او مخیّر نیست بین آن و نیمه روز).

روایت ابن بُکَیر:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيِّ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْقَصِيرِ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ وَ هُوَ جُنُبٌ ثُمَّ أَرَادَ الصِّيَامَ بَعْدَ مَا اغْتَسَلَ وَ مَضَي مَا مَضَي مِنَ النَّهَارِ قَالَ يَصُومُ إِنْ شَاءَ وَ هُوَ بِالْخِيَارِ إِلَي نِصْفِ النَّهَارِ[3] .

ترجمه:

(ابن بکیر نقل کرده است که از امام صادق(ع) سؤال شد راجع به شخصی که آفتاب بر او طلوع کرده در حالی که جنب است پس قصد دارد که بعد از غسل روزه باشد در حالی که مقداری از روز گذشته است؟ فرمود: اگر می‌ خواهد روزه بگیرد و تا نیمه روز مخیّر است).

این روایت از لحاظ سند ضعیف است، به لحاظ ابی عبد الله الرّازی، امّا مُؤیِّد موثّقه قبلی وی می باشد.

فَتَحَصَّل:

که بقاء بر جنابت متعمداً تا صبح در روزه مستحبی اشکالی ندارد.

امّا در مورد صوم واجب غیر از ماه رمضان و قضاء آن مانند نذر و امثال آن اعمّ از اینکه موسّع یا مضیّق باشد چنانچه به حال جنابت عمداً تا صبح باقی بماند، أقوی عدم البطلان است هرچند احوط ترک آن است، همانگونه که مصنّف در متن آورده اند.

دلیل بر آن چنین است که نصوص دالّ بر بطلان تماماً اختصاص به روزه ماه رمضان یا قضاء آن دارد و هیچ نصّی که مطلق بوده و شامل تمامی اقسام صوم واجب باشد موجود نیست، بنابراین وجهی برای الحاق انواع صومِ واجب به حکم صوم ماه رمضان یا قضاء آن نخواهد بود.

چنانچه کسی ادّعای الغاء خصوصیت نماید و بگوید حکم مزبور معتبردر طبیعی صوم واجب است بدون اینکه برای صوم رمضان یا قضاء آن خصوصیتی باشد پاسخ آن است که چنین ادّعائی قابل اثبات نیست با توجه به اینکه الغاء خصوصیت برخلاف ظواهر ادلّه می‌ باشد.

بنابراین أقوی عدم بطلان روزه واجب غیر از صوم ماه رمضان یا قضاء آن است هرچند رعایت احتیاط احوط است.

توضیح آنکه:

منظور از این احوط استحبابی آن است که احوط ترک بقاء بر جنابت عمدی تا صبح می باشد برای کسی که قصد روزه استحبابی دارد به این معنا که قبل از طلوع فجر غسل نماید نه اینکه ترک صوم نماید در حالی که دلیل بر صحّت آن قائم است.

وَ امّا الْاِصْباح جُنُباً مِنْ غَیْرِ تَعَمُّدٍ فَلا یُوجِبُ الْبُطلان.

(امّا صبح کردن به حال جنابت به غیر عمد موجب بطلان نمی باشد).

دلیل آن چنین است که نصوص دالّ بر بطلان صوم در فرض مسئله به صورت عمد تقیید گردیده اند از جمله:

در موثقه ابی بصیر با این مضمون که:

«فِی رَجُلٍ اَجْنَبَ فِی شَهْرِ رَمَضان بِاللّیل ثُمَّ تَرَکَ الْغُسْلَ مُتَعَمِّداً حَتّی اَصبح….»

ترجمه:

(راجع به شخصی که در شب ماه رمضان جنب شده است و غسل را عمداً ترک کرده است تا صبح….)

و همینطور فتاوی فقهاء بنابر قول مشهور مقیّد به حالت عمد می باشد.

وَلا فَرْقَ في بُطْلانِ الصَّوْمِ بِالْاِصْباحِ جُنُباً عمداً بَيْنَ اَنْ يَكُونَ الْجَنابَةُ بِالْجِماع فِي اللَّيْلِ اَوِ الْاِحْتِلامِ.

(و فرقی نیست در بطلان روزه به جهت صبح کردن عمدی به حال جنابت بین اینکه جنابت به جماع در شب واقع شده باشد یا به احتلام).

دلیل آن چنین است که اعتبار در مسئله مورد بحث، بقاء بر جنابت می باشد نه آنچه موجب جنابت است.

در مورد احتلام هر چند جنابت در خواب و بدون عمد و اختیار واقع می شود لکن پس از بیدار شدن عمداً و اختیاراً تا صبح باقی ماندن به حال جنابت موجب بطلان صوم است و در مورد جماع هم که بطریق اولی چنین است.

مضافاً بر اینکه اقتضای اطلاق در موثقه ابی بصیر عدم الفرق بین جماع و احتلام می باشد با این مضمون که(فِی رَجُلٍ اَجْنَبَ فِی شَهْرِ رَمَضان بِاللّیل)، به علاوه دو صحیحه بزنطی و حلبی بر این موضوع دلالت دارند:

صحیحه احمد ابن أبی نصر بزنطی:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ يَعْنِي ابْنَ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَصَابَ مِنْ أَهْلِهِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ أَوْ أَصَابَتْهُ جَنَابَةٌ ثُمَّ يَنَامُ حَتَّي يُصْبِحَ مُتَعَمِّداً قَالَ يُتِمُّ ذَلِكَ الْيَوْمَ وَ عَلَيْهِ قَضَاؤُهُ[4] .

ترجمه:

(احمد بن ابی نصر بزنطی نقل کرده است که از حضرت امام ابی الحسن(ع) سؤال کردم راجع به شخصی که در ماه رمضان با همسرش جماع کرده یا جنابت به او عارض شده است، سپس عمداً تا صبح خوابیده است؟ فرمود: آن روز را به پایان برده و بر عهده او قضای آن است).

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ فِي رَجُلٍ احْتَلَمَ أَوَّلَ اللَّيْلِ أَوْ أَصَابَ مِنْ أَهْلِهِ ثُمَّ نَامَ مُتَعَمِّداً فِي شَهْرِ رَمَضَانَ حَتَّي أَصْبَحَ قَالَ يُتِمُّ صَوْمَهُ ذَلِكَ ثُمَّ يَقْضِيهِ إِذَا أَفْطَرَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ يَسْتَغْفِرُ رَبَّهُ.

صاحب وسائل: (أَقُولُ هَذَا لَا يَدُلُّ عَلَي نَفْيِ الْكَفَّارَةِ بِوَجْهٍ)[5] .

ترجمه:

(حَلَبی از امام صادق(ع) نقل کرده است راجع به شخصی که اوّل شب در ماه رمضان محتلم شده یا با همسرش جماع نموده سپس عمداً تا صبح خوابیده است؟ فرمود: روزه اش را به پایان رساند سپس آن را قضاء کند هر گاه در ماه رمضان مفطر به جا آورد و از پروردگارش طلب آمرزش نماید).

صاحب وسائل: این روایت به هیچ وجه بر نفی وجوب کفّاره دلالت ندارد.