موضوع: صوم/مفطرات صوم /نسیان غسل الجنابة

اَلْاَقْوى بُطْلانُ صَوْمِ شَهْرِ رَمَضانَ بِنِسْيانِ غُسْلِ الْجَنابَةِ لَيْلاً قَبْلَ الْفَجْرِ حَتَّى مَضَى عَلَيْهِ يَوْمٌ اَوْ اَيّامٌ وَالْاَحْوَطُ اِلْحاقُ غَيْرِ شَهْرِ رَمَضانَ مِنَ النَّذْرِ الْمُعَيَّنِ وَ نَحْوِه به وَ اِنْ كَانَ الْاَقْوی عَدَمَهُ كَما اَنَّ الْاَقْوى عَدَمُ اِلْحاقِ غُسْلِ الْحَيْضِ وَ النِّفاسِ لَوْ نَسَيَتْهُما بِالْجَنابَةِ في ذلك وَ اِنْ كَانَ اَحْوَط.

مشهور قائل بر همین هستند و نصوصی بر آن دلالت دارند.

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِيُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَجْنَبَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فَنَسِيَ أَنْ يَغْتَسِلَ حَتَّي خَرَجَ شَهْرُ رَمَضَانَ قَالَ عَلَيْهِ أَنْ يَقْضِيَ الصَّلَاةَ وَ الصِّيَامَ[1] .

ترجمه:

(حلبی نقل کرده است که از امام صادق(ع) سؤال شد راجع به شخصی که در ماه رمضان جنب شده پس فراموش کرده که غسل انجام دهد تا ماه رمضان تمام شده است؟ فرمود: بر عهده اوست که نماز و روزه را قضاء نماید).

روایت ابراهیم بن مَيْمُون:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مَيْمُونٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يُجْنِبُ بِاللَّيْلِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ ثُمَّ يَنْسَي أَنْ يَغْتَسِلَ حَتَّي يَمْضِيَ لِذَلِكَ جُمْعَةٌ أَوْ يَخْرُجَ شَهْرُ رَمَضَانَ قَالَ عَلَيْهِ قَضَاءُ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ[2] .

ترجمه:

(ابراهیم بن میمون نقل کرده است که سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به شخصی که شب ماه رمضان جنب شده است، سپس غسل کردن را فراموش کرده تا جمعه بر او گذشته یا ماه رمضان تمام شده است؟ فرمود: قضای نماز و روزه بر عهده او می باشد).

مرسلة الصدوق:

قَالَ الصَّدُوقُ وَ رُوِيَ فِي خَبَرٍ آخَرَ أَنَّ مَنْ جَامَعَ فِي أَوَّلِ شَهْرِ رَمَضَانَ ثُمَّ نَسِيَ الْغُسْلَ حَتَّي خَرَجَ شَهْرُ رَمَضَانَ أَنَّ عَلَيْهِ أَنْ يَغْتَسِلَ وَ يَقْضِيَ صَلَاتَهُ وَ صَوْمَهُ إِلَّا أَنْ يَكُونَ قَدِ اغْتَسَلَ لِلْجُمُعَةِ فَإِنَّهُ يَقْضِي صَلَاتَهُ وَ صِيَامَهُ إِلَي ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ لَا يَقْضِي مَا بَعْدَ ذَلِكَ[3] .

ترجمه:

(صدوق گفته است و روایت شده در خبر دیگری، کسی که در اوّل ماه رمضان جماع کرد، سپس غسل را فراموش کرد تا ماه رمضان تمام شد بر عهده وی است که غسل نماید و نماز و روزه اش را قضا نماید، مگر در صورتی که غسل جمعه کرده باشد، پس بایستی نماز و روزه اش تا آن روز قضاء نماید و امّا بعد از آن روز، قضاء لازم نیست).

عمده از نصوصی که ذکر شد همان صحیحه حلبی است که صریحاً دلالت بر وجوب قضاء صوم دارد و مستلزم بطلان صوم می باشد و البته روایت ابراهیم بن میمون و مرسله صدوق مُؤید آن صحیحه می باشند.

ممکن است اشکال شود که صحیحه مزبور با حدیث رفع نسیان در تعارض می باشد پاسخ آن است که مفادّ حدیث رفع نسیان عبارت از رفع مؤاخذه و عقاب به لحاظ نفی حکم تکلیفی است نه اثبات حکم وضعی که بخواهد مفادّ آن تصحیح عمل ناقص باشد امّا اینکه اقوی عدم الحاق حکم سایر اقسام صوم واجب به حکم نسیان غسل در ماه رمضان است به لحاظ عدم وجود دلیل بر تعدّی از مورد نصّ می باشد و همانگونه که ملاحظه گردید نصوصی که ذکر شد مختصّ به ماه رمضان است.

مرحوم صاحب جواهر(ره) در این مسئله دو نکته را متذکر شده‌اند:

1- وَالظّاهِرُ اَنَّهُ لَا فَرْقَ فِي نِسْيانِ الْجَنابَةِ بَيْنَ وُقُوعِها فِي شَهْرِ رَمَضانَ وَ بَيْنَ وُقُوعِها سابِقاً عَلَيْهِ فَنَسَيها فيهِ اَوْ قَبْلَهُ وَ اسْتَمَرَّ نِسْيانَه.

لَا فَرْقَ عَلَي الظّاهِرِ بَيْنَ غُسْلِ الْجَنابَةِ وَ غُسْلِ الْحَيْضِ وَ النِّفاسِ فِي الْحُكْمِ الْمَزْبُورِ بَناءً عَلى اَنَّهُما شَرْطٌ فِي صِحِّةِ الْصَّوْمِ.

ترجمه:

(۱- ظاهر این است که در نسیان غسل جنابت، فرقی نیست بین اینکه جنابت در ماه رمضان واقع شده یا سابق بر آن واقع گردیده، پس در ماه رمضان فراموش کرد آن را یا قبل از ماه رمضان فراموش کرده و این فراموشی تا ماه رمضان استمرار یافته است.

ظاهراً فرقی نیست بین غسل جنابت و غسل حیض و نفاس در حکم مزبور(بطلان صوم)، بنابر اینکه هر دو شرط است در صحت صوم).

نکته اوّل: صحیح است به دلیل اطلاق روایات نسبت به نسیان غسل جنابت در ماه رمضان یا قبل از آن که به ماه رمضان استمرار یافته است.

امّا نکته دوّم: نوعی قیاس است زیرا نصوصی که ذکر شد اختصاص به نسیان غسل جنابت داشت نه حیض و نفاس و شرطیّت غسل در صحّت صوم قابل قبول نیست کما اینکه احتلام در خواب هنگام روز اخلالی به صحّت صوم وارد نمی کند.