موضوع: صوم/مفطرات صوم /تعمد القِیْء

اَلْعاشِرُ: تَعَمُّدُ الْقَيْئِ وَ اِنْ كانَ لِلضَّرُورَةِ مِنْ رَفْعِ مَرَضٍ اَوْ نَحْوِه وَ لا بَأسَ بِما كانَ سَهْواً اَوْ مِنْ غَيْرِ اخْتيارٍ وَ الْمَدارُ عَلَى الصِّدْقِ الْعُرْفي فَخُرُوجُ مِثْلِ النَّواةِ اَوِ الدُّودِ لا يُعَدُّ مِنْهُ.

(دهم از مفطرات صوم قی کردن عمدی است هرچند برای ضرورتی از قبیل رفع مرض یا مانند آن باشد و اشکالی نیست در قی کردن سهوی یا بدون اختیار و مدار آن است که در عرف قی بر آن صدق کند پس بیرون آمدن هسته خرما یا کرم قی شمرده نمی شود).

در این مسئله اقوالی است، مشهور بین فقهاء آن است که قی کردن عمدی مبطل روزه است.

ابن ادریس به خلاف مشهور قائل به حرمت تکلیفیّه محضه می باشد و بعض دیگر قول به کراهت و نقصان صوم را پذیرفته اند.

مستند قول مشهور نصوص معتبره دالّ بر بطلان صوم در اثر قی کردن عمدی است.

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا تَقَيَّأَ الصَّائِمُ فَقَدْ أَفْطَرَ وَ إِنْ ذَرَعَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَتَقَيَّأَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ[1] .

ترجمه:

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه روزه دار قی کند پس روزه اش باطل است و اگر بی اختیار، بدون اینکه عمد باشد قی کند پس روزه اش را تمام نماید).

صحیحه دیگر حلبی:

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ وَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ جَمِيعاً عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا تَقَيَّأَ الصَّائِمُ فَعَلَيْهِ قَضَاءُ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ إِنْ ذَرَعَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَتَقَيَّأَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ[2] .

ترجمه:

(حلبی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه روزه‌ دار قی کند پس قضاء آن روز بر عهده او می باشد و اگر بی اختیار بدون اینکه عمد باشد قی کند پس روزه اش را تمام نماید).

موثّقه سَماعه:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَي عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْقَيْ‌ءِ فِي رَمَضَانَ فَقَالَ إِنْ كَانَ شَيْ‌ءٌ يَبْدُرُهُ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ كَانَ شَيْ‌ءٌ يُكْرِهُ نَفْسَهُ عَلَيْهِ أَفْطَرَ وَ عَلَيْهِ الْقَضَاءُ[3] .

ترجمه:

(سَماعه نقل کرده است که سؤال کردم از او راجع به قی کردن در ماه رمضان پس فرمود: اگر چیزی است که با شتاب و بی اختیار انجام شود پس اشکالی ندارد و چنانچه خود را اکراه به آن کند و با اختیار انجام گیرد روزه باطل می شود و قضاء بر عهده وی خواهد بود).

موثّقه مَسْعَدَة بن صَدَقَه

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ ع أَنَّهُ قَالَ مَنْ تَقَيَّأَ مُتَعَمِّداً وَ هُوَ صَائِمٌ فَقَدْ أَفْطَرَ وَ عَلَيْهِ الْإِعَادَةُ فَإِنْ شَاءَ اللَّهُ عَذَّبَهُ وَ إِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُ وَ قَالَ مَنْ تَقَيَّأَ وَ هُوَ صَائِمٌ فَعَلَيْهِ الْقَضَاءُ[4] .

ترجمه:

(مَسْعَدَه بن صَدَقه نقل کرده از امام صادق(ع) از پدرشان که فرمود: کسی که عمداً قی کند در حالی که روزه است پس روزه اش را باطل نموده است و بایستی اعاده نماید پس اگر خداوند بخواهد او را عذاب نماید و اگر بخواهد او را می آمرزد و فرمود: کسی که قی کند در حالی که روزه دار است پس قضاء بر عهده وی خواهد بود).

صحیحه معاویة بن عمّار:

وَ عَنْهُ عَنِ الْفَضْلِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ يَعْنِي ابْنَ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الَّذِي يَذْرَعُهُ الْقَيْ‌ءُ وَ هُوَ صَائِمٌ قَالَ يُتِمُّ صَوْمَهُ وَ لَا يَقْضِي[5] .

ترجمه:

(معاویة بن عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده راجع به کسی که قی با شتاب از او سلب اختیار نموده است در حالی که روزه دار می باشد فرمود: روزه اش را تمام نماید و قضاء لازم نیست).

مرسله ابن بُکَیْر:

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ ابْنَيِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِيهِمَا عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ تَقَيَّأَ مُتَعَمِّداً وَ هُوَ صَائِمٌ قَضَي يَوْماً مَكَانَهُ[6] .

ترجمه:

(ابن بکیر از بعض اصحاب ما نقل کرده از امام صادق(ع) که فرمود: کسی که عمداً قی کند در حالی که روزه است یک روز بجای آن قضاء به جا آورد).

خبر علی بن جعفر:

عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَسْتَاكُ وَ هُوَ صَائِمٌ فَيَقِي‌ءُ مَا عَلَيْهِ قَالَ إِنْ كَانَ تَقَيَّأَ مُتَعَمِّداً فَعَلَيْهِ قَضَاؤُهُ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ تَعَمَّدَ ذَلِكَ فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ[7] .

ترجمه:

(علی بن جعفر در کتابش از برادرش امام موسی بن جعفر(ع) نقل کرده است که سؤال کردم از آن حضرت راجع به شخصی که مسواک می زند در حالی که روزه دار است پس قی می کند بر او چه خواهد بود؟ فرمود: اگر عمداً قی کرده است قضای آن به عهده وی است و اگر تعمّد نبوده است چیزی بر او نیست).

توضیح آنکه:

تا اینجا نصوص مذکوره دالّ بر این است که چنانچه روزه دار عمداً قی کند موجب فساد و بطلان روزه است و اگر عمدی نباشد روزه اش باطل نخواهد بود.

امّا در نقطه مقابل صحیحه عبدالله بن میمون است که ممکن است توهم شود با نصوص قبلی معارض باشد:

صحیحه عبدالله بن میمون:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ (ع) قَالَ ثَلَاثَةٌ لَا يُفَطِّرْنَ الصَّائِمَ الْقَيْ‌ءُ وَ الِاحْتِلَامُ وَ الْحِجَامَةُ[8] .

ترجمه:

(عبدالله بن میمون نقل کرده از امام صادق(ع) از پدرشان که فرمودند: سه چیز است که موجب بطلان روزه صائم نمی باشد، قی کردن و احتلام و حجامت).

لکن هیچگونه تعارض بین این صحیحه و نصوص قبلی نمی‌باشد زیرا صحیحه عبدالله بن میمون اطلاق دارد از حیث اینکه قی اعم از اختیاری و غیر اختیاری است امّا نصوص قبلی تفصیل بین عمد و غیرعمد را تصریح می نمود که حالت عمد مفطر است و صورت غیر عمد مفطر نیست بنابراین موجب تقیید این صحیحه خواهند بود و در نتیجه مراد از این صحیحه قی کردن غیر اختیاری است همانگونه که احتلام مذکور در ردیف آن جنابت غیر اختیاری بوده و مبطل نمی باشد.